Вялікі князь. Рада. Сойм.

Date: 2015-10-07; view: 542.

Вышэйшай асобай у дзяржаве быў князь.

У часы Гедыміна, Альгерда і Вітаўта ўлада вялікага князя лічылася неабмежаванай. Такую форму ўлады называюць манархіяй.

Манархія – улада аднаго чалавека ў дзяжаве.

Важнейшы абавязак князя – абарона краіны. Ён узначальваў узброеныя сілы, выдаваў законы, ажыццяўляў зносіны з іншымі дзяржавамі, аб'яўляў вайну і заключаў мір, распараджаўся казной, прызначаў людзей на дзяржаўныя пасады.

У часы княжанняў Казіміра Ягелончыка (1440 – 1492, кароль Польшчы з 1447 г.) і асабліва яго сына Аляксандра І (1492 – 1506) улада вялікага князя была вельмі абмежавана радай.

У 1481 г. у Кіеве была выкрыта змова праваслаўных феадалаў супраць Казіміра.

Змова – тайнае пагадненне групы людзей.

Змову ўзначаліў слуцкі князь Міхаіл Алелькавіч. У ёй удзельнічалі князі Іван Гальшанскі, Фёдар Бельскі і інш. Планавалі скінуць Казіміра і захапіць уладу у ВКЛ. У выпадку няўдачы – далучыць частку беларускіх зямель да Маскоўскай дзяржавы. Бельскі ўцёк у Маскву.

З 1487 па 1493 г. на службу ў Маскву разам са сваімі валасцямі выйшлі князі Варатынскія, Бялеўскія, Мярэцкія, Вяземскія.

У ВКЛ на працягу канца 14 – 1-й паловы 16 ст. адбывалася фарміраванне дзяржаўна – палітычнага ладу ў форме саслоўна – прадстаўнічай манархіі.

У перыяд росквіту феадальных адносін грамадства падзялялася на саслоўі. Саслоўе – грамадзянская група людзей, якая мае пэўныя правы і абавязкі, атрыманыя па спадчыне. У ВКЛ для вызначэння саслоўяў выкарыстоўвалася слова “станы”.

Саслоўі былі прывілеяваныя і простыя.

Свецкія – князі, паны, баяры – шляхта.

Духоўныя – епіскапы, кіраўнікі манастыроў, святары.

Простыя – мяшчане і сяляне.

Заканадаўчыя акты, якія замацоўвалі фарміраване саслоўна-прадстаўнічай манархіі – Прывілеі 1447 г., судзебнік 1468, Статуты 1529, 1566, 1588 гг.

Згодна статутных нормаў кіраўніком дзяржавы і вызначальнай асобай ва ўсёй сістэме дзяржаўных органаў ВКЛ быў Вялікі князь. Ён вырашаў: знешнюю палітыку (заключэнне міжнародных пагадненняў, прыём і накіраванне паслоў, абвяшчэнне вайны і заключэнне міру), кіраваў заканадаўчай, судовай, выканаўчай уладамі.

Свае паўнамоцтвы вялікі князь здзяйсняў не аднаасобна, а з удзелам паноў – рады і сойма.

Найвышэйшым дзяржаўным органам стаў вальны (усеагульны) сойм. Ён абмяжоўваў уладу князя. Гэта – рыса саслоўнай манархіі.

“За вольным собраньем тых же всіх станов і обывателей велікого князьства” быў узведзены на велікакняжацкі пасад у 1506 г. Жыгімонт Стары.

У 1529 г. на сойме, сярод дэпутатаў якога пабач сядзелі “смоляне і олочане, а возле полочан новогородцы, а возле іх вітебляне”, вялікім князем ВКЛ стаў Жыгімонт Аўгуст.

Да сяр. 16 ст. шляхецкае саслоўе усіх зямель ВКЛ дамаглося пашырэння сваіх палітычных правоў, фармальна дасягнула юрыдычнай роўнасці з князямі і буйной знаццю.

Прадстаўніцтва зямель ВКЛ у вышэйшых органах улады.

З сяр. 15 па сяр. 16 ст. панамі – раднымі значыліся каля 50 вядомых у Княстве фамілій.

Колькасць радных засядацеляў з усходнеславянскі зямель была меншай (82) у параўнанні з колькасцю радных жамойцка – літоўскага (100) паходжання. Кіруючымі пасадамі ў радзе валодалі радныя жамойцка – літоўскага паходжання.

З 1492 па 1569 г. панамі – раднымі у “праднейшай” радзе былі:

-- 18 прадстаўнікоў жамойцка – літоўскага асяроддзя (Войцех Табар, Ян – з князёў літоўскіх, Мантыгірдавіч, 6 Радзівілаў, 3 Гальшанскіх, 2 Забярэзінскія. 2 Осьцікі, 2 Кязгайлы).

-- 2 беларускага паходжання (Пратасевіч – Сушкоўскі, Глябовіч)

-- 5 – украінскага (3 Хадкевічы, Збаражскі, Астрожскі)

-- 1 польскага (Кішка).

Толькі Астрожскі і адзін з Хаткевічаўбылі праваслаўнымі.

Пратасевіч – Сушкоўскі – віленскі біскуп.

Чаму такі расклад у радзе? – Панаванне ў дзяржаве буйных землеўладальнікаў каталіцкага веравызнання, якія у асноўным паходзілі з балцкіх зямель.

Для унутрыпалітычнага жыцця ВКЛне уласціваканкурэнцыя па прычыне прадстаўніцтва ў радзе ці канфлікты на этнічнай глебе.

Уласцівы –канфлікты на рэлігійнай глебе. Не дапускаліся да заняцця высокіх пасад асобаў некаталіцкага выравызнання.

Гарадзельскі прывілей 1413 г. –толькі каталікі, “прыхільнікі хрысціянскай рэлігіі, Рымскай царкве падуладныя”, могуць дапускацца ў вялікакняжацкую раду і прысутнічаць пры абмеркаванні важных дзяржаўных спраў.

Гэты прывілей быў пацверджаныЖыгімонтам Старым у 1529 г. і Жыгімонтам Аўгустам у 1547 г.На практыцы да канца не выконваўся. Чаму: - Наяўнасць у ВКЛ буйных землеўлдальнікаў праваслаўнага веравызнання.

У канцы 15 – 1-й палове 16 с. Сярод радных засядацеляў знаходзіліся праваслаўныя Глябовічы, Ільінічы, Сапегі, Зяноўевічы, Храптовічы, Багавіцінавічы, Вяжэвічы, Пятковічы, Солтаны, Грамыкі, Копаці, Друцкія, Адзінцэвічы, Стратовічы, Саламярэцкія.

На працягу 2-й паловы 15 – 1-й паловы16 ст. на вышэйшыя дзяржаўныя пасады было зроблена 13 прызначэнняў феадалаў праваслаўнага веравызнання з беларускіх зямель.

Адміністрацыйная рэформа 1565 г. падзяліла ВКЛ на 30 паветаў. 16з іх цалкам накладваюцца на сучасныя беларускія землі.

ВКЛ – політэрытарыяльная, поіэтнічная, поліканфесійная дзяржава.