КІРІСПЕ 2 page

Date: 2015-10-07; view: 622.

2.3 Ежелгi Қытайдағы саяси-құқықтық ойдың қалыптасуы және оның ерекшелiктерi

2.3Ежелгi Қытай философиясы мен қоғамдық-саяси ойындағы ықпалды ағымдардың бiрi даосизм iлiмiнiң негiзiн салушы болып б.з.д. VI ғасырда өмiр сүрген Қытай оқымыстысы Лао-цзы болып саналады. Оның басты еңбегi ² Дао және дэ туралы кiтапта² (² Дао дэ цзин² ) Аспан астындағы күштер туралы дәстүрлi дiни түсiнiктерден даосизмнiң айырмашылығы - аспан астындағы билеушiден тәуелсiз заттардың табиғи дамуы мен табиғи заңдылықтары туралы сипаттама берiлуiнде. Яғни, даосизм iлiмi ² дао² ұғымына негiзделедi, ал ² дао² “алғашқы түп негiз” дегендi бiлдiредi. Даосизм iлiмiнде аспан, табиғат және қоғам заңдылықтары анықталады. Бұл заңдылық жоғары қайырымдылық пен табиғи әдiлдiктi жақтайды. Дао iлiмi бойынша барлық адам тең. Өз дәуiрiндегi мәдени жетiмсiздiктер мен адамдардың әлеуметтiк-саяси теңсiздiгiн, халықтың қайыршылық жағдайын және т.б. Лао-цзы даодан ауытқу деп есептейдi. Сол кездегi халықтың ауыр жағдайына наразылық бiлдiрген Лао-цзы даоның әдiлдiктi қайта орнататынына сенедi. Лао-цзы даоны аспан және адам даосы деп екiге бөледi. Оның айтуынша, аспан даосы байлардың артық дүниелерiн алып, кедейлерге бередi, ал жердегi дао кедейлердiң керек затын алып, байларға бередi. Даосизм iлiмiнде адамдардың қанағатшылдығы мен белсендi әрекеттерден тартыну принципi көбiрек орын алған. Лао-цзы сонымен бiрге соғыстың барлық түрi мен армияны қатты сынға алады. Оның айтуынша, әскер жүрiп өткен жерде арам шөптер мен тiкенектер ғана өседi, үлкен соғыстардан кейiн ашаршылық жылдары басталады. Прогрестiк дамуды жақтырмаған Лао-цзы өткен дәуiрге қайта оралуды және бiлiм мен ғылымнан бас тартуды ұсынады. Оның айтуынша ақылды билеушi өзiнiң қол астындағыларға ² дао² жолымен (табиғи жолмен) жүруге жағдай жасайды. Ондай билеушi халықтың жеке iсiне араласпайды. Оның басты мiндетi - елдегi тәртiп пен заңдылықты сақтау ғана. Қытайдағы саяси және философиялық iлiм тарихында конфуцизм iлiмi маңызды роль атқарады. Оның негiзiн қалаған б.з.д. 551-479 жылдары өмiр сүрген ұлы Қытай ойшылы Конфуций болды. Оның көзқарастары оның шәкiрттерi құрастырған ² Лунь юй² (² Әңгiмелер мен пiкiрлер² ) кiтабында жинақталған. Бұл кiтап ғасырлар бойы Қытай халқының өмiрi мен көзқарасына, тәлiм-тәрбиесiне едәуiр ықпал еттi. Оны балалар жатқа айтты, отбасылық және саяси iстерде үлкендер беделге ие болды. Оның даналық туралы өсиеттерi әлi күнге дейiн мәнiн жойған жоқ. Ол ² даналыққа бiз үш түрлi жолмен жетемiз, ең iзгi жол – санамен саралау, ең оңай жол – елiктеу, ең қиын жол – тәжiрибеден тәлiм алу² дедi. Дәстүрлi көзқарастарға сүйенген Конфуций мемлекеттiң патриархалды- патерналистiк концепциясын дамытты. Оның айтуы бойынша, мемлекет - үлкен жанұя. Патшаның қол астындағыларға билiгi әкенiң балаға билiгi ретiнде көрсетiледi. Патшаның билiгi отбасындағы жасы кiшiлердiң ересектерге бағыныштылығымен теңестiрiледi. Конфуций суреттеген әлеуметтiк-саяси жүйедегi адамдар теңсiздiгi, ² қараңғы адамдар² , ² төменгi адамдар², ² құрметтi адамдар² , ²жоғары шендi адамдар², ²лауазымды адамдар² ретiнде көрсетiледi. Әлеуметтiк теңсiздiктi қалыпты жағдай ретiнде қарастырған Конфуций аристократиялық билiк концепциясын, яғни ақсүйектер тобының билiгiн жақтады. Билiктiң зорлықсыз тәсiлiн жақтаған Конфуций билеушiлердi өз бағыныштыларына қайырымды болуға шақырды. Билеушi қайырымды болса, төменгi адам да қайырымды болады. Билiктiң осы ережесiн жақтаған Конфуцийден ² Шөп жел соққан жаққа қисаяды² деген нақыл сөз қалған. Iшкi және сыртқы соғыстарға қарсы болған Конфуций Қытай жерiнен алыс тұратын басқа халықтарды бiлiмдiлiкпен және ақылмен жаулап алуды ұсынды. Конфуций барлық нәрсе үнемi өзгерiсте болады, уақыт тоқтамайды, әрбiр нәрсенiң басталуы мен аяқталуы болады дейдi. ² Адамның iсi де солай, бас-аяғынсыз бiрде-бiр iс жоқ. Оның басталуы мен аяқталуын анық түсiнген адам ақиқатқа жақын тұрады². Конфуцийдiң этикалық-құқықтық және мiнез-құлық нормалары мен принциптерi адам өмiрi мен тұрмысының барлық жағын қамтыған. Бұған дәстүр ережелерi (ли), ата-аналар мен үлкендерге құрмет (сяо), адамдық қасиет (жэнь), адамдар қамқорлығы (шу), билеушiге адалдық (чжун), парыз (и) және т.б. жатады. Конфуций iлiмiн одан әрi жалғастырған Сянь-цзы “әлем өзiнiң табиғи заңдылықтарымен өмiр сүредi, сондықтан да оны тiршiлiк қажетiне жарату үшiн оны зерттеу, құпия сырларын бiлу қажет” деп ой түйедi. Яғни адамдардың табиғаттан өз үлесiн алуы немесе бай және кедей болып өмiр сүруi олардың өздерiне байланысты. Сянь-цзының пiкiрiнше адам тумысынан қызғаншақ, дүниеқұмар, ашкөз болып келедi. Сондықтан да адамдардың мiнезiн жақсы тәрбие берiп қана табиғи қалпынан өзгертуге болады. Ол үшiн адамдардың өзi де өзiн-өзi тәрбиелеуге және бiр-бiрiнiң қателiгiн бетке басып айтуы тиiс. Бұл туралы ол былай дейдi: ² Менiң қателiгiмдi дұрыс көрсеткен адам – менiң ұстазым, менiң игi iсiмдi дұрыс байқаған кiсi – менiң досым, ал маған жағынып, жарамсақтанушылар – менiң жауым². Конфуцизм iлiмi, сонымен бiрге, ел билеушiлерi мен әкiмдерге де қол астындағыларға туған баласындай қарауға кеңес берiлдi. Конфуций бойынша ² ақылды билеушi ауыр жазамен адамдардың жанын қинамайды, оларды табандылықпен, ең алдымен өзi үлгi-өнеге көрсетiп жақсылыққа тәрбиелейдi² . Конфуцизм iлiмi мемлекеттiк дiн ролiн атқара бастады. Ежелгi Қытайдағы легизм идеялары б.з.д. IV ғасырларда жарық көрген ² Шан цзюн шу² (² Шан облысы билеушiсiнiң кiтабы² ) трактатында баяндалған. Бұл трактаттың негiзгi бөлiмдерiн Шан Ян деген атпен белгiлi болған Гунсунь Янь жазды. Легизм iлiмiнiң және заңшылдар мектебiнiң негiзiн қалаған ол Шан облысының билеушiсi болды. Шан Ян заңдар мен қатал жазаға сүйенген басқару жүйесiн қолдады. Сол кездегi үлкен ықпалға ие болған конфуцизмдi сынаған Шан Ян заң нормалары ғана елде тәртiп орната алады деп есептедi. Ел басқарудың негiзгi әдiсi ретiнде қатал заңдарды жақтаған ол мемлекет пен адамдар арасындағы қатынастарды оңай реттеуге болатындығын айтты. Бұл ² кiмдi кiмнiң жеңетiндiгi² туралы принципке негiзделген таптар күресiнiң қатынастарын көрсеттi. Оның айтынша, ² халық өз өкiметiнен күштiрек болса, мемлекет әлсiз, ал өкiмет өз халқынан күштiрек болса, армия күштi, әрi қуатты болады². Легистер қайырымдылық пен адамгершiлiк қылмысқа апаратын тура жол, ал нағыз қайырымдылық пен сүйiспеншiлiк өзiнiң бастауын жазалаудан алады деп дәрiптедi. Яғни олар мейiрiмдiлiктен бұрын қорқынышты алдыңғы орынға қояды. Олардың пiкiрiнше елде жаппай тәртiпсiздiк болмас үшiн, мейiрiмдiлiктен гөрi жазалау басым болуы керек. Аямай жазалау арқылы халық арасында үрей мен қорқыныш тудыру керек. Олардың бұл қағидасы үрей мен қорқыныш қана елде тәртiп пен заңдылық орната алады дегендi бiлдiредi.

3.1 Ежелгi грек өркениетiнiң даму кезеңдерi және оның философиялық-құқықтық iлiмi

3.2 Ерте дәуiрдегi саяси-құқықтық ойлар (б.з.д. IX-VI ғғ.)

3.3 Ежелгi грек саяси-құқықтық ойының гүлденген дәуiрi (б.з.д. V-IV ғасырлардың бiрiншi жартысы)

3.1 Б.з.д. мыңжылдықтың басында Ежелгi Грецияда жеке және тәуелсiз полистер формасы түрiнде бiрнеше қала-мемлекеттер пайда болды. Алғашқы қауымдық құрылыстан қоғамдық өмiрдiң ерте таптық және қоғамдық формасына көшу халықтың әлеуметтiк жiктелу процесiн одан әрi күшейтiп ру ақсүйектерi мен қайыршыланған қауым мүшелерiнiң, байлар мен кедейлердiң, ерiктiлер мен құлдардың арасындағы күрестi шиеленiстiре түстi. Осындай жағдайда ежелгi грек полистерiнде басқару формасының өздерi жақтаған түрiн орнату жолында әртүрлi әлеуметтiк топтар арасында аяусыз күрес жүрдi. Ол кездегi басқару формасының негiзгi түрлерi мынадай едi: аристократия (ескi немесе жаңа ақсүйектер тобы), олигархия (байлар мен дәулеттiлер тобы) және демократия (халық билiгi). Осындай күрес нәтижесiнде б.з.д. VI-V ғғ. әртүрлi полистерде басқарудың өзiндiк формалары пайда болып, одан әрi дамыды. Афиныда демократия, Фивыда олиграхия, Спарта мемлекетiнде аристократия пайда болды. Осы процесс Ежелгi Грецияның саяси және құқықтық iлiмiнде көрiнiс тапты. Ежелгi грек полистерiнде саяси-құқықтық көзқарастың пайда болуы мен дамуында үш кезең айқын байқалады. Ерте кезең- (б.з.д. IX-VI ғғ.) ежелгi грек мемлекеттiлiгiнiң пайда болуына сәйкес келедi. Бұл кезеңде саяси-құқықтық көзқараста рационациялау (Гомер, Гесиод, атақты ² жетi данышпан² ) байқалады және мемлекет пен құқық проблемаларына философиялық тұрғыдан қарау (Пифагор, Гераклит) қалыптасады. Екiншi кезең - (б.з.д. V және IV ғасырдың бiрiншi жартысы) ежелгi грек философиясы мен саяси-құқықтық ойларының гүлденген кезеңi (Демокрит, софистер, Сократ, Платон, Аристотель және т.б.) Үшiншi кезең - (б.з.д. IV ғасырдың екiншi жартысы мен II ғасырлары) эллинизм кезеңi, ежелгi грек мемлекеттiгiнiң құлдырауы, грек полистерiнiң алғашқыда Македония, кейiннен Рим билiгiне көшуi (Эпикур, стоиктер, Полибий және т.б.). Адамдардың ерiктiлерге және құлдарға бөлiну жағдайында қалыптасқан антикалық саяси-құқықтық ой еркiндiк идеологиясы ретiнде бекiдi және дамыды. Бостандық - басты құндылық, ежелгi гректiк саяси - теориялық iлiмнiң негiзгi мәселесi және мақсаты болды. Бiрақ бұл жалпыға бiрдей бостандық емес, шектелген бостандық едi. Құлдар бостандық мәселесiнде есепке де алынбады, олар туралы сөз де болмады. Грециядағы құлдық демократия азаматтардың қоғамдағы алатын орнын олардың шығу тегiне қарап емес, мүлiктiк жағдайларымен байланыстырды. Бұл жағдай ақыл-ой еңбегiмен айналысатын адамдардың бөлiнiп шығуына әкелдi. Құл еңбегi олардың ғылыммен, бiлiммен, ағартушылықпен және өнермен кәсiби тұрғыда шұғылдануына мүмкiндiк бердi. Осының нәтижесiнде таза зиялылар мен ойшылдар қауымы пайда болып, саяси-құқықтық және әлеуметтiк философиялық жаңа көзқарастардың қоғамдық пiкiрi мен санасы қалыптасты. Саяси ой мен оған қатысты практикалық және рухани iс бостандық ретiнде қарастырылып, ол ерiктi адамдардың қызмет аясы, ал еңбек, оның iшiнде ауыр қол жұмыстары, құлдардың үлесi ретiнде қарастырылды. Барлық өндiрiстiк – еңбек және отбасы ортасы, сол кездегi ұғым бойынша, бостандықтан тыс аймақ принципi, яғни бостандық тұрғысынан алғанда саясаттан тыс болып есептеледi. Қожайын мен құлдың, отбасы иесi мен оның басқа мүшелерiнiң билiк және бағыныштылық жөнiндегi қатынасы саяси емес қарым-қатынас түрiнде түсiндiрiлдi. Дәстүрлi, эллиндiк саяси өмiр формасының варварлық деспоттық билiгiне қарсы қойылуы да осыған байланысты болып келдi. Мемлекет пен құқықты зерттеудегi ежелгi грек саяси-құқықтық ойының ерте кезеңiнде оның мифологиялық түсiнiктерi (Гомер, Гесиод) қоғамдық ойдың даму барысында өзiнен кейiнгi қалыптасқан жаңа көзқарастарға, атап айтқанда философиялық тұрғыдан түсiндiруге (² Жетi данышпан² , Пифагор, Гераклит, Демокрит) одан кейiнгi рационалистiк интерпретацияға (софистер), логикалық-танымдық талдауға (Сократ, Платон) және ақыр соңында эмпирикалық - ғылыми (Аристотель) және тарихи-саяси (Полибий) iлiмге орын бердi. Ежелгi грек полистерiнiң тәуелсiздiгiн жоғалтқан эллиндiк дәуiрiнде бұрынғы құндылықтарды қайта бағалауда бұрынғы ұжымдық полистiк өмiр күмән тудырып, адамдарды ерiктiлер мен құлдарға бөлу принципi сынға ұшырайды. Бұл кезде бостандық әлеуметтiк-саяси құбылыс ретiнде емес, рухани құбылыс ретiнде түсiндiрiледi. Осы принцип негiзiнде адамдардың жалпыға бiрдей бостандығы мен еркiндiгi табиғат заңдылығы мен табиғи құқықтар қағидасы тұрғысында паш етiледi.

3.2 Ерте дәуiрдегi саяси-құқықтық ойлар (б.з.д. IX-VI ғғ.)

3.2 Б.з.д. IX-VIII ғасырларда ежелгi мифтiк көзқарастар архаистiк поэзияда, одан кейiн Гомер мен Гесиодтың поэмаларында өзiнiң алғашқы сипатын жоғалтып, этикалық және саяси-құқықтық өзгерiске ұшырайды. Олардың түсiндiруi бойынша, құдайлардың билiк үшiн күресi және бас құдайдың ауысуы (Уран-Крон-Зевс) билiк пен басқару принциптерiнiң алмасуымен қатар жүрдi. Гректердiң түсiнiгi бойынша, құдайлардың үш ұрпағы болған. Аға ұрпақтарды кiшi ұрпақтар тақтан түсiрiп, жойып отырған. Бұл өзгерiстер құдайлардың өзара қарым-қатынастары ғана емес, жердегi қоғамдық өмiрдiң тәртiптерiне, адамдар арасындағы қатынастарға да ықпалын тигiздi. Осындай өзгерiстер жағдайында ежелгi гректердiң сана-сезiмiнде ертедегi жаугершiлiктер мен тайпааралық күрес фантастикалық түрде көрiнiп отырды. Көптеген грек ойшылдарында әдiлдiктiң бастауы мен заңдылық және ежелгi полистiк өмiр Зевстiң атымен байланыстырылады. Құдайлардың үшiншi ұрпағының басшысы Зевс – күн күркiреу мен найзағайдың, табиғаттың дүлей күшiнiң және адамдардың құдайы болып саналды. Мифтiк түсiнiк бойынша, олимптiк құдайлар құл иеленушiлердiң қамқоршысына айналды, ал Зевс басқа олимптiк құдайлармен ақылдаса отырып, басты базилев ретiнде бүкiл грек әлемiне билiк еттi және оның пiкiрi шешушi маңызға ие болды. Гомердiң ² Илиада² және ² Одиссея² поэмаларындағы оқиғалар (б.з.д. VIII ғ.) гректердiң әскери және қоғамдық өмiрiнен көптеген құнды мәлiметтер бередi. Поэмаларда б.з.д. II-I мың жылдар шамасында тепе-тең жер пайдалану және әрдайым белгiлi бiр уақытта жердi бөлiп отыру негiзiнде құрылған жер қауымдарының болғандығы туралы деректер кездеседi. Қауым мүшелерi жердi жеребе тарту бойынша алған. Жерге қауымдық меншiк сақталғанымен, қауым мүшелерi арасында дүние-мүлiктiң жiктелуi басталғанын поэмалар оқиғасынан байқау қиын емес. Тайпа көсемдерi - базилевтер өздерiнiң туыстарына қауым жерлерiнен үлкен және ең шұрайлы жерлердi бөлiп берген. Поэмалардың мазмұнына қарағанда, сонымен бiрге басқа да әлеуметтiк топтардың өздерiнiң қауымдарымен байланыстарын үзiп алған жолкезбе қолөнершiлердiң де болғанын аңғаруға болады. ²Одиссея² поэмасында халық жиналысының ролi мен маңызы анық суреттелген. Бұл өкiлдiк органның қызметi туралы грек жауынгерлерiнiң Троя түбiндегi жиналысынан, ² Илиада² поэмасындағы мысалдан, ² Одиссеяда² Итака аралының тұрғындары жиналысының баяндалуынан бiлуге болады. Троя түбiндегi жиналыста қатардағы жауынгер Терситтiң жауынгерлердiң мүддесiн қорғап, базилевтерге қарсы айтқан айыптау сөздерiн лауазымды басшылардың терiске шығара алмауы халық жиналысының ролiн айқындай түседi. Ал халық жиналысы маңызының төмендеуi ² Одиссеяда² айқын көрсетiлген. Итака аралында Одиссей болмаған жиырма жылда халық жиналысы бiрде-бiр рет шақырылмаған. Ал Одиссейдiң ұлы Телемак жиналыс шақырғанда, тұрғындардың көпшiлiгi бұл жиналысқа мән бермеген. Поэмада Гомер қолданған ² дике² (әдiлдiк) және ² темис² (әдет, әдет-құрыптық құқық) ұғымдары Гомер дәуiрiндегi саяси-құқықтық жағдайды түсiнуге жәрдемiн тигiзедi. Гомердiң әдiлдiгi (дике) қалыптасқан дәстүр мен әдет-ғұрыптың құқықтық (темис) негiзi мен принципi түрiнде көрiнедi, ал әдет-ғұрыптық құқық (темис) өмiрлiк әдiлдiктiң, оның адамдар арасындағы қарым-қатынастарда сақталуының нақты көрiнiсiн бiлдiредi. Б.з.д. VII ғасырдағы ежелгi Грецияның саяси және қоғамдық өмiрiндегi қатынастар Гесиодтың ² Еңбек және күндер² мен ² Теогония² поэмаларында баяндалады. Беотияда туып өскен Гесиодтың бұл поэмаларында құдайлар мен дүниенiң пайда болуындағы гректердiң көзқарастары және адамгершiлiк-құқықтық принциптер сипатталады. ²Теогония² поэмасы бойынша Зевстiң Фемидамен (мәңгi табиғи тәртiп пен әдiлдiктi жаратушы) неке одағынан екi қыз-құдай Дике (әдiлдiк) және Эвномия (iзгi заңдылық) өмiрге келедi. Дике табиғи әдiлдiктi күзетедi және әдiлетсiздiктi жазалайды. Эвномия болса, қоғамдық құрылымдағы заңдылық бастауының құдайлық сипатын және полистiк құрылымдағы заңдылықтың терең iшкi байланысын бiлдiредi. ²Еңбек және күндер² поэмасында Гесиод мемлекетке дейiнгi патриархалды құрылыс идеалдарын қорғай отырып, ² бес ғасырдың² - (² алтын² , ² күмiс² , ² мыс² , ² жартылай құдай - батырлар² және ² темiр² ғасырлары) алмасуы кезiндегi адамдар өмiрi мен тiршiлiгiн суреттейдi. Крон құдайдың ² алтын ғасырында² адамдар ешқандай жоқшылық көрмей, бақытты өмiр сүрдi, ² күмiс ғасырында² құдайға бағынбағандарды Зевс жойды, ² мыс ғасырында² жауынгер адамдар өзара соғыста бiрiн-бiрiн құртып тынды, ² төртiншi ғасырдағы² қантөгiс соғыстарда жартылай құдай-батырлардың әйгiлi әулетi жойылды. ² Темiр ғасырында² Гесиод адамдардың ауыр тұрмысын, зорлық пен жауыздықтың үстемдiгiн, әдет-ғұрыптық нормалардың бұзылуын, әдiлдiктiң жоқтығын, табиғи құқықтың күш және зорлықпен алмасуын күйiне отырып баяндайды. Поэмада Гесиод егiншiлiк еңбегiне, тiптi қандай да болсын еңбек қызметiне өте зор құрметпен қарайды. Аристократтар iстеп отырған әдiлетсiздiк пен заңсыздыққа қарсы өзiнiң дәрменсiз наразылығын көркем дәрежеде қаршыға мен тоты құс туралы мысалында суреттейдi. Гомер мен Гесиод поэмаларына тән адамдар әрекетi мен олардың өзара қарым-қатынастарындағы адамгершiлiк-құқықтық тәртiптер туралы көзқарастар Ежелгi Грециядағы ² Жетi данышпан² деп аталғандардың шығармашылығында одан әрi жалғасын табады. Оларға әдетте Фалес, Питтак, Периандр, Биант, Солон, Клеобул және Хилон енгiзiлдi. Олар полистiк өмiрде әдiлеттi заңдардың үстем болуын батыл жақтады. Олардың кейбiреулерi билiк және заң шығару қызметтерiнде өздерiнiң саяси-құқықтық идеяларын жүзеге асыруға әрекеттендi. Биант, Солон, Хилон сияқты грек ойшылдарының пiкiрiнше, iзгiлiктi полистiк қоғамдағы заңның сақталуы және салтанат құруы оның айрықша белгiсi болып табылады. Азаматтардың тираннан қорқатындай заңы қалыптасқан мемлекеттi Биант ең үлгiлi мемлекет деп есептедi. ² Өзiңдi-өзiң таны² қағидасының авторы спартандық Хилонның ² Заңға табын² деген шақыруы Дельфадағы Апаллон храмына ойылып жазылды. Ең игiлiктi полис деп Хилон азаматтары шешендерден гөрi заңдарды көбiрек тыңдайтын полистi санады. ²Жетi ғұламаның² қатарына қосылған Солон (б.з.д. 638-559 жж.) тарихта атақты реформатор, мемлекеттiк қайраткер және заң шығарушы ретiнде де белгiлi. Б.з.д. 621 жылы орхонт Драконт жазған заң нормалары демос пен евпатридтер арасындағы қайшылықтарды жоя алмады, өйткенi ол демостың экономикалық жағдайын қандай да болмасын дәрежеде өзгертпедi. Драконт заңдары сонымен бiрге шектен тыс қаталдығымен де әйгiлi болды. Сондықтан да Афины халқы полистi басқаруды және жаңа заңдар шығаруды елге ақындылығымен белгiлi болған Солонға тапсырды. Архонт болып сайланған ол б.з.д. 594 жылы жаңа заңдар шығарды. Оның реформаларын экономикалық және саяси деп бөлуге болады. Заң шығарушы ретiнде Солон селолық және қалалық демостың және оған қосылған евпатридтердiң мүддесiн қорғады. Оның ең басты реформасы ² сисахфия² -(² ауыр жүктi сiлкiп тастау² ), яғни кедейлердiң кепiлдiкке алынған жер учаскесiндегi қарыз тастарды жою едi. Бұл қарыз тастар бойынша қарызын өтей алмаған адамдар өзiнiң жеке бостандығын кепiлдiкке салған, яғни қарызын өтей алмағандар құлға айналдырылған. Солон ² сисахфияны² (құлдық борыш) жойып, шаруалардың кепiлдiкке алынған жерiн қайтарды. Солонның саяси реформаларындағы ең бастысы, сол кезге дейiн өмiр сүрiп келген генократияны (² генос² - ру) жойып (рулық аристократтар билiгi), оны тимократиямен (² тиме² - ² баға² , ² мүлiк² ) дүние-мүлiк цензiсiне негiзделген билiкпен алмастыруы едi. Ол бұл жарлықтарымен аристократтарды рулық құрылыстың ерекше артықшылықтарынан айырды. Аттиканың барлық азаматтары дүние-мүлiк цензiсiне қарай төрт топқа бөлiндi. Олар: пентакосиомедимндер (бес жүздiктер), салт аттылар, зевчиттер және феттер. Жаңадан құрылған төрт жүздiк кеңес аристократтардың тiрегi болып келген ареопагтың ролiн кемiттi. Солон сонымен бiрге ант берген жаңа жоғарғы сот – гериэяны құрды. Азаматтарды шыққан тегiне қарай бағалау дүние-мүлкiне қарай бағалаумен алмастырылды. ²Ұлы iстерде жұрттың бәрiне жағу қиын² деп Солонның өзi айтқандай, оның ² сисахфия² және басқа да реформаларына азаматтардың барлығы бiрдей риза болған жоқ. Сондықтан да ол өзi шығарған заңдарды жүзеге асыру үшiн әртүрлi айла-шарғыларды қолданды. Билiк тiзгiнiн қолға алған Солон ² саясаткерлiк деген – алдампаздық² деп, реформаларды iске асыруда ештеңеден тайынбады, өтiрiк уәде де бердi, екi жақтың мүддесiн де қорғай бiлдi. Сол кездегi ел билеу саясатынан ² тепе-теңдiк жанжал болдырмайды² деген қанатты сөзi елге кең тарады. Ол өзiнiң осындай тепе-теңдiк саясаты туралы ² мен өзiмдi төбеттер арасына түскен бөрiдей сезiндiм² деп жазды. Солон өзi шығарған заңын өзi орындамаған мемлекет түбiнде күйреп тынады деп есептеп, заңдарды халыққа жететiндей етiп бағаналарға ойып жаздыруды ұмытпады. Б.з.д. VI-V ғасырларда Пифагор, Архит, Филолай, Гераклит және тағы басқалар қоғамдық және саяси-құқықтық тәртiптердi философиялық негiзде қайта құру қажеттiгi туралы идеялар ұсынды. Олар демократияны сынай отырып, ақыл және адамгершiлiк элитасының ² озықтары² билiгi - аристократиялық идеалды жақтады. Самос аралында туып өскен Пифагор Поликрат тиранның билiгiнен кейiн туған жерiн тастап, Египетте, Вавилонда, Үндiстанда болып, ең соңында ² Ұлы Элладаның² Критон қаласында өмiр кешедi. Ол осы қалада, кейiннен басқа да полистерде өзiнiң мектебiн ашады. Оның iлiмi негiзiнде пайда болған пифагоршылдық гетерийлер рухы жөнiнен аристократиялық құпия философиялық-саяси одақтар Грецияның көп бөлiгi мен Оңтүстiк Италияда үлкен ықпалға ие болады. Пифагоршылардың дүниетанымдық көзқарастарында олардың сандар туралы iлiмi елеулi роль атқарды. Бұл iлiмi бойынша, сандар – барлық заттардың және әлемнiң негiзi. Сандарды әлемдiк үйлесiмдiлiктiң бейнесi етiп қарастырған олар саяси-құқықтық құбылыстардың сандық /математикалық/ сипатын анықтауға тырысты, ² теңдiк² ұғымының теориялық негiзiн ашуға ұмтылды. Олардың айтуы бойынша, ² әдiлдiк дегенiмiз тепе-теңдiк болып табылады² . Яғни олар адамдар арасындағы теңдiктi математикалық тәсiлмен түсiндiредi. Философтардың iшiнде бiрiншi болып сан категориясын жан-жақты қарастырған Пифагор iлiмi Платон және тағы басқалардың шығармашылығында одан әрi дамытылды.