Политическое,экономическое и социальное развитие гл.стран мира в 18 веке.

Акрамя таго, палітычная анархія і безладдзе ў сталіце дапаўнялася безладдзем на месцах. Павятовыя соймікі пачалі прымаць пастановы, якія давалі права шляхце не выконваць дзяржаўныя законы. Мясцовыя суды і Літоўскі трыбунал не маглі нічога зрабіць з самавольствам шляхты. На практыцы судовыя пастановы толькі тады выконваліся, калі той, хто выйграваў справу меў войска, каб выконваць рашэнне суда. А калі суд і ісцец бачалі, што з вінаватым нічога зрабіць нельга, суд аб'яўляў вінаватага выгнаннікам з Айчыны і пазбаўляў яго грамадзянства.

Крызіс праявіўся ў тым, што шляхта увесь час стварала канфедэрацыі, асабліва ў перыяд выбараў караля. На выбары караля магнаты ехалі з 20 тысячным войскам і артыллерыяй. Самі выбары рэдка праходзілі без крывавых сутычак. Як правіла, канфедэраты пісалі каралю скрагі і калі кароль іх не задавальняў, тады пачыналася грамадзянская вайна супраць улады.

Ад палітычнага крызісу асабліва цярпелі тыя сацыяльныя колы грамадства, якія не належылі ні да шляхты, ні да католікаў. У іх увогуле не было ніякіх правоў. Таму гэтая частка грамадства шукала абароны за мяжой. Пасля 13-ці гадовай вайны Расія мела права бараніць інтарэсы праваслаўнага насельніцтва Рэчы Паспалітай, а ў гады Паўночнай вайны Расія атрымала магчымасць аказваць уплыў і на выбары караля.

Аднак негледзячы на знешнія пагрозы, шляхта яшчэ больш абвастрала становішча ў дзяржаве. У 1733 г. Сойм прыняў пастанову, якая пазбаўляла некатолікаў быць пасламі ў Сойме, прымаць удзел у рабоце Трыбунала і займаць грамадскія пасады.

Такім чынам, палітычны крызіс Рэчы Паспалітай садзейнічаў сацыяльнаму расколу ў грамадстве, разбураў асновы дзяржаўнасці і правапарадку, ствараў перадумову, якія прывялі да ліквідацыі гэтай дзяржавы.

Падзелы Рэчы Паспалітай і ўключэнне зямель ў склад Расіі.

У 1772 г.у пецярбургу быў падпісаны дакумент аб першым раздзеле РП паміж Расійскай імперыяй, Прусіяй, Аўстрыяй. Да Расіі адышла Усходняя Беларусь. Гэта падзея стала вынікам абсалютнай слабасці цэнтральнай улады і палітычнай анархіі, пры якой рашэнне агулнадзяржаўнага органа кіравання – сойма магло не прымацца, калі супярэчыла інтарэсам масцовай шляхты і магнатаў.Спробай выратаваць дзяржаву ад распаду стала абвяшчэнне соймам 3 мая 1791 г. Канстытуцыі РП .Канстытуцыя ліквідавала падзел РП на Польшчу і ВКЛ, абвясціла агульную дзяржаву з адзіным урадам, агульным войскам і фінансамі.

Хаця Канстытуцыя заклала аснову для вывядзення РП з крызісу, аднак час на рэфармаванне дзяржавы быў ужо страчаны. У 1793 г. 100-тысячнае расійскае войска, аказваючы дапамогу прадстаўнікам шляхетскага саслоўя – некатолікам, перайшло межы РП, што азначала яе другі падзел. Пад уладай расійскай імператрыцы Кацярыны 2 адышла цэнтральная частка беларускіх зямель.Спробай захаваць суверэннасць РП у межах 1772 г.стала паўстанне 1794 г. на чале з ураджэнцам Беларусі Тадэвушам Касцюшкам. Паўстанне было падаўлена расійскімі войскамі на чале з Аляксандрам Суворавым. У 1795 г. было падпісана пагадненне аб трэцім, канчатковым раздзеле РП паміж Расіяй, Аустрыяй і Прусіяй. Да Расіі адышлі заходнебеларускія землі. РП спыніла сваё існаванне.

Театр. Особенно быстро развивается школьный театр. Его сущ связано с орденом иезуитов, где ставились пьесы на исторически-библейские темы. Школьные пьесы разыгрывались по определенным правилам- не шуметь, не есть, не более 3-х часов и т.д. Уникальным явлением искусства 18в. были крепостные театры. Деятельность театра активизировала и музыкальная жизнь страны. В светской музыки 16-18 вв. наиболее характерен был многолосовая песня лирического, поучительного и ли шуточного содержания. Была открыта одна из первых музыкальных школ. Крепосных детей собирали со всех земель Радивилов, учили играть на скрипке, флейте и т.д. В Несвиже открыта мастерская муз инструментов, оркестр Агинского- 106 инструментов. Вторая половина 18в- расцвет декор-прикладного искусства( посуда Налибокской шкляной мануфаектуры, Слуцкие пояса( Ян Мажарски). То несмотря на неблагоприятные условия культура продолжала развиваться.

25 Эканамічная і палітычная мадэрнізацыя ў Заходняй Еўропе і ЗША ў першай палове ХІХ ст.

Палітычная мадэрнізацыя краін Заходняй Еўропы была звязана з ліквідацыяй абсалютызму і переходам ўлады да новых сацыяльных груп насельніцтва. Гэтыя групы валодалі сродкамі індустрыяльнай вытворчасці. Гэты пераход адбываўся двума шляхамі. Першы шлях быў звязаны з палітычнымі рэформамі ў галіне дзяржаўнага кіравання і ўлады. Другі шлях быў абумоўлены сацыяльнымі рэвалюцэямі, дзякуючы якім палітычная ўлада пераходзіла ад пануючыхфеадальных груп да палітычных эліт новага тыпу.

Галоўнай рухальнай сілай палітычнай мадэрнізацыі былі палітычныя эліты з ліку фінансавай, гандлева–прамысловай алігархіі і “новага дваранства”. У Англіі на працягу ХVIII ст. рэальныя палітычная ўлада пераходзіла ад караля да парламента. У выніку ў Англіі ўсталявалася парламентская манархія. Аднак выбарчае права было абмежавана маёмастным цэнзам і прывілегіямі старой арыстакратыі. У 20-х г.г. ХІХ ст. у Англіі былі створаны палітычныя арганізацыі, у склад якіх уваходзілі дробныя і сярэднія прадпрымальнікі, рабочая арыстакратыя, фермеры. Гэта былі такія арганізацыі як «Нацыянальная палітычная асацыяцыя» і «Палітычны саюз». Яны ўзначальваліся бізнесам і патрабавалі рэформы выбарчага права. Парламентская рэформа была праведзена ў 1832г. Выбарчае права атрымалі тыя ўласнікі, якія мелі гадавы даход у 10 ф.ст. Гарады атрымалі выбарчыя акругі. У выніку гэтай рэформы палітычная ўлада ў Англіі перайшла да новай палітычнай эліты.

Палітычная мадэрнізацыя ў Францыі, Германіі, Італіі, Паўночнай Амерыцы праходзіла шляхам рэвалюцый, якімі кіравалі новыя палітычныя эліты. У 1775-1883 г.г. англійскія калоніі ў Паўночнай Амерыцы атрымалі перамогу ў вызваленчай вайне, якая была формай дэмакратычнай рэвалюцыі. У 1787г. ЗША прынялі канстытуцыю, а ў 1791 г. «Біль аб правах». Гэты закон замацаваў за грамадзянамі права на свабоду сходаў, друку, слова, недатыкальнасць асобы, права на валоданне зброяй і г.д.

Рэвалюцыі, якія адбыліся ў 1848 – 1849гг. у Францыі, Аўстра– Венгрыі, Германіі і Італіі садзейнічалі палітычнай мадэрнізацыі гэтых краін. У 1848 г. у Францыі была прынята канстытуцыя Другой рэспублікі. Яна абвяшчала краіну дэмакратычнай, адзінай і непадзельнай. Выбарчае права атрымала мужчынскае насельніцтва старэй за 21 год. Выканаўчую ўладу краіны ўзначаліў прэзідэнт, а заканадаўчую – парламент. У сакавіку 1849 г. была прынята імператарская канстытуцыя ў Германіі, якая адносілася да 36 германскіх зямель. У снежні 1849г. прускі кароль зацвердзіў канстытуцыю гэтай краіны. Грамадзяне Германіі атрымалі выбарчае права, іншыя дэмакратычныя правы і свабоды.

Тэрыторыя Беларусі была падзелена на пяць губерняў: Віцебскую, Магілеўскую, Мінскую, Гродзенскую і Віленскую. Значныя змены адбыліся і ў жыцці гарадоў. Усе дробныя і сярэднія гарады страцілі свой статус і былі ператвораны ў мястэчкі, якія трапілі ва ўласнасць да прыватных асоб з ліку расійскіх царадворцаў. Цэнтры губерняў атрымалі права на самакіраванне. У 1795 г. беларускія гарады атрымалі права на арганізацыю гарадскіх дум, купцы мелі магчымасць утвараць гільдыі, весці ўнутраны і замежны гандаль.

Аднак на шляху да сацыяльнай інтэграцыі стаяла шляхта былой Рэчы Паспалітай, якая валодала велізарнымі багаццямі і палітычнай уладай на месцах. У складзе Расіі шляхта не бачыла свайго месца, таму што абсалютызм быў не сумяшчальны з тымі правамі і свабодамі, якімі валодала шляхта. Самадзяржаўе гэта добра разумела, але спачатку заахвочвала шляхту да лаяльнасці і пакорлівасці ўладам. Той шляхце, якая вяла сябе пакорліва, улады Расіі захавалі маёмасць, давалі магчымасць працаваць у дваранскіх сходах на месцах.

З той часткай шляхты, якая ўдзельнічала ў тайных таварыствах, рыхтавала і праводзіла паўстанні 1794г., 1830-1831 гг., 1863-64 гг. самадзяржаўе рашуча змагалася шляхам рэпрэсій і так званых «разбораў шляхты». Пад час «разбораў» у шляхты забіралі шляхецтва, зямельную ўласнасць і пераводзілі ў склад мяшчанства, частку шляхты высялялі ў Сібір, частку – за мяжу. У выніку ўжо ў другой палове XIX ст. шляхецкае саслоўе ў Беларусі знікла.

26(пр)Адначасова ўлады Расіі накіроўвалі ў Беларусь расійскіх памешчыкаў з ліку ваенных, былых палітыкаў, яны былі мясцовамі адміністратармі, кіраўнікамі ўрадавых устаноў, мясцовых судоў. Гэта былі элементы каланізацыі і русіфікацыі Беларусі.

У адносінах да сялянства Беларусі ўрад Расіі праводзіў тую ж прыгонніцкую палітыку, што і ў дачыненні да сялянства Расіі. Але ў сацыяльных адносінах прыгоніцтва дапаўнялася русіфікацыяй у галіне мовы і культуры, барацьбой з нацыянальным самавызначэннем мясцовых сялян. Гэта праявілася ў тым, што 1839 г. была ліквідавана ўніяцкая царква, а ў 1840 годзе ліквідавана дзеянне Статута 1588 г. у Беларусі. Дзеянне Статута фармальна сведчыла аб павазе царызма да мясцовых традыцый і законаў, гэта была спроба прыцягнуць шляхту на бок супрацоўніцтва з расійскімі ўладамі, захаваць у сялян веру ў «добрага цара» і кепскага мясцовага пана. Ліквідацыя прававога дзеяння Статута 1588 г. была пераходам да адкрытай палітыкі русіфікацыі.

Новым элементам палітыкі Расіі былі адносіны да яўрэйскага насельніцтва Беларусі. У самой Расіі яўрэяў, як сацыяльнай групы насельніцтва, не было. Каб стрымаць міграцыю яўрэяў у Расію, улады вызначылі «мяжу яўрэйскай аселасці». У 20-е гадах XIX ст. яўрэі былі пераселены з сельскай мясцовасці ў гарады і мястэчкі Беларусі. Яны жылі культурна-нацыянальнай аўтаноміяй і кіраваліся кагаламі.

У адносінах да ўсяго польскага ўрад Расіі праводзіў палітыку дыскрамінацыі і рэпрэій. У 30-х гадах XIX ст. было спынена выкарыстанне польскай мовы ў судовым справаводстве, адукацыі, пры правядзенні масавых мерапрыемстваў у гарадах і мястэчках пад час рэлігійных свят. З гэтай жа мэтай у Беларусі было зачынена каля паловы ўсіх каталіцкіх кляштароў і касцёлаў, а мясцовае насельніцтва пераводзілася ў праваслаўе. У выніку каля 2,5 млн. беларусаў з ліку ўніятаў і католікаў сталі праваслаўнымі.Такім чынам, сацыяльна-эканамічная палітыка ўрада Расіі ў Беларусі ў першай палове XIX ст. была накіравана на паступовую інтэграцыю Беларусі ў склад Расіі. Метады гэтай палітыкі былі рознымі.

27. Напалеонаўскія войны. Беларусь у вайне 1812 г.У пачатку ХІХ ст. рэзка ўзмацніліся супярэчнасці паміж Францыяй і Расіяй. Напалеонаўская Францыя імкнулася да сусветнага панавання. На гэтым шляху стаялі Англія і Расія. Англія мела магутны ваенны флот, вялізныя калоніі. Экспедыцыя ў Англію для Напалеона была вельмі рызыкоўнай. Таму Напалеон і вырашыў спачатку разграміць Расію, якая, на яго думку, не ўмела ваяваць, была ў ваенных і тэхнічных адносінах адсталай. Гэта магло гарантаваць Францыі поспех. З гэтай жа мэтай Напалеон і стварыў небывалую ў гісторыі армію, якая налічвала 600 тысяч чалавек.

28. Грамадска-палітычны рух на Беларусі. Паўстанне 1831 г. і яго наступствы.Ликвидация гос-венности РП и ВКЛ , события войны оказали большое влияние на развитие общ мысли Б. 18-19в- период зарождения бел.-нац. освоб. движения – это общественное течение за освобождение бел нрода из-под колониального гнета за нац. возраждение Б. В истории белорусского нац. движения можно выделить два этапа: 1. 1794 -1863 движение осуществлялось в основных рамках польского нац. освоб. процесса.2. 1863 -1918 г. движение в этот период осознавало бел. интересы и возраждение бел. гос-ти соц-ой базой нац. освоб. движения была мелкая шляхта духавенство . Они мечтали о независимости от Польши, ВКЛ .В 1817г. по инициативе студентов Виленского универс. Адама Мицкевича, Яна Чачоты было организовано «товарищество филаматов» (любители наук).Позднее от этого товарищества отделилось товарищество филаретов (любители добродетели). Просуществовали недолго и были раскрыты.В ноячбре 1830 г. вВаршаве начинается шляхецкое восстание( толчок – желание Ник 1 задушить Бельгийскую революцию), кот охватило всю Польшу. Сущ два лагеря консервативный и демократический .На Бел. и Литве восстание не имело большого размаха В Вильне был создан центр.комитет.кот. в последствии оказался малодействительным.Восстание на Б и Литве началось в марте 1831, в кот были втянуты шляхта, мещане, крестьяне и духовенство.Пиком восстания стала битва за Вильню 19 июля 1831.Повстанцы потерпели поражение и отступили. К концу августа восстание на Бел.было почти полностью подавлено.8 сентября 1831 русская армия вступила в Варшаву и автономия Польши отменена. В октябре 1831 царским правительством был проведен разбор шляхтыэкто не имел этих документов переводились в однодворцев. Для укрепления русск элемента в крае переселялись выходцы из России. Поражение восстания репрессии оказали большое влияние на дальнейший ход общ.-пол.движение на Бел. Движение все более революционизировалось. Значит роль в движении принадлежит демократическому тов-ву. Таким образом 1-ая пол.19в. явилась периодом бел.нац.-освобод.движения.Деятельность членов нац.-освобод. Движения была направлена против ассимиляции бел. народа как в колонизацииэтак и русификации. После восстания 1830 на Бел. зародилось революц демократич движение- сочитание просветительства и революц борьбы.

32. Адмена прыгоннага права, буржуазныя рэформы 1860-х гг. – 1870 гг. і асаблівасці іх правядзення на Беларусі. Дзве галоўныя прычыны абумовiлi адмену прыгоннага права ў Расii: iснаванне прыгоннiцтва стрымлiвала эканамiчнае развiцце дзяржавы; узрастанне антыпрыгоннiцкага руху, перш за ўсе сярод сялянства, пагражала моцным сацыяльным выбухам. Стала вiдавочна, што прыгоннiцкая сiстэма гаспадаркi значна праiграе капiталiстычнай.Ва ўрадавых колах у рэшце рэшт зразумелi, што час адмены прыгоннага права наспеў. Рэформу вырашана было пачаць з заходнiх губерняў.19 лютага 1861 г. Аляксандр II зацвердзiў заканадаўчыя акты, якiя тычылiся адмены прыгоннага права i звярнўся да народа з “Манiфестам”. У адпаведнасцi з “Манiфестам” селянiн адразу атрымлiваў асабiстую свабоду i шэраг грамадзянскiх правоў.Для непасрэднага правядзення рэформы на месцах стваралiся спецыяльныя органы – павятовыя мiравыя з'езды i губернскiя па сялянскiх справах установы.Калi да рэформы ў селянiна зямлi было звыш вышэйшай нормы, то памешчык меў права адрэзаць лiшак на сваю карысць. Свой палявы надзел зямлi сяляне павiнны былi выкупiць ва ўласнасць. У вынiку сяляне станавiлiся даўжнiкамi дзяржавы i на працягу 49 гадоў павiнны былi выплочваць выкупныя плацяжы разам з працэнтамi за пазыку. Паўстанняе 1863–1864гг. прымусiла ўрад унеслi iстотныя змены ў ажыццяўленне сялянскай рэформы на Беларусi. Тут уводзiўся абавязковы выкуп сялянскiх надзелаў; спынялася часоваабавязанае становiшча сялян, яны станавiлiся ўласнiкамi; выкупныя плацяжы знiжалiся; былi створаны павятовыя паверачныя камiсii для праверкi i выпраўлення ўстаўных грамат; у адпаведнасцi з законам 1867 г. дзяржаўныя сяляне на Беларусi пераводзiлiся з аброку на выкуп i станавiлiся ўладальнiкамi сваiх надзелаў.

33(пр)Прамысловасць Беларусі ў парэформенны перыяд (60-90-я гг. XIX ст.). Пасля 1861 г. працэс накаплення першапачатковага капіталу паскорыўся, але ён ўсё роўна ішоў вельмі марудна; замежнага ж капіталу ў Беларусі ўвогуле не было. Таму інвестыцыі ў развіццё прамысловасці не ішлі. Па гэтых прычынах першыя 20 парэформенных гадоў прамысловасць Беларусі па-ранейшаму знаходзілася на стадыі дробнатаварнай мануфактурнай вытворчасці. І толькі ў канцы 80-90-х гг. XIX ст. завяршыўся пераход да фабрыкі. Як правіла, у фабрыкі ператвараліся мануфактуры яўрэяў-рамеснікаў, якія набывалі абсталяванне і наймалі мясцовых рабочых. У 80-90-х гг. XIX ст. колькасць прамысловых прадпрыемств узрасла ў 16 разоў. У 1890 г. у Беларусі працавала каля 1800 прадпрыемств розных галін прамысловасці. Найбольш хутка развівалася дрэваапрацоўчая, картонна-папяровая, лёгкая і харчовая прамысловасць, якая абапіралася на мясцовую сыравінную базу. У Беларусі хуткімі тэмпамі будаваліся вінакурныя заводы, запалкавыя, тытунёвыя фабрыкі, шклозаводы, мэблевыя прадпрыемствы. У 90-х гг. XIX ст. пачало дзейнічаць 7 заводаў машынабудавання і металаапрацоўкі. У канцы XIX ст. у Беларусі было створана каля 10 акцыянерных таварыстваў, якім належылі буйныя заводы.

Імклівымі тэмпамі ішло чыгуначнае будаўніцтва. У Беларусі было пабудавана каля 2800 вёрст чыгункі (1 вярста = 1,066 км). Разам з чыгункай будаваліся беларускія гарады, якія ператвараліся ў цэнтры рэгіянальнага гандлю. З 1863 г. па 1900 г. гарадское насельніцтва павялічылася на 96%, колькасць гаражан узрасла з 330 да 648 тысяч чалавек. Беларусь рэзка актывізавала гандаль з Расіяй і Заходняй Еўропай.

Развіццё рынкавых адносін немагчыма без стварэння фінансава-крэдытных устаноў. У Беларусі былі адкрыты аддзяленні Дзяржаўнага, Дваранскага і Сялянскага банкаў. Прыватныя банкі пачалі працаваць у Мінску – Мінскі камерцыйны банк, Вільні і Беластоку. Аддзяленні прыватных банкаў дзейнічалі ў Гомелі, Гродне, Бабруйску і Слоніме.

У парэформенны перыяд ішло фарміраванне двух асноўных груп насельніцтва, характэрных для індустрыяльнага грамадства: пралетарыяту і буржуазіі. У 1900 г. у Беларусі налічвалася каля 460 тысяч рабочых. Да дробнай буржуазіі вясковага тыпу належыла каля 103 тысяч чал., да сярэдняй буржуазіі – 47 тысяч чал., да буйной – 33 тысяч чалавек. Увогуле ў канцы XIX ст. усё насельніцтва Беларусі паводле класавага складу размяркаваліся так: памешчыкі, буйная буржуазія, вышэйшыя чыноўнікі – 147 тыс. чал., дробныя гаспадары – 1993 тыс. чал., пралетарыят – 3674 тыс.чал.

Паўстанне пачалося зімой 1863 г. Для кіраўніцтва паўстаннем былі створаны кіруючыя органы: Цэнтральны нацыянальны камітэт (ЦНК) у Варшаве і Літоўскі правінцыяльны камітэт (ЛПК) у Вільні. Узначаліў ЛПК К.Каліноўскі. У кіраўніцтве ЦНК галоўная роля належыла «белым», якія ў лютым 1863 г. адхілілі К.Каліноўскага ад кіраўніцтва ЛПК. К.Каліноўскі ўзначаліў паўстанне ў Гродзенскай губерні.

Летам 1863 г. «белыя» зразумелі, што Францыя і Захад не будуць дапамагаць паўстанню і яны пачалі адыходзіць ад барацьбы. У чэрвені 1863 г. ЛПК зноў узначаліў К.Каліноўскі. Аднак час быў ўжо марна страчаны. Акрамя таго, ЦНК не разлічваў на сялян, зямлю абяцалі толькі тым сялянам, якія змагаліся за перамогу, астатнія нічога не атрымлівалі. Таму паўстанне падтрымала толькі невялікая частка сялянства. Атрады паўстаўшых на 75% складаліся са шляхты і толькі на 18% з сялян. Значны поспех быў у К.Каліноўскага ў Гродзенскай губерні, дзе сяляне складалі каля 33% ад агульнай колькасці паўстанцаў. Усяго ў паўстанні ўдзельнічала да 80 тысяч беларусаў.

Баявыя дзеянні скончыліся ў канцы жніўня 1863 г., калі ЦНК загадаў К.Каліноўскаму спыніць паўстанне і перанесці барацьбу на вясну 1864 г. Зімой 1864 г. К.Каліноўскі быў арыштаваны. З турмы ён перадаў пісьмо – запавет беларускаму народу. У «Лісце з-пад шыбеніцы» К.Каліноўскі заклікаў беларусаў да барацьбы за нашу нацыянальную ідэю. «Ваюй, народзе, за свае чалавечае і народнае права, за свае веру, за зямлю сваю родную», - сказаў у апошнюю хвіліну жыцця К.Каліноўскі.Такім чынам, паўстанне 1863-1864 гг. вызначала далейшыя гістарычныя накірункі вызваленчай барацьбы беларускага народа за незалежнасць і нацыянальную дзяржаўнасць.

Асновай развiцця бел. лiт. гэтага перыяду быу паступовы рост сацыяльнай i нацыянальнай самасвядомасцi народа. Абвастрэнне сацыяльных супярэчнасцяу у краiне напярэдаднi i у перыяд рэформы 1861 г. , развiццуе капiталiзму i з'яуленне на арэне палiтычнай барацьбы пралетарыяту, уплыу передавой грамадскай думкi стварылi глебу для развiцця беларускай лiтаратуры дэмакратычнага напрамку.

Вядомы прадстаунiк – К.Калiноускi (1838 – 1864), кiраунiк паустання 1863 – 1864 гг., рэвалюцыянер-дэмакрат, мыслiцель i публiцыст. Нацыянальныя пачуццi яго найбольш поуна выявiлiся у творы «Лiзты з-пад шыбенiцы», напiсаным перад пакараннем смерцю у Вiленскай турме.

Удзельнiк паустання, пачынальнiк крытычнага рэалiзму, патрыет сваей радзiмы Ф Багушэвiч выступау у абарону беларускага народа i яго мовы, якой пагарджалi i якую зневажалi як царскiя сатрапы, так i польскiя паны.Паслядоунiкамi Багушэвiча былi паэты-дэмакраты Я.Лучына i А.Гурыновiч.

У другой палове XIX ст. На Беларусi развiвалiся розныя формы народнага тэатра (народная драма, батлейка). Пачау фармiраваца беларускi прафесiйны тэатр. Яго узнiкненне звязана з дзейнасцю паэта, драматурга i тэатральнага дзеяча В.Дунiна-Марцiнкевiча. Спрыяльны уплыу на развiцце беларускай культуры i беларускага тэатральнага мастацтва акакзала культура рускага, польскага i украiнскага народау.

35(пр)У выяленчым мастацтве другой паловы XIX ст. Асноунае месца займау рэалiзм. У беларускiм жывапiсе у гэты час на першы план выходзiць гаiстарычны жанр. Да гiстарычнага жанру напасрэдна прымыкау бытавы. У гэтым жанры найбольш поуна выявiлiся сацыяльныя сiмпатыi жывапiсцау. У жывапiсе, як i у творах лiтаратуры, з'яуляецца вобраз селянiна-бедняка. Вядомы майстар бытавога жанру – Н.Ю.Сiлiвановiч.

Такiм чынам, нягледзячы на вялiкадзяржауную палiтыку царызму, развiцце беларускай культуры у другой палове XIX ст. Характарызавалася значнымi поспехамi i дасягненнямi.

Фарміраванне беларускай нацыі

Пасля падаўлення паўстання 1863–1864 гг. на Беларусi адбыўся рэзкi спад сялянскiх выступленняў i на працягу наступных 40 год сялянскi рух нiколi не дасягаў таго ўзроўню.Арганiзаваны рэвалюцыйны рух на Беларусi пачаў адраджацца толькi ў сярэдзiне 70-х гг.З самага пачатку ў народнiцтве iснавалi дзве плынi – рэвалюцыйная i рэфарматарская.

Прадстаўнiкi першай асноўным сродкам дасягнення сваiх мэт лiчылi сялянскую рэвалюцыю. Памяркоўныя народнiкi хацелi перайсцi да сацыялiзму шляхам паступовага рэфармавання iснуючага ладу Расii.Народнiцкi рух на Беларусi быў iдэйна i арганiзацыйна звязаны з агульнарасiйскiм.Тым не меньш, выступленняў рабочых на Беларусi было ня шмат. Толькi ў 90-я гады назiраецца ўздым барацьбы. Паступова рабочы рух набывае ўсе большую арганiзаванасць i ў канцы ХIХ ст. вылучаецца ў самастойную плынь.У дугой палове 80-х – пачатку 90-х гг. у некаторых гарадах Беларусi былi арганiзаваны гурткi, у якiх вывучалiся працы К. Маркса, Ф. Энгельса i iх паслядоўнiкаў.Аднак ужо з сярэдзіны 90-х гадоў у сацыял-дэмакратычным руху Расіі адбываюцца значныя змены. Пачынаецца пераход ад вузкай гуртковай прапаганды марксізму да масавай эканамічнай і палітычнай агітацыі.

36.Канец XIX – пачатак XX ст. – час стварэння і станаўлення палітычных партый. Асаблівасцю палітычнага развіцця было тое, што ў сувязі з параўнальна нядоўгім існаваннем капіталістычных адносін працэс класавай дыферэнцыяцыі і фарміравання нацыянальнай самасвядомасці на Беларусі не скончыўся
У другой палове 90-х гг. сярод сацыял-дэмакратаў шматнацыянальных заходнiх губерняў пераважала тэндэнцыя да стварэння рабочых арганiзацый па нацыянальнай прыкмеце. У вераснi 1897 г. на з'ездзе яўрэйскiх сацыял-дэмакратычных арганiзацый, што праходзiў у Вiльнi, утварыўся Бунд – Усеагульны яўрэйскi рабочы саюз у Лiтве, Польшчы i Расii. Яго лiдэрам стаў А.Крэмер. Бунд лiчыў, што абаранiць iнтарэсы яўрэйскiх рабочых можа толькi iх нацыянальная арганiзацыя. Аднак з пазiцыяй Бунда пагадзiлiся не ўсе рабочыя яўрэйскiя арганiзацыi. Працiўнiкi Бунда стварылi ў Мiнску Рабочую партыю палiтычнага вызвалення Расii (РППВР). Яе кiраўнiкамi сталi Л.Радзiвонава-Клячко, Р.Гершунi, К.Брэшка-Брэшкоўская, А.Бонч-Асмалоўскi. Гэтая група стаяла на iнтэрнацыянальных пазiцыях, але схiлялася да тэрарыстычных метадаў барацьбы з самадзяржаўем.
На аснове масавай сацыялiстычнай агiтацыi ў другой палове 90-х гг. назiраецца значны ўздым стачачнай барацьбы рабочых. Разам з тым у Расii ствараюцца буйныя гарадскiя i рэгiянальныя сацыял-дэмакратычныя арганiзацыi. Усё гэта выклiкала неабходнасць аб'яднання сацыял-дэмакратаў у адзiную партыю. Iнiцыятарам аб'яднальнага працэсу стаў створаны У.I.Ленiным у 1895 г. пецярбургскi “Саюз барацьбы за вызваленне рабочага класа”. 1–3 сакавiка 1898 г. у Мiнску прайшоў з'езд прадстаўнiкоў пецярбургскага, маскоўскага, кiеўскага i екацярынаслаўскага “Саюзаў барацьбы”, кiеўскай “Рабочай газеты” i Бунда. З'езд прыняў рашэнне аб аб'яднаннi прадстаўленых на iм арганiзацый у Расiйскую сацыял-дэмакратычную рабочую партыю (РСДРП) i выбраў ЦК партыi. Бунд увайшоў у РСДРП на правах аўтаномii ў вырашэннi мясцовых спраў. Пасля з'езду мясцовыя сацыял-дэмакратычныя арганiзацыi сталi называць сябе камiтэтамi РСДРП.
На тэрыторыi Беларусi ў пачатку ХХ ст. дзейнiчалi невялiкiя групы Сацыял-дэмакратыi Каралеўства Польскага i Лiтвы (СДКПiЛ), створанай у 1900 г. на з'ездзе прадстаўнiкоў РСЛ i сацыял-дэмакратаў Польшчы. Яе кiраўнiкамi былi Ф.Дзяржынскi i С.Трусевiч. СДКПiЛ падзяляла iдэi рэвалюцыйнай палiтычнай барацьбы пралетарыяту i iмкнулася да аб'яднання з РСДРП.
36(пр)У 1902 г. прыхiльнiкi iдэй народнiцтва стварылi Партыю сацыялiстаў-рэвалюцыянераў (эсэраў). Да яе далучылiся члены разгромленай РППВР, адзiны iснуючы цэнтр якой заставаўся ў Мiнску. Эсэры выступалі за пабудову сацыялiзму, заснаванага на аснове сацыялiзацыi зямлi, ураўняльнага землекарыстання i кааперацыi. Яны мелі на мэце звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне памешчыцкага землеўладання i ўстанаўленне ў Расii федэратыўнай дэмакратычнай рэспублiкi. Галоўным сродкам барацьбы эсэры лiчылi iндывiдуальны палiтычны тэрор. Лiдэрам эсэраў быў мiнскi рэвалюцыянер Р.Гершунi.
На рубяжы XIX–ХХ стст. з агульнадэмакратычнага руху вылучаецца беларуская нацыянальная плынь. Яшчэ ў канцы 90-х гг. ХIХ ст. сярод мiнскiх навучэнцаў браты I. i А. Луцкевiчы арганiзавалi гурток, якi меў на мэце вывучэнне Беларусi. Калi ў 1902 г. браты Луцкевiчы пераехалi вучыцца ў Пецярбург, яны стварылi там легальны студэнцкi “Гурток беларускай народнай асветы”, якi працягваў пачатую ў Мiнску дзейнасць. У канцы 1902 – пачатку 1903 гг. з нацыянальна-культурных гурткоў Мiнска, Вiльнi i Пецярбурга аформiлася Беларуская рэвалюцыйная грамада (БРГ). Сярод яе стваральнiкаў i кiраўнiкоў былi I. i А. Луцкевiчы, А.Пашкевiч (Цётка), К.Кастравiцкi, А.Бурбiс, В.Iваноўскi, Ф.Умястоўскi. Усе яны паходзiлi з дробнапамеснай апалячанай беларускай шляхты.
Партыя выступала за звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне капiталiзму i ўсталяванне дэмакратычнага ладу, прызнавала правы народаў Расii на

аўтаномiю.

37(пр)Однако 1906 год характерен высоким накалом социальной борьбы в Беларуси, особенно белорусского крестьянства.Основные события революции в Беларуси были связаны с выступлением рабочих в связи с событием «Кровавого воскресенья» 9 января 1905 г. в петербурге. Царским войском было расстреляно мирное шествие к Зимнему дворцу. Весной-летом 1905 г. в Беларуси наблюдался подъем экономических и политических забостовок в связи с празднованием дня солидарности рабочих – 1 мая. В октябре 1905 г. рабочие Беларуси приняли активное участие во всероссийской политической стачке.18 октября в городах Беларуси был объявлен Манифест Николая 2 от 17 октября 1905 г., согласно которому Госдума наделялась законодательными полномочиями. Впервые в истории России объявлялось демократические свободы слова, печати, вероисповеданий. В Минске 18 октября 1905 г. был расстрелян многолюдный народный митинг (Курловский расстрел). Революция 1905-1907 гг. потерпела поражение. Это по сути был первый этап буржуазно-демократических преобразований. Завоеваниями революции стали:

1.ослабление самодержавия;

2.его постепенное преобразование в ограниченную конституционную монархию;

3.зарождение российского парламентаризма;

4.введение демократических прав и свобод.

37. Причины буржуазно-демократических революций были связаны с процессом модернизации – переходом от феодальных к буржуазным отношениям. Этот переход осуществлялся методом реформ и революций. Так на протяжении 19-20 в. был проведен ряд реформ в области с/х. Аграрная реформа Столыпина. Его кредо: либеральные реформы и сильная власть. С этой целью П.А.Столыпин наметил целый комплекс реформ, которые касались политических сфер (неприкосновенность личности, гражданское равноправие); социальной (социальная защита рабочих по инвалидности, смерти, болезни); образовательная (демократизация, сделать школу доступной для крестьян, светский характер образования); медицинское обслуживание; духовной сферы (свобода вероисповедания). Всего 10 реформ. главные причины аграрной реформы:

1.переменность вопроса о земле;

2.существование феодальных пережитков;

3.рост революционной активности крестьян

Центральная идея реформы заключалась в ведении частной собственности на землю и роспуске общины. Хуторное хозяйство широко пропагандировалось в печати. Создавались показательные хутора. Проблемы, связанные с беднотой, Столыпин надеялся решить с помощью массового переселения. Перемещение в основном в Сибирь. Из западных губерний выехало более 350 тыс. человек. Аграрная рефома столыпина привела к образованию слоя сельской буржуазии – опоры самодержавия в деревне.

Революция 1905 -1907 гг. была буржуазной по своему характеру, демократической по своим задачам, народной по движущим силам – в ней приняли участие широкие народные массы. Ход революции в Беларуси. По сравнению с центральными районами России в белорусских губерниях революция имела и свои особенности: 1) здесь не было вооруженных восстаний; 2) политической борьбой руководили не Советы, а коалиционные комитеты, представлявшие различные политические партии; 3) сильное влияние имели еврейские и сионистские организации; 4) редко отмечались попытки массового захвата помещичьих земель, разгрома имений. В целом борьба народных масс носила волнообразный характер, в начале 1906 года по всей стране отмечен глубокий революционный кризис.

38. Войну вызвало обострение противоречий между Тройственным союзом (Германией, Австро-Венгрией и Италией) и Тройственным согласием – Антанта (Англия, Франция, Россия), которые соперничали за расширение сфер влияния, колонии, источники сырья и рынки сбыта товаров. Непосредственным инициатором военных действий выступил Тройственный союз. Война началась 19 июля (1 августа) 1914 г.; в неё было вовлечено 38 стран с населением 1,5 млрд. человек.

Царскими властями западные губернии были объявлены на военном положении. В связи с этим на их территориях был установлен жёсткий военно-политический режим. Запрещена деятельность всех политических партий, проведение манифестаций, забастовок, распространения газет и книг, вводилась военная цензура. Правительство развернуло среди населения кампанию в духе официального патриотизма “в оборону царя и Отечества”, “за победу русского оружия”.Поэтому первоначально война, благодаря правительственной пропаганде, воспринималась белорусским населением, как отечественная и справедливая.

С начала 1915 г. основные силы Германии были сосредоточены на Восточном фронте, который приближался к территории Беларуси. В сентябре 1915 г. в ходе ожесточённых боёв немецкие войска, прорвав фронт возле Свинтян, приблизились к Молодечно (прямая угроза Минску), дошли до Борисова. Огромным напряжением сил российская армия 16-17 сентября 1915 г. остановила германские войска и после 10-дневных боёв отбросила их в район озера Нарочь и Свирь. В октябре 1915 г. российско-германский фронт в пределах Беларуси стабилизировался и до марта 1918 г. находился на линии Двинск-Ошмяны-Барановичи-Пинск. Попытки наступательных операций летом 1916 г. в районах озера Нарочь и Барановичей оказались неудачными и стоили России огромных жертв.

Война принесла бесчисленные бедствия всем втянутым в неё странам. Но белорусы попали в число народов, земли которых стали ареной боевых действий. Под немецкой оккупацией оказалась ¼ часть территории Беларуси, где до войны проживало 2 млн. человек. Начались санкционированные и несанкционированные реквизиции, контрибуции (изъятие вещей и продовольствия). Из края вывозились материальные ценности. У Германии существовало программа колонизации Беларуси.

38(пр)Восточная часть Беларуси представляла собой прифронтовую зону. Здесь находилась полутора миллионная группировка российских войск. В целом война для белорусского народа явилась тягчайшим бедствием: 1). Военное положение; 2). Боевые действия; 3). Немецкая оккупация; 4). Массовое беженство. Масштабы огромны (в России в мае 1918 г. жило 2,3 млн. беженцев из Беларуси); 5). Реквизиции на потребности армии; 6). Мобилизация в армию (до 50% мужчин); 7). Кризис в гражданских отраслях экономики края (15-16% довоенного уровня). Рост только производств, выполняющих заказы армии- изготовление и ремонт оружия, амуниции. Уменьшение посевных площадей, ухудшение качества обработки земли; 8). Резкое снижение жизненного уровня населения – инфляция и спекуляция, принудительные работы, проблемы питания и жилья, эпидемии. В крайне тяжёлых условиях войны население не могло прибегнуть к соответствующим мерам по обороне своих прав.

В сложном положении оказались политические партии и движения. Правые (монархические) и буржуазные партии полностью поддерживали курс на продолжение победоносной войны. Партии социалистической ориентации свели свою деятельность к легальным занятиям. Линия фронта расколола белорусское национальное движение. На восточной, не оккупированной немцами территории Беларуси до Февральской революции 1917г. , не было условий для национального движения. Очаги национального движения возникли за её пределами: в Петрограде, Москве, Одессе, Казани и других городах России. На оккупированной немецкими войсками территории с центром в Вильно национальное движение старалось приспособиться к условиям войны, создали “Белорусский комитет помощи пострадавшим от войны”, добились от оккупационных властей организации культурно-просветительных центров, преподавания на белорусском языке. Бывшие сотрудники “Нашей нивы” совместно с национальными организациями поляков, литовцев и евреев выступили с инициативой о восстановлении независимого ВКЛ. Война коренным образом изменила облик Европы. Последствием войны явился распад Российской, Австро-Венгерской, Турецкой империй, прокатилась волна революций. Добились государственной независимости Польша. Чехословакия, Югославия, Литва, Латвия, Эстония.

39.Революция 1905-07гг. не решила наболевшие вопросы. Причины, которые ее вызвали, были усилены началом Первой мировой войны и привели к второй буржуазно-демократической революции в России в 1917 году.

Начало Февральской революции 1917г. положили массовые выступления рабочих в Петрограде. На их сторону стали переходить солдаты. 2 марта 1917г. царь Николай II отрекся от престола. Самодержавие было свергнуто. Относительная легкость победы революции была обусловлена тем, что армия, в основном крестьяне, превратилась из опоры самодержавия в союзника пролетариата. Столица была фактически охвачена восстанием и не контролировалась властями. Победа революции 27 февраля 1917г. в Петрограде означала коренной перелом в жизни России. Феодально забитая в политическом плане Россия превратилась в один день в самую свободную страну среди------ держав.

В Беларуси был ликвидирован старый государственный аппарат. Создавался новый – Временное правительство (буржуазное) и его «общественные комитеты порядка» на местах, в том числе и в Беларуси. Временное правительство свои полномочия осуществляло до созыва учредительного собрания (парламента), которое должно решить коренные вопросы революции: о власти, о земле и мире, национальный.

По примеру Петрограда в городах и местечках Беларуси создавались органы революционно- демократической власти – Советы рабочих и солдатских депутатов.

В России, в том числе и в Беларуси, возникло своеобразное положение, которое получило название «двоевластие». С одной стороны – революционно-демократическая власть пролетариата и крестьянства в лице Советов, а с другой стороны – власть буржуазии в лице комитетов. Устанавливалось двоевластие и в армии.

Основные события февральской революции в Беларуси:

1.свержение самодержавия;

2.создание буржуазных комитетов;

3.создание Советов;

4.демократизация армии;

5.тенденция к объединению белорусских национальных политических сил.

Спецификой двоевластия в национальных районах России, в том числе и в Беларуси, было появление третьей силы – появление национальных организаций, активно поддерживающих идею национального возрождения. Весной 1917 года в Беларуси были созданы 23 такие организации, объединившие в своих рядах 25 тысяч членов (среди них и БСГ). В марте 1917 года в Минске состоялся съезд белорусских национальных организаций. Съезд избрал Белорусский национальный комитет в качестве центра, вокруг которого должны были объединиться все организации на платформе борьбы за автономию Беларуси в составе демократической России. Однако съезд и особенно БИК не смогли обеспечить консолидацию политических сил.

Основные итоги буржуазно-демократической революции в Беларуси:

1.о власти :

а)свержение самодержавия;

б)провозглашение в России демократической республики;

в) выборы в Учредительное собрание – парламент России;

г)установление двоевластия;

2.о земле :

а)сохранилось помещичье землевладение;

б)продолжался курс на дифференциацию крестьянства;

в)обострился социальный конфликт среди различных категорий крестьян;г)возникли программы социализации и национализации земли;

3.национальный :

а)оформление программы государственно-территориальной автономии Беларуси в составе России;

б)начался процесс национально-культурного возрождения в начале ХХ века.

40. Культура Беларусі ў пачатку ХХ ст. “Нашаніўскі” перыяд у развіцці культуры.

Культура Беларусi у пачатку XX ст. Развiвалася у цеснай сувязi з нацыянальным рухам, культурамi суседнтх народау. У гады рэвалюцыi 1905—1907 гг. i пасля яе адбываецца уздым у многiх яе галiнах, асаблiва у лiтаратуры.

Прыкметныя змены адбывалiся у развiццi асветы. Замест царкоуна-прыходскiхз школ, якiя знаходзiлiся у заняпадзе, адкрывалiся народныя вучылiшчы, а гарадскiя вучылiшчы пераутваралiся у вышэйшыя пачватковыя школы. Хутка пашыралася сетка дзяржауных i прыватных сярэднiх школ – гiмназiй i рэальных вучылiшчау. Для дарослага насельнiцтва адкрывалiся нядзельныя школы, вячэрнiя змены i курсы. Для падрыхтоукi педагогау былi адкрыты 5 настаунiцкiх семiнарый i 3 настаунiцкiя iнстытуты.

На Беларусi мелiся значныя дасягненнi у вывучэннi этнаграфii, гiсторыi i культуры краю, а таксама у прыродазнаучых навуках. Пытаннямi быту i культуры Беларусi займалiся вядомыя даследчыкi Е. Раманау, М.Федароускi, М.Нiкiфораускi, А.Сержпутоускi. Гiсторыi ВКЛ прысвяцiу свае працы М.Доунар-Запольскi. В.Ластоускi выдау «Кароткую гiсторыю Беларусi».

Павышэнню агульнаадукацыйнага i культурнага узроуню насельнiцтва садзейнiчалi бiблiятэкi. Адкрывалiя школьныя i грамадскмя бiблiятэкi розных ведамтсвау. Буйнейшая сярод iх была мiнская пудлiчная бiблiятэка iмя Пушкiна, створаная у 1900г.

На Беларусi даволi хутка развiвауся друк. З 1901 по 1914 г. упяцi беларускiх губернях колькасць перыядычных выданняу павялiчылася з 15 да 109. Большасць газет i кнiг друкавалася на рускай мове.

Вялiкi уклад у развiцце беларускай лiтаратуры унеслi Я.Купала, Я.Колас, М.Багдановыч, К.Каганец i iнш.

У пачатку XX ст. Актывiзавалася культурнае жыцце на Беларусi. У гарадах праходзiлi гастролi рускiх i украiнскiх тэатральных труп. Атрымалi распаусюджанне аматарскi ятэтральныя гурткi, «беларускiя вечарынкi» -- своеасаблiвая форма мастацкай самадзейнасцi. З iх у 1910 г. узнiк нацыянальны прафесiйны тэатр – «Першая беларуская трупа» I.Буйнiцкага.

У архiтэктуры Белварусi у пачатку XX ст. Iснавалi розныя стылi: неаготыка, неарускi, неараманскi i найбольш распаусюджаны – неакласiцызм.

41. Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 г. і ўстанаўленне савецкай улады на Беларусі.

24—25 кастрычнiка 1917 г. у Петраградзе перамагло ўзброенная паўстанне. Часовы ўрад быў звергнуты. II ¡серасiйскi з'езд Саветаў прыняй Дэкрэты аб мiру i зямлi, стварыў новы ўрад – СНК, выбраў заканадаўчы орган – УЦВК. Уся ўлада перайшла да Саветаў рабочых, сялянскiх i салдацкiх дэпутатаў.

26 кастрычнiка 1917 г. узяў ўладу ў свае рукi i Мiнскi Савет. Былi створаны ўзброеныя сiлы новай улады, якiя ўстанавiлi кантроль над поштай, тэлеграфам, вакзаламi. Быў створаны ВРК. Супраць новай улады выступiў меншавiцка-эсэраўскi «камiтэт выратавання рэвалюцыi». У вынiку перагавораў было дасягнута кампрамiснае рашэнне: «Камiтэт...» абавязаўся не пасылаць войскi ў Петраград для падаўлення рэвалюцыi, а Савет пагадзiўся перадаць «Камiтэту» уладу. Затым бальшавiкi з дапамогай салдат Заходняга фронту ўзялi ўладу ў свае рукi. За Мiнскам савецкая ўлада ўсталявалася i ў iншых гарадах Беларусi. Быў ўтвораны адзiны абласны выканаўчы камiтэт i Савет Народных Камiсараў, праведзены першыя рэвалюцыйныя пераўтварэннi: нацыяналiзацыя прамысловасцi, уводзiўся 8-гадзiнны рабочы дзень, канфiсковывалiся памешчыцкiя гаспадаркi, стваралiся першыя калектыўныя гаспадаркi сялян i iнш. Адбылiся кардынальныя змены ў галiне культуры. Пашыралася сетка школьных устаноў, шмат увагi ўдзялялася лiквiдацыi непiсьменнасцi сярод дарослага насельнiцтва. Пачалiся карэнныя пераўтварэннi ва ўсiх сферах жэцця беларускага народа.

Кастрычнiцкая рэвалюцыя – не выпадковая з`ява, а заканамерны працыс грамадзянскага развiцця Расii. Пры ўсiх неадназначных адносiнах да Кастрычнiцкай рэвалюцыi, трэба прызнать, што яна як нi адна iншая падзея, сказала глыбокае ўздзеянне не толькi на народы Расii, але на ход сусветная гiсторыi. За кароткi час краiна пераўтварылася ў магутную iндустрыяльную дзяржаву, з якой лiчыўся ўвесь свет. Дзякуючы Кастрычнiку беларускi народ здабыў сваю дзяржаўнасць, стварыў магутны эканамiчны i iнтэлектуальны патэнцыял. Чаму не ўдалося захаваць усе гэта? Кастрычнiцкая рэвалюцыя тут нi пры чым. Гэта тлумачыцца iншымi як аб`ектыўнымi, так i суб`ектыўнымi прычынамi.

42. Беларускі нацыянальны рух пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі. Усебеларускі кангрэс. Абвяшчэнне БНР.Першы Усебеларускi з'езд адбыуся 5-7 снежня 1917 г. у Мiнску. На iм прысутнiчала 1872 дэлегаты, якiя былi абраны ад усiх 5-цi губерняу Беларусi. Па прадстаунiцтву i складу гэта быу у поунай меры паунамоцны з'езд якi меу права вырашаць пытаннi аб стварэннi краевай улады.На з'ездзе была

абрана Рада i фактычна аб'яулены па-за законам Аблвыканкомзах. Бальшавiкi з дапамогай зброi разагналi з'езд (17 снежня).Трэцi Усерасiйскi з'езд Саветау адобрыу дзеяннi Беларускiх бальшавiкоу. 18 снежня 1917 года тайна у дэпо Лiбава - Роменскай чыгункi адбылося паседжанне Прызiдыума Усебеларускага з'езда. Быу абраны выканаучы камiтэт ( 17 чалавек ) начале з Тамашом Грыбам.Ва умовах развалу фронта бальшавiкi не здолелi арганiзаваць абарону Беларусi.У ноч на 19 лютага 1918 года бальшавiкi уцяклi з Мiнска.Уладу у свае рукi узяу Выканкам Усебеларускага з'езду.21 лютага 1918 года Выканкам звярнууся да народа Беларусi з першай Устауной граматай у якой абвясцiу сябе часовай уладай на тэрыторыi Беларусi i абявязауся склiкаць Усебеларускi Устаноучы з'езд. 9 сакавіка 1918 г. адбылося пашыранае пасяджэнне выканкома Савета Усебеларускага з'езда. На пасяджэнні была прынята 2-я Устаўная грамата да народа Беларусі. У гэтым дакуменце Беларусь абвяшчалася Народнай Рэспублікай.Аднак ў граматах не былі дастаткова выразна акрэслены сацыяльна-палітычныя задачы.Таму выпрацоўваецца агульная тактыка ў нацыянальным пытанні.25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады была прынята Устаўная грамата. Грамата павінна была завяршыць працэс самавызначэння і канчаткова канстытуіраваць утварэнне беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Галоўным у грамаце было абвяшчэнне незалежнасці Беларусі.Найбольшую самастойнасць Рада БНР атрымала ў галіне культуры і адукацыі.Народны сакратарыят БНР атрымаў ад нямецкага камандавання некаторыя правы і ў галіне міжнароднай палітыкі.Вось у такіх складаных умовах Рада БНР на закрытым пасяджэнні прыняла тэкст тэлеграмы германіі, у якой выказвалася падзяка за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага прыгнёту і анархіі.Пасылка Радай тэлеграмы выклікала востры палітычны кразіс у самой Радзе, яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты.Крызіс прывёў да расколу БСГ.Пасля вайны на вызваленай тэрыторыі Беларусі была адноўлена савецкая ўлада. Ствараліся яе органы: ваенныя саветы, рэвалюцыйныя камітэты, выканкомы Саветаў.Такім чынам, абвяшчэнне БНР з'явілася першай спробай рэалізацыі на практыцы беларускай ідэі, што ўзнікла яшчэ на пачатку ХІХ ст., сукупнасці ўсіх трох яе асноватворных элементаў – нацыянальнай свядомасці, нацыянальна-культурнага адраджэння і нацыянальнай дзяржаўнасці.Аднак гэта быў першы крок барацьбы за беларускую дзяржаўнасць. Незалежнасць і свабода, аб'яўленыя 25 сакавіка 1918 г., так і засталіся жаданнем і надзеяй.Рада БНР даволi паспяховазаймалася культурна-асветнiцкай дзейнасцю.Бый атрыманы дазвол на выданне 14 беларуса-моуных газет i часопiсау.

Адкрыта было больш за 160 беларускiхБыу адкрыты педiнстытут,створана бюро па напiсанню падручнiкау, а для iх выдання - таварыства "Асвета".У эканамiчнай вобласцi была арганiзавана Беларуская гандлевая палата i распрацавана праграма ажыццяулення фiнансава-грашолвай сiстэмы.Пасля лiстападаускай 1918 года рэвалюцыi у Германii Савецкi урад дэнансавау Брэсцкi мiрны дагавор i рушыу Чырвоную Армiю на Захад. Не маючы уласных войск,Рада БНР не змагла аказаць супрацiуленне.Многiя члены Рады БНР вумушаны былi пакiнуць Мiнск.Такiм чынам,у вынiку неспрыяльных знешне-палiтычных i унутраных умоу няудала завяршылася першая спроба арганiзацыi беларускай дзяржаунасцi.Але дзейнасць Рада БНР зрабiла значны уплыу на рост нацыянальнай самасвядомасцi беларусау.Гэта прымусiла бальшавiцкi урад пайсцi на стварэнне Беларускай Савецкай Рэспублiкi.

43. Становление белорусской советской государственности тало следующим после провозглашения БНР и ее независимости этапом в процессе сомаопределения белорусского народа. Представители советского направления в оформлении белорусской государственности выступали за превращение Западной области, созданной на территории Беларуси в ходе октябрьских событий 1917 г. в автономную республику в составе РСФСР. Вопрос о создании белорусского гос-ва на советской основе окончательно решился в конце 1918 г. на 4 Северо-Западной областной конференции РКП (Б). 30 декабря 1918 г. конференция провозгласила себя 1 съездом КП(б)Б. 1 января 1919 был обнародован Манифест Временного рабочее-крестьянского советского правительства Беларуси, в котором провозглашалось создание ССРБ. Председателем правительства Беларуси стал Жилунович. В состав республики вошли Минская,Витебская, Гродненская, Могилевская, а также части Смоленской, Виленской, Ковенской, Черниговской губерний.2-3 февраля 1919 В Минске прошел 1 Всебелоруский съезд Советов, на котором была принята первая Конституция ССРБ. Также было принято решение об объединении Беларуси и Литвы и образовании Литовско-Белорусской Советской Социалистической Республики (Литбел). Она была организована как буферное гос-во. Его территория предназначалась для размежевания РСФСР и польши с целью предотвращения войны с ней. Литбел просуществовал до 1919 г. когда ее территория была захвачена польскими войсками во время польско-советской войны. Польская палітычная эліта марыла аднавіць сваю дзяржаву ў межах Рэчы Паспалітай 1772 г. З гэтай мэтай у першай палове лютага 1919 г. Польшча пачала ваенныя дзеянні супраць Савецкай Расіі. Першай ахвярай на шляху польскіх войскаў стала Беларусь. У сваю чаргу ўрадам Савецкай Расіі былі зроблены прыгатаванні да вайны. ЦВК Расіі прыняў 1 чэрвеня 1919 г. пастанову аб аб'яднанні ваенных сіл савецкіх рэспублік. Была праведзена тэрміновая мабілізацыя ў Чырвоную Армію. Прызваныя ў армію накіроўваліся на Заходні фронт.

43(пр)Але польскія войскі мелі значную перавагу. 8 жніўня 1919 г. яны ўвайшлі ў Мінск, у жніўні-верасні 1919 г. захапілі Ігумен, Нова-Барысаў, Бабруйск, Жлобін, Рагачоў. Значна дапамаглі Польшчы заходнія краіны і ЗША. Жорсткі акупацыйны рэжым, устаноўлены польскімі ўладамі, аказаў значны ўплыў на тактыку беларускіх нацыянальных партый. 12 ліпеня 1920 г. у Маскве быў падпісаны мірны дагавор паміж Літвой (сталіца - г. Коўна), у якой улада належала ліберальным дзеячам, і РСФСР. Урад РСФСР пайшоў на тое, каб уключыць частку тэрыторый з гарадамі Гродна, Шчучын, Ашмяны, Смаргонь, Браслаў у межы Літвы. Віленскі край з Вільняй таксама быў прызнаны часткай Літвы. У сувязі з падпісаннем гэтага дагавора дэ-юрэ перастала існаваць Літоўска-Беларуская ССР.
У гэтых умовах пачалася практычная работа па аднаўленні беларускай дзяржаўнасці на савецкай аснове. 31 ліпеня 1920 г. у Мінску адбылося сумеснае пасяджэнне прадстаўнікоў Белваенрэўкома (створаны бальшавікамі і эсэрамі), ЦК КП(б) Літвы і Беларусі, прафсаюзаў, Беларускай камуністычнай арганізацыі, Бунда па пытанні аднаўлення БССР. На пасяджэнні была прынята "Дэкларацыя аб абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь". У адпаведнасці з Дэкларацыяй уся ўлада на тэрыторыі Беларусі да склікання Усебеларускага з'езда Саветаў пераходзіла да Ваенна-рэвалюцыйнага Камітэта. Беларуская Рэспубліка аднаўлялася ў межах адной Мінскай губерні, а дакладней, толькі 6 яе паветаў.

После контрнаступления польских войск в августе 1920 г. советское правительство вынуждено было пойти на мирные переговоры с Польшей. Они закончились подписанием Рижского мира 18 марта 1921 г. По его условиям к Польше отошла Западная Беларусь.

44.Политика военного коммунизма – это повсеместная централизация с целью уничтожения рыночных отношений, а также понятия частная собственность. Вместо них культивировались централизованное производство и распределение. Данная мера была введена ввиду необходимости последующего введения системы равных прав для любого жителя будущей страны Советов.

Основные этапы развития политики военного коммунизма, кратко:

1. Национализация экономики. С введением новой стратегии правительства, фабрики, земли, заводы и прочее имущество, находящееся в руках частных собственников, в одностороннем, силовом порядке переводилось в собственность государства. Идеальная цель – для последующего равного распределения между всеми. Согласно идеологии коммунизма.

2. Продразверстка. Согласно политике военного коммунизма, на крестьян и производителей продуктов питания была возложена функция обязательной сдачи государству определенных объемов продуктов для централизованного поддержания стабильной ситуации в продовольственной сфере. На деле продразверстка обернулась грабежами среднего класса крестьян и тотальным голодом по всей России.

Итогом политики на данном этапе развития нового Советского государства стало сильнейшее падение темпов развития производства (для примера, производство стали сократилось на 90-95%). Продразверстка лишила крестьян запасов, породив ужасный голод в Поволжье. Однако, с точки зрения управления – цель была достигнута на 100%. Экономика перешла под контроль государства, а вместе с ней, в зависимость от «органа распределения» попали и жители страны.

В 1921 году политика военного коммунизма была заменена Новой экономической политикой. Продразверстка была заменена натуральным налогом. Крестьяне получили право распоряжаться своей продукцией, которая оставалась после уплаты налогов. Для сбора налогов был сформирован штат уполномоченных.

44(пр)Законными признавались артели, частные владения в виде отрубов и хуторов. Разрешалась сдача земли в аренду и использование наемного труда при условии, что все члены семьи работают. В годы НЭП существовала частная, кооперативная и государственная торговля. В сфере финансов и кредита НЭП предусматривал проведение денежной реформы дла стабилизации рубля, кот.в годы войны обесценился. Выпускались червонцы. Создавались коммерческие банки.

НЭП охватил и сферу промышленности. Была введена новая система управления крупной национализированной промышленностью. Главки были ликвидированы, вместо них создавались тресты и синдикаты.

В годы НЭП были восстановлены и построены десятки фабрик и заводов. Всего за годы восстановления было построено 106 новых предприятий. К концу 1925 г. валовой продукт промышленности превзошел уровень 1913 г. на 28,5%.

Восстановление народного хозяйства явилось не только результатом эффективности НЭП, но и героических усилий рабочего класса, крестьянства, а также помощи советских республик.

Вместе с тем, новая экономическая политика имела ряд противоречий. Она осуществлялась без реформирования политической системы, правовой базы. Основывалась не на объективных экономических законах, а на социальном заказе, волюнтаризме.

В 1926 г. был взят курс на увеличение налогов, вытеснение с рынка мелкого производства и торговли, сокращение денежного и товарного кредита частникам. Это привело к свертыванию деятельности частных промышленных и торговых предприятий. Только за один 1927/28 год количество частных торговых предприятий сократилось более, чем на 5 тыс. Новая экономическая политика, вызвавшая оживление в промышленности, торговле, сельском хозяйстве, в других сферах жизнедеятельности, закончилась

45.Пасля заканчэння грамадзянскай вайны і абвяшчэння Дэкларацыі аб незалежнасці БССР ад 31 ліпеня 1920 г. у полі зроку кіраўніцтва рэспублікі знаходзіліся пытанні, звязаныя з суверэнітэтам і тэрытарыяльнай цэласнасцю БССР.Нагадаем, што ў пачатку 1921 г. тэрыторыя БССР складалася фактычна з шасці паветаў: Бабруйскага, Барысаўскага, Ігуменскага /з 1923г. Чэрвеньскага/, Мазырскага, Мінскага і Слуцкага. Агульная плошча рэспублікі складала 52,3тыс.км.кв., дзе пражывала прыкладна 1 млн.500 тысяч чалавек.

Такім чынам, дзяржаўнае, нацыянальна – культурнае развіццё БССР стрымлівалася як абмежаванымі матырыяльнымі рэсурсамі малой тэрыторыяй, так і штучным разрывам гаспадарчых і культурных сувязей паміж рэгіёнамі, што складаліся на працягу стагодзяў.

Пасля ўтварэння СССР /30.12.1922г./ VIII з'езд кампартыі Беларусі, а таксама І і ІІ сесія ЦВК БССР (сакавік 1923г.) выказаліся за ўзбуйненне БССР, за кошт далучэння Віцебскай і Гомельскай губерняў і некалькі паветаў Смаленскай губерніі. У выніку гэтага тэрыторыя БССР павялічылася да 110 тыс. км.кв., г.зн. больш чым у два разы, а насельніцтва – да 4,2 млн. чалавек.

У снежні 1926 г. Прэзідыум УЦВК выдаў пастанову аб перадачы БССР Гомельскага і Рэчыцкага паветаў. Тэрыторыя БССР павялічылася да 125,8 тыс.км.кв., а насельніцтва прыкладна да 5 млн. чалавек. З 15 студзеня 1938 г. у рэспубліцы было ўведзена абласное дзяленне: утвораны Віцебская, Гомельская, Магілёўская, Мінская і Палеская вобласці, якія ўключалі 90 раёнаў.

Саветызацыя нацыянальных раёнаў былой Расійскай імперыі, падпарадкаванне іх партыйнаму кантролю цэнтра спрыялі працэсу аб'яднання савецкіх рэспублік.

30 снежня 1922 г. адбыўся І з'езд Саветаў СССР, які зацвердзіў праект Дагавора і Дэкларацыі аб утварэнні СССР у складзе РСФСР, БССР, УССР, ЗСФСР. У выбраны з'ездам ЦВК СССР ад БССР увайшло 7 чалавек. А.Р. Чэрвякоў стаў адным з чатырох старшынь Прэзідыума ЦВК СССР. У кампетэнцыю вышэйшых органаў улады СССР адышлі знешняя палітыка, пытанні вайны і міру, права змянення знешніх граніц і пытанні іх змянення паміж рэспублікамі, узброеныя сілы, транспарт, сувязь, планаванне народнай гаспадаркі, фінансы, вырашэнне спрэчных пытанняў, якія маглі ўзнікнуць паміж рэспублікамі і інш.

Асноўныя палажэнні Дагавора зацвердзіла Канстытуцыя СССР, якая была прынята на ІІ з'ездзе Саветаў СССР 31 студзеня 1924 г. Канстытуцыя давала магчымасць РСФСР мець перавагу ў ЦВК, бо Савет Саюза складаўся з дэпутатаў прапарцыянальна колькасці насельніцтва, а ў РСФСР пражывала ў той час 75% усяго насельніцтва Саюза, і ён быў больш шматлікім, чым Савет нацыянальнасцяў.

Стварэнне СССР выклікала ў многіх народаў краіны надзею на больш справядлівае і дэмакратычнае вырашэнне нацыянальнага пытання. Але, як паказала жыццё, ён не змог вырашыць гэта пытанне ў поўным аб'ёме. Жорсткая цэнтралізацыя ўлады фактычна прывяла да сталінскай “аўтанамізацыі” Савецкіх рэспублік, што не ўмацоўвала, а, наадварот, аслабляла Савецкі Саюз і ў рэшце рэшт прывяла да яго распаду.

Асаблівасцю палітычнага жыцця Беларусі ў 1920-я гг. з'яўлялася тое, што ў рэспубліцы, як і ва ўсім СССР, замацавалася аднапартыйная сістэма – адзін з важнейшых фактараў усталявання дыктатарскага рэжыму. Тэндэнцыя падпарадкавання лініі партыі ўсіх думак і поглядаў прывяла ў 30-я гг. да ўзмацнення партыйнага ўціску ў розных сферах жыцця, да масавых рэпрэсій.

46.Политическим результатом хозяйственного строительства 20 - 30-х гг. явилось установление тоталитарного режима не только в экономике, но и во всех сферах общественной жизни. Характерными чертами его являлась концентрация власти в руках одной партии, слияние государственных и партийной структур и право властей не отвечать за свою политику, замена выборов назначением и формализация законов, отсутствие свободы информации и изоляция общества, утверждение государственной идеологии. Для утверждения своих позиций тоталитарная система использовала административно-карательный и пропагандистско-идеологический механизмы. Начиная с 20-х гг., как в целом по СССР, так и в Беларуси сформировался своеобразный репрессивный механизм, который включал в себя как законодательную базу, так и систему судебных и несудебных органов и исправительно-трудовых лагерей (ГУЛАГ). В Беларуси в первую очередь пострадали деятели науки и культуры, которые с конца 20-х гг. стали обвиняться в национал-демократизме. В 1930 г. было сфабриковано дело о контрреволюционной организации «Союз освобождения Беларуси» , по которому было арестовано 108 представителей белорусской интеллигенции. Были репрессированы 826 человек, проживавших на территории БССР, которые проходили по списку участников белорусского национального движения 1917-1924 гг. Более половины своего состава в 30-е гг. лишился в результате репрессий Союз писателей Беларуси. Практически полностью была разгромлена Белорусская академия наук. В этот период было репрессировано 26 академиков и 6 членов-корреспондентов Академии. С мая 1937 по сентябрь 1938 гг. было репрессировано около половины командиров полков, почти все командиры бригад, дивизий и корпусов Белорусского военного округа. В июне 1937 г. был расстрелян командующий округом Е.П. Уборевич.

Репрессии коснулись и партийной организации Беларуси. Во время партийной чистки 1933г. численность ее уменьшилась на 9,7 тыс. членов, что составило более 20,6%. В ходе обмена и проверки партдокументов в 1935-1936 годах из партии было исключено около половины ее состава. В 1937 г. был арестован первый секретарь ЦК КП(б)Б В. Шарангович. В 1937-1938 гг. были арестованы и погибли председатели ЦИК и СНК БССР И. Адамович, Д. Волкович, Д. Жилунович, многие их заместители, секретари ЦК компартии Я. Гамарник, Н. Гикало, А. Криницкий и др.

Всего с 1917 к началу 50-х годов жертвами политических репрессий стали около 600 тыс. граждан Беларуси. Из них свыше 240 тыс. осуждены судебными органами или наказаны решениями несудебных органов («двоек», «троек», особых совещаний, коллегией ОГПУ, НКВД и др.), около 250 тыс. крестьян репрессированы («раскулачены») в административном порядке, свыше 100 тысяч наших соотечественников высланы с территории Западной Беларуси в 1939-1941 гг. и в послевоенные годы. С ноября 1917 г. по апрель 1953 г. за «контрреволюционные преступления» к высшей мере наказания было приговорено более 35 тыс. человек. На начало 2001 г. в Республике Беларусь было реабилитировано свыше 200 тыс. репрессированных граждан.

48. Палітыка беларусізацыіўяўляла сабой дзейнасць Ка-муністычнай партыі (бальшавікоў) Беларусі (КП(б)Б) і ўра-да БССР па развіцці культуры Беларусі, беларускай мовы і школы ў 1924-1929 гг.

Па-драпежніцку знішчаліся прыродныя багацці Заходняй Беларусі. Так, за 1921-1936 гг. плошча лясоў тут зменшылася больш як на 400 тыс.га. Асабліва моцна знішчалася Белавежская пушча.Аграрныя адносіны ў Заходняй Беларусі характарызаваліся панаваннем буйнога памешчыцкага землеўладання, малазямеллем большай часткі сялян. Улады правялі т.зв. парцэляцыю, або продаж дробнымі ўчасткамі (парцэлямі) абшарніцкай і дзяржаўнай зямлі з мэтай насаджэння на “крэсах” польскіх вайсковых каланістаў – асаднікаў з ліку былых удзельнікаў польска – савецкай вайны 1919-1920 гг. Яны павінны былі служыць апорай панскай улады і нярэдка выкарыстоўваліся для падаўлення вызваленчага руху.

З мэтай ліквідацыі церазпалосіцы праводзілася т.зв. камасацыя (аб'яднанне некалькіх дробных зямельных надзелаў сялян да аднаго цэлага), або хутарызацыя сялянскіх гаспадарак. Цяжкі вынік для сялян мела скасаванне сервітутаў.