Уйгырлар мен дунгендердин кытайдан Жетисуга коныс аударуы.

Date: 2015-10-07; view: 2536.

Уйгырлар мен дунгендердин куреси барысында Иле олкесинде Иле султандыгы курылган болатын.

1871 жылы Ресей аскерлери ол аймакты жаулап алды.

1881 жылы еки империя арасында Санкт-Петербург бейбит келисимшарты жасалды.

100 мынга жуык уйгырлар мен дунгендер Казактан аймагына отуге тилек билдирди.

1877 жылы желтоксан айында Дунгендердин Казакстан аумагына алгаш коныс аударуы басталды.

1877 жылы Кытай жазалаушыларынан кутылу ушин кашкан 4 мынга жуык дунген Жетису жерине жетип жыгылды.

Коныс аударушы дунгендердин алгашкы толкынын Бый Янь Ху баскарды.

Екинши толкын 1884 жылы отти.

Ал уйгырлар Жетису жерине коныс аударуы 1881 жылы куздебасталып, 1884 жылга дейн жалгасты.

Коныс аударушылар негизинен Жетису жериндеги Верный жане Жаркент уездерине орналастырылды.

1897 жылы Казакстанда 56 мын уйгыр, 14 мын дунген болса, 1907 жылы уйгырлар 64 мынга, ал дунгендер 20 мын адамга жетти.

Егер коныс аударушы орыс шаруаларынын арбир ер азаматына 20-25 десятина жер берилсе, уйгырлар мен дунгендер 5-7 десятинадан гана жер алды.

1914 жылы барлык дунген шаруашылыктарынын 42 пайызы егин сала алагн жок.

Атакты бай уйгырдын бири Верный уезинин Жаркент болысында туратын Уали Ахун Блдашев.

Дунгендердин негизги шаруашылык касиби егиншилик, бау-бакша осиру, усак-туйек сауда жасау, баска да ар турли касип турлеримен айналысу болды.

Дунгендер 20 гасырдын 80-жылдарынан бастап олар Жетисуда алгашкылардын бири болып куриш еге бастады.

1905 жылы Жаркенттин озинде гана 167 дунген копеси болды.

Уйгырлар мен дунгендердин рухани мадениетин зерттеумен кезинде Ш. Уалиханов, Н.М. Пржевальский, В.И. Роборовский жане баскалары айналыскан болатын.

20 гасырдын 20-жылдарына дейн дунгендер кытай иероглифин, сонымен катар араб алфавитин пайдаланып келди.

Дунгендердин гажайып ертегилери бар. Ертегилер мен аныз ангиме айтушылар фофуди деп аталды.

19 гасырда уйгырларды халык арасынан шыккан Садыр Палуан, Назугул сиякты бир топ атакшы аншилер-кошыкшылар болды.

Дуал – балшыктан каланып, биик етип салынган коршау.

Дунгендер – ислам динин устанатын кытай тилдес халык.

Уйгырлар – Кытайдын батысын, Казакстан мен Орта Азия аймагын мекендейтин турки тилдес отырыкшы халык. Маньчжурлар оларды «тараншы» деп атаган, ол дер жыртушы, дикан деген магына береди.