САЦ.-ПАЛІТ. І ЭКАН. РАЗВІЦЦЁ БЕЛ. ЗЯМЕЛЬ У 9-ПЕРШАЙ ПАЛОВ. 13 СТ.

Date: 2015-10-07; view: 596.

Утв. Старажытнарускай дзяржавы (К. Р. др.пал.9 -пер.пал.10 – да пач. 13 ст.). Прычын утварэння: 1.узнікненне у 8-9стст. тэр-паліт. аб'яднанняў – племянных саюзаў усходніх славян – палян, драўлян, севяран, крыв., дрыгав., радзім. і інш. 2.Сац.-экан. – разв. земляроб, жывелаг, рамяств, і гандлю. 2.Унутрыпаліт. разв. усходнеслав. зям – пераадоленне княжацкіх усобій. 3.Знешнепаліт. абставіны – абарона слав. зям. ад набегаў авараў, печанегаў, полаўцаў. Паўночны саюз княжанняў (наўгародскія славяне, крывічы і фінскае племя) у 862г. запрасілі правіць у Ноўгарадзе варага Рурыка. Пераемнік Рурыка князь Алег (879-912) авалодаў Кіевам і пашырыў уладу на ўсходне- славян. плям., што жылі ў сярэд. Падняпроўі. Алег і сын Рурыка князь Ігар (912-945) былі першымі кіёўскімі князямі, якія падпарадкавалі сваёй уладзе амаль усе племяныя княжанні ўсходніх славян. Княгіня Вольга. Найбол. магутн. К.Р. дасягнула пры Уладзіміры Святаслававічы (980-1015) 980г- захв. Полоцк і Яраславе Мудрым (1019-1054). У30-я гг. 12ст. К.Р. канчаткова раскалолася.

Самае маг. на тэр. Б. дзяржаўнае ўтварэнне ўсходніх славян Полацкае княства (862). 1-м гіст. вядомы князь – Рагвалод: яго дачка Рагнеда – кіеўскі князь Яраполк – наўгародскі князь Уладімір. 980г.- Рагнеда прымусова пайшла замуж за Уладзіміра. Уладзімір падманам забіў свайго брата Яраполка і стаў кіеўскім князем. Пры Уладзіміры – росквіт К.Р. Узмацненне Полацкага княства адбылося ў 11 ст. пры сыне Ізяслава (?-1001), полацкім князю Брачыславе (1003-1044), Усяслаў Чарадзей (1044-1101). Усяслаў імкнуўся захапіць землі па-за межамі Полац. кн. Не здолеўшы захапіць Пскоў, ён захапіў і абвараваў Ноўгарад. За гэта трое сыноў кіеўскага князя Яраслава Мудрага спалілі Менск: - 3 сакавіка 1067г. бітва на р.Нямізе- Усяслаў накіраваўся на перамовы, але кіеўскія князі парушылі сваю клятву – захапілі Усяслава ў палон. Яго вызвалілі у час паўстання ў Кіеве і абвясцілі вялікім князем кіеўскім. Пры ім Пол. кн. дасягнула найвыш. уздыму. Пасля смерці Усяслава – перыяд феадальнай раздробленасці. Дзярж. лад: - княжацка вечавы. Пол. кн. межавала на ўсходзе з Смаленскім кн., на поўдні з Тураўскім кн. (утв. на аснове племянога кн-ня дрыгацічоў у к.10ст.)

Сац.-экан. прыкметы ўтварэння раннефеад. дзярж.: 1. Зараджэнне феадальнага гаспадарчага ўкладу 2. Вотчынае і паместнае землеўладанне 3. Збор даніны 4. Рассслаенне грамадства на “вярхі” і “нізы”. Пераход ад падсечна-агнявога да ворыўнага земляр. Быў звязаны з пераходам ад родавай да суседскаў(сельскай) абшчыны. Соц-эк. разв. с 9 в. у вост. сл. - интенсив. процес формир. феод. отнош. - такие отношен к-е основ. на част. соб-ти на землю и неполной собст-тью на работ-ков - кр-н. Верховн. собств-ом земли в раннефеод гос-ве Киев Руси, куда вошли и земли Б.- был Велик. князь. Феодалы получ.от него во влад. земли за службу. Они давали землю кр-нам к-е попад. в зависим-ть - экон. и личную. Первонач. повинностью была дань (мех, мёд, рыба, грибы), но с ростом производ-ти труда в кр-ком хоз-ве - оброк продуктом, денеж. оброк, барщина. Кроме экон. феодалы стрем, установ личную завис-сть. Уже в Русск. Правде Ярослава Мудрого встреч. личн. зависим. Крест-не в это время жили общинами (сущ. круговая порука), Гаспадарчае жыццё ў 10-13ст. х-ся ўзнікненнем гарадоў - после отделен ремесла и торговли от землед. Гродно в Ипать. л-си под 1128г. Возникали - как 1-крепости (Гр., Новогр, Браслав). 2-центры администрат и хоз. жизни земледел. округов (Изяслав, Борисов). 3-бывш. племен. центры (Полоцк, Туров).

Со 2/п 11 в. К. Р. - феод, раздр. Одним из первых обособил Полоцк 1044-1101 – ВсеславЧародей. Активная внешняя п-ка. войны с Кие­вом (3 марта 1067 на р. Немига), в 1068г. - неск месяц. в Киеве. Вскоре из К.Р. нач. вых и др. бел земли. Период феод, раздр-ти 2/п. к.11-н.12в. Гроднен.. Новогр., Волков., Пинск., Туров (во вт. пол.12в) 12в.-Пол. и Витеб. кн-ва в зависим от Смолен.

3. РАСПАЎСЮДЖАННЕ ХРЫСЦІЯНСТВА НА Б. КУЛЬТУРА Б. У 9-ПЕР.ПАЛ.13 СТ.

Руская княгіня Вольга прыняла хрысціянства, а яе унук вялікі кіеўскі князь Уладзімір Святаслававіч (Чырвонае Сонейка) прыняў хрысціянства сам і па яго загаду ў вадзе Дняпра грэчаскімі святарамі былі ахрышчаны кіяўляне(988г.), пачалося хрышч. Русі. Ён адмовіўся ад мнагажонства і ў наступным выслаў адну са сваіх жонак Рагнеду разам з сынам Ізяславам у пабудавны для іх Ізяслаўль. У 992г. князь Ізяслаў заснаваў у Полацку епархію – вялікую царкоўную акругу. Рагнеда і яе сын Ізяслаў сталі першымі хрысціянамі ў Пол. Княстве. У 1005 – Тураўская. Хрысціянства і язычніцтва доўгі час (з 9 па 13 ст.) існавалі разам. Новая вера распаўс. па схеме князь - дружына - город – веска.

Пісьменнасць. У 11 ст. на Полац. Зямлі пачала асвойвацца кірылічная азбука (складзеная ў 863г. братамі Кірылам і Мяфодзіем). Помн. пісьм. з'яўляюц. “Барысавы” і “Рагвалодавы” камяні, берасцяныя граматы (знойдзеныя ў Віцебску і Мсціслаўлі). У пер. пал. 11 ст. пачалося летапісанне. Самай ранняй рукапіснай кнігай на тер. Б. з'яўл. створанае ў 11 ст. “Тураўскае евангелле”. “Аршанскае Евангелле”(13ст.). Летапісам гісторыі Кіеў., Тураў. і інш. княст. з'яўл. “Аповесць мінулых гадоў”(Нестар). Вяршыня маст. літ. – “Слова аб палку Ігаравым”. Вусная народная творчасць – каляндарна-абрадавая і сямейна-абрадавая паэзія.

Рэлігійна-асветніцкія дзеячы. Еўфрасіння Полацкая (Прадслава, унучка Усяслава Чарадзея) (1110-1173) – першая з жанчын сярод усх. славян якую прав. царква абвясціла святой.(5 чэрвеня- дзень памяці Е.П.) Услаўляецца ў адным з ранніх твораў гіст. прозы “Жыціі Еўфрасінні Полацкай” – ств. на мяжы 12-13 стст. у Полацку. Кірыла Тураўскі(каля1130-каля1182) Яго празвалі Златавусам. Замураваўся у манастырскай вежы – чытаў,пісаў звароты,малітвы. Клімент Смаляціч(?-1164) Кіеўск. метрапаліт. Яго твор “Пасланне да Фамы прасвітара. Аўрамій Смаленскі раздаў усю маемасці бацькоў і пайшоў у манастыр(50год). Яфрэм (яго вучань) напісаў “Жыццё А.Смаленскага”(каля1240).

Мураванае дойліцтва. У сяр. 11ст. у Полацку пры князе Усяславе Чарадзеі быў пабудаваны Сафійскі сабор.- трэці храм візантыйскага крыжова-купальнага тыпу на слав. зем. пасля Кіеўск. і Ноўгарод. Сафіі.(дойлідамі былі грэкі). У сяр. 12 ст. у Полацку пабуд. Спаса-Праабражэнскі (Спаса-Ефрасіннеўскі) сабор . Спаская царква Ефрасін. манастыра (майстр Іаан) – знах. мошчы Е.П. Часткова захавалася Каложская царква(Барысаглебская) пабуд. у Гр. у 12 ст. Помнікам абарончага дойліцтва з'яўл. пяціярусная вышыней 30м.,дыяметр 13м., таўшчыня сцен 2,5м. Камянецкая вежа пабуд. у 13ст. зжоўтай і карычневай цэглы на Брэшчыне.

Старажытнае мастацтва.шасціканцовыКрыж Е.П. зроблены Лазарам Богшай у 1161г. Копію крыжа стварыў у Брэсце мастак-ювелір Мікола Кузьміч у 1997г. Кніжная мініяцюра. Мініяцюрная скульптура.

4. УТВАРЭННЕ І ЎМАЦАВАННЕ ВКЛ (ДРУГАЯ ПАЛОВА 13-КАНЕЦ 14 СТ.)

Працэс стварэння ВКЛ – быў доўгім і складаным: пачаўся ён ў пер. пал. 13ст. і законч. Ў50-70-я гг. 14ст. Прычыны утварэнне ВКЛ: 1. знеш-палітыч. - пагрозы з паўдёвага усходу - манг-татар. і з паўночнага захаду -крыж., 2. унутр-палітыч. - пач. 12ст.-перыяд феад. раздр.(на Б. 20 княстваў). - неабх. пераадольваня феад. раздр., 3. эканам. – разв. гандл. сувязей садзейнічала аб'яднанню. 4. Этнічны фактар. Центр аб'ядн. – Наваградак – выгаднае палажэн (Полац. кн. у 13ст. аслабла). Асноўныя падзеі, якія паклалі пачатак утварэнню ВКЛ разгортваліся ў Верхнім і Сярэднім Паняманні (Грод. в-ць) і частка ўсходніх зямель сучаснай Літвы. ВКЛ – федэратыўная форма дзяржаўнага ўладкавання. 1-й кн. Міндоўг (1230-1263) – у сяр. 40-х гг. церпіць няўдачу ў бітве з крыжакамі і ўцякае ў Наваградак, дзе княжыць яго саюзнік Ізяслаў. Тут Міндоўг прымае праваслаўе, становіца Нав. князям. Ён заваёўвае Літву і далучае яе да Навагр. У 1253г. – прымае каталіцтва, Войшалак (126-1268), Трайдэн (1270-1282), Віцень (1293-1316) – увайшло у 1307 на аснове дагавора Пол. кн. – пры ім удалося дасягнуць адзінства новай дзяржавы, спробы централізаіі - адзіны герб “Пагоня”, Гедымін (1316-1341) – увайшлі-Віцеб,Берасцейскае, Мін, Тур - землі, у складзе ВКЛ знаход. каля 80% суч. тэр. Б. У 1323г. перанес сталіцу з Навогр. у Вільню, Прынцып Гедыміна “Не рухаць даўніны, не ўводзіць навіны”.

Знешн. палітыка:б-ба з крыжакамі: у 1314г. Давыд Гарадзенскі (стараста Гародні) адбіў іх напад на замак у Ноўгар. У 1331г. – перамога над рыцарамі Тэот. ор. на р. Акмяне. Альгерд (1345-1377) - Орша, Гомель, Рогачёв, 1355-Брян.кн.. Бітва на р. Сінія Воды (1363) – вызвалена ад татараў тэр. Украіны. У 1348 – бітва на р.Стрэве з крыжакамі – не прынесла перамогі крыжакам. Альгерд у 1368,1370,1372 гг. рабіў паходы супраць Маск. княства. Знешн-паліт. курс ВКЛ выявіўся ў 50-70-я гг. 14ст. – аб'яднаць ўсе паўднева- ўсходнія землі т.ч. дабіца панавання ва Усходней Еўропе.

“Літоўскае княства” - + Полацк,Віцебск і зямель на усход ад Менска “Вялікае княства Літоўскае і Рускае” – пасля Грунвальскай бітвы+ Жамойція “… і Жамойцкае”.