УНУТ-ПАЛІТ. СТАН. І ЗНЕШ. ПАЛІТ. ВКЛ У К. 14–П.П. 16СТ. ДЗЯРЖ. ЛАД ВКЛ.

Date: 2015-10-07; view: 603.

Унут-пал. становішча х-ся феад. усобіцамі, знеш-паліт. б-ба з захопнікамі, пашырэнне межаў.

Унут. і знешняя палітыка: Ягайла (1377-1392) – стар. сын Альгерда(12 сыноў). Збліжэнне ВКЛ і Польшчы: 1. спроба Я. атрымаць апору ў саюзе з Польш. 2. імкнен. пол. феад. у саюзе 3. небяспека з боку крыжакоў – 14 жніўня 1385г. было падпісана Крэўскае пагадненне- Вынікі: 1. Ягайла ў выніку шлюбу (1386) з Ядвігай далучыў да свайго велікакняжацкага тытула пасаду польскага караля. 2. Ягайла прыняў каталіцтва, выдаў прывілей католікам, Я. імкнуўся зрабіць катал. царкву пануючай у ВКЛ 3.незадавол. праваслаўных 4.супярэчнасці п/ж катол. і прав. 5.умацаванне абароназдольнасці ВКЛ і Пол. За Крэўск. п-ня пачалася міжусобная вайна п/ж Ягайлай і Вітаўтам – закончылася Востраўскім пагадненням 1392г. - Ягайла – польскі кароль, а вялікім князем Літоўскім стаў Вітаўт (1392-1430). У 1399г. В. палярпеў паражэнне на р.Ворскле ад Залатой Арды. З 1409-па 1411 – “Вялікая вайна” - ВКЛ і Польш. з Тэўтонскім Ордэнам – 15 ліпеня 1410г. Грунвальская бітва– быў пакладзены канец 200-гадовай крыжацкай агрэсіі. Вітаўт прцягваў дабіваца незал. ВКЛ ад Польш. – у 1413г. у замку Гародлі была падпісана Гарадзельская унія – саюз п/ж ВКЛ і Польш. У адрозненне ад Крэўскага пагаднення улада ў ВКЛ стала практычна належаць Вітаўту – узнікла ідэя аб прысваенні Вітаўту тытула караля і пераўтварэнні ВКЛ у каралеўства. Але каранацыя ( верасень 1430) не здзейснілася. Пры В. ВКЛ у пач. 15ст. ад Балтыўскага да Чорнага мора. М.Гусоўскі “Песня пра зубра” (1523г.) назваў княжанне Вітаўта “залатым векам” у гіст. ВКЛ. Свідрыгайла (1430-1432) – (малод. сын Альгерда) – ён выступіў супраць уніі, галоўн. апора бел,укр. феадалы, праводзіў незалежную ад Польш. палітыку. Польскі бок прапанаваў на пасаду вялікага князя ВКЛ Жыгімонта Кейстутавіча (1432- 1440). Пачалася феад. грамад. вайна. У 1435г. войскі Жыгімонта нанеслі параджэнне войскам Свідрыгайлы ў бітве пад Вількамірам. У выніку забойства Жыгімонта ў 1440г. вялікім князям стаў Казімір Ягелончык (1440-1492), ліквідаваў унію з Польш., пасля абрання яго на польскі трон (1447) устанавіў асабістую унію, пры якой ВКЛ захоўвала сваю самастойнасць. 1458г. правасл. царква ў ВКЛ канчаткова вызвалілася ад маскоўск. Мітраполіі і падпарадковалася канстантіноп. патрыярху. Аляксандр (1492-1506) – пачалася серыя войнаў з Маскоўск. дзярж.Жыгімонт 1 Стары(1506-1548) – усталяваў роўнасць сац-эк. правоў шляхты незалежна ад рэліг. прынадл. і этнічнага паходжання. Жыгімонт 2 Аўгусце (1548-1572 гг.) - ідэя талерантнасці (верацярпімасці)..-2 млн. чал.Знешняя палітыка пер. палова 16ст.У сяр. 16ст– 1.небяспека з поўдня – крымскія татары – ВКЛ сплачвала ім ардыншчыну (падатак). Канстанцін Астрожскі (гетман ВКЛ) нанес ім паражэнне. 2.адносіны з Маск. дзярж. – шматлікія войны(1500-1503,1506-1508,1512-1522,1534-1537гг.).

Дзяржащны лад:у час Гедыміна,Альгерда,Вітаўта прадстаўляў сабой неабмежаваную манархію.ВКЛ па форме дзяржаўнага кіравання ўяўляла сабой манархію на чале з вялікім князем – носбітам заканад.,выкан.,судов.,ваен. улады. Умацаванне адзінаўладдзя ў ВКЛ адбылося пры вялікім князю Гедыміне. У час княжанне сына Ягайлы Казіміра і сына Казіміра Аляксандра (прадст. дынаст. Ягелонаў – на змену дынаст. Гедымінавічаў) – улада вялікага князя была абмежавана радаю (ад сл. раіцца) – спачатку толькі дарадчым, а потым заканад. І распарадчым органам у ВКЛ. У канцы 15ст. канчаткова аформіўся другі вышэйшы орган дзярж. кір. У ВКЛ – агульны (вальны) сойм. Т.ч. у ВКЛ адбылося абмежаванне ўлады вялікага князя.Дзяржащны лад у 16ст.– саслоўна-прадстаўнічая манархія, улада вялікага князя абмеж. радай(увах. паны – буйн. землеул.) і соймам ( увах. паны + уся шляхта ВКЛ).

Арганізацыя мясцовага кіравання: звязана з адмін-тер. падзелам ВКЛ на ваяводствы – паветы – воласці, на чале якіх стаялі ваяводы – старасты – войты. Бел. зем. былі падел. у межах 6 ваяводстваў і 16 паветаў.

Судовая сістэма:прадст. вялікакняжацкім судом(З 1581 Галоуным трыбуналам ВКЛ), ваяводскімі, земскімі(павятовымі), гродскімі(замкавымі) і т.д. Статут ВКЛ 1529г.,1566г.,1588г. У апошнім – тэорыя падзелу ўлад на заканад. (сойм), выканаўч. (вялікі князь, адмініст. апарат), судовую (Галоўны Ттыб. ВКЛ) і ідэя талерантнасці (верацярпімасці).

6. ЛЮБЛІНСКАЯ ЎНІЯ 1569 Г. Б-БА ЗА ЗАХАВАННЕ САМАСТОЙНАСЦІ ВКЛ.

Жыгімонт 2 Аўгуст (1548-1572) – кароль Пол. і вялікі князь літоўскі. Альтер-вой для ВКЛ союза с Пол. или Союз с М-вой, но: 1. – моск. двор-во не имело таких вольностей, как польск. шл. 2. опричнина-серия репре-ий - деспотии, режим Ив.4. Грозн. отпугивал. шл. ВКЛ, Пол-ки хотели воен-полит. союза, независим. и самост-ти ВКЛ, но Пол. это не устраивало (хотели первен-ва Пол. и уничтож независ-ти ВКЛ) - У 10 стўдзеня 1569г. пачаўся Люблінскі сойм (6 месяцаў), кожны ставіў свае умовы, переговоры затяг-лись -> але польскі бок пайшоў на дэманстрацыю сілы, захапіў Падляшша, Валынь, Падолле, Кіеўшчыну. - была падпісана Люблінская ўнія – пагадненне аб дзярж.-паліт. саюзе ВКЛ і Пол., паводле якога ўтварылася федэратыўная дзяржава Рэч Паспалітая (з пол. рэспубліка). Папярэдн. спробай падобнага саюза гіст. лічаць Крэўскае пагадненне 1385г. (Ягайла 1377-1392). Прычыны ўніі: 1.Цяжкае знешнепаліт. становішча ВКЛ – Маскоўск. дзярж. пачала Лівонскую вайну (1558-1583) – б-ба за выхад да Балтыйскага мора, цар Іван 4 лічыў белар. Землі сваёй вотчынай 2.Імкненне шляхты ВКЛ да набыцця “шляхецкіх вольнасцей” 3.Жаданне польскай шляхты падпарадкаваць ВКЛ і атрымаць для сябе новыя землі і пасады 4.Распаўсюдж. каталіц. веры на ўсход. 1 ліпеня 1569 Люб. ун. - умовы аб'яднання: 1. Агульны манарх (кароль) і сойм 2.Агульная знешн. палітыка 3.Агульныя умовы набыцця зямлі польскімі феадаламі ў ВКЛ, феадаламі ВКЛ у Польшчы 4. Захаванне ў ВКЛ: а) асобных адмініст. апарата (дзярж. пасады), б) заканадаўства (у ВКЛ прадст. Статутам 1588г.), суда (выш.- з 1581г. Галоўны трыбунал), в) войска, г) тытул (захоўв. афіц. Назва дзяржавы пры існаванні агульнай назвы РП), д) пячатка (у ВКЛ – выява Пагоні, у Польшчы – Арла), е) мовы ( у ВКЛ – старабеларуская, у Пол. – польская і лацінская). Вынікі Люб. Ун.: 1.ВКЛ і Польшча ўтварылі агульную Р.П. – федэрацыю. 2. Незадаволенасць > часткі магнатаў ВКЛ 3.Садзейнічала паланізацыі.

После смерти Жигим.2-бескорол-е—Выбор пал на Генриха Фр (расшир шлях вольностей), правил 6 мес После Ст Баторий (1576- 1586гг) В этот п-д Ив Гр возобн воен деист в Ливон —»1582г-Ям-Запольск перемир В итоге войны сев-вост часть Б.опустошена При Ст Бат-1579г -Вилен акад-я 1-й ВУЗ на тер-и ВКЛ, б урав­нена в правах с Ягеллон. ун-том Любим город Ст Бат. - Гр-сделал резиден и 2-й столицей Р П. (здесь он умер)-бескоролевье->б-ба за трон ( Рада ВКЛ и Сапега-за Федора-сына Грозного, но выбрали сына швед короля-Жигим 3 Вазу, к-й при вошествии на престол б вынужд подпис статут 1588г., к-й упразднял мног постан-ния Любл ун (н-р запрет приобр и владеть землями на тер-и ВКЛ иноземцам-в т.ч. и полякам) 1655г. на Варшав сейме РП-запрет. пол войскам без особого разреш-я пересек гра-цы ВКЛ 1673г. - реш-е .что кажд. 3-й сейм на тер-и ВКЛ в Гр Н 17в -обостр рус-пол отнош ( цар Дм умер при загад обст-вах-РП хочет посад на Рус трон её ставлен-ка) —»участ в Смуте, два похода на М после чего мир отнош до1632г потом-б-ба за Смолен РП стрем усилить влиян на пригранич с Р бел зем->усил позиций катол-ва-»реформац движен на Б.ереси Увлек магнаты т.к. с реформац связ идеи отдел от Пол Наибольш распостр — кальвинизм П/в реформац-Орден Иезуит вытесн-е протиста-ма 1596г - Брест ун —«правосл церк —«насильно в униат. Строит. нов ун цер-ви,перевод в ун часто насильст-ый (дея-ть Полоцк униат епископа - Иософата Кунцевича - 1623 г - восст в Витеб).

7. ЭКАН. РАЗВ. Б. І САЦЫЯЛ. АДНОСІНЫ Ў 14 – ПЕР. ПАЛОВ. 17 СТ.

Эканоміка ВКЛ мела аграрны х-р. Асноўныя тэндэнцыі сац.-экан. разв. у 14-16ст.: 1.У З.Е. – а)пашырэнне таварна-грашовых адносін, б)паглывленне міжнароднага падзелу працы, в)пачатак пераходу ад мануфактурнай да машыннай фабрычнай вытворчасці, г) росквіт гарадскога жыцця, д)аслабленне і ліквідацыя асабістай феадальнай залежнасці селяніна ад землеўладальніка 2.У ВКЛ – а)зараджэнне фальфаркавай гаспадаркі з таварным характарам, б)сыравінны прыдатак Захаду, в)зараджэнне цэхавай арганізацыі,г)наданне гарадам Магдэбурскага права, д)юрыдычнае афармленне запрыгоньвання сялян. В 14-16 в. созд. в З.Е. предпосыл для перех. к капит-му.

1557 Жыгімонт-АвгII-агр.реф. Так пач. рэарганізацыя панскага двара ў фальварак ( вытворчасць якога скіравана на продаж і мае таварны х-р). основан. на раб. феод-завис. кр-н. 1-е фольв. с 15в., но особен. шир-в 16в. Фольв. хоз-во основ, на раб. крепос-ых, но теперь за влад. надел. треб. барщину (кр. надел=волока(33морга)=23,41га + сенакосы, леса и т.д.). Кр-не-тяглые (обр.земли,барщна-2дня в нед.с волоки+ давали овёс,сено, кур, яйца, плат. оброк деньгами, несли сторож.службу, ремон.дороги,мосты.) и осадники(вместо барщ.-ден.оброк,а остал. повин. такие). Огородники-3морга(барщина-1день за 1 надел) Перв.только в великокн.имениях и только в зап.воевод. Буйныя землеўладальнікі (паны, магнаты). Сяляне: - пахожыя (“вольныя”, мелі правы свабодна пераходзіць ад аднаго феадала да другога), непахожыя (“пыгоныя”, пераход забараняўся). азв фольв-барщ с-мы-»закреп кр-н.

Этапы запрыгоньвання сялян.: 1. 1447г. - прывілей Казіміра Ягелончыка - (афармленне права поўнай уласнасці феадалаў на зямлю) 2.1468г. - Судзебнік Казіміра Ягелончыка – забарона свабоднага пераходу сялян ад аднаго гаспадара да другога, прымацаванне да зямлі – т.ч. – юрыдычнае афармленне запрыгон. сялян 3. Статут 1529г. – дазвол звароту ўцёкшых сялян на працягу 10 гадоў, но имея право выхода можно это сдел за неделю до и неделю после дня всех святых при условии полного расчета с хозяи-м. 4. 1557г. - аграр рэф. Жыгімонт 2 Аўгуста – “Устава на волокі” – каб упарадкаваць сялянскае землекарыстанне і павінасці, была ўведзена адзіная мера зямельнай плошчы – валока = 21,36 га (надзел сяляніна = 10,6 га = 0,5 валокі) – замацаванне сялян за валокамі. 5. Статут 1566г – замацаванне 10-гадовага тэрміну вышуку ўцекшых сялян. 6.Статут1588г. – устанаўленне 20-гадовага тэрміна - это юрыд. аформ. прыгон. права. Асноўн. Павінасці сялян: 1. Паншчына – адпрацоўка на зямлі феадала, 2.Чынш –грашовы аброк, 3.Дзякла –натуральн. даніна с/г прад. 4. Талокі – сумесныя сезоныя работы 5. Гвалты ці згоны – агульна тэрміновыя ( будаўн. дарог, мастоў і г.д.). Усяго існава каля 120 -140 павіннасцей.

Гарады –каля 40% гарадоў у 14-15ст. былі прыватнаўласніцкімі. 1-м з гарадоў ВКЛ Магдэбурскае права атрымала ў 1387г. Вільня. 1-м на суч. тэр. Беларусі стала ў 1390г. Берасце (Брэст). Полацк – 1498г., Мінск – 1499г. Карэныя жыхары – “мяшчане” (купцы, рамеслен., шляхта). Цэхі рамесленікаў і гільдыі купцоў узніклі ў бел. гарадах толькі ў 16ст. Магістрат – выбарны орган гарадскога самакіравання.