Пытанні

<…> Метад – гэта пэўны падыход да вывучаемай з'явы, пэўны комплекс палажэнняў, навуковых і чыста тэхнічных прыёмаў, прымяненне якіх дае магчымасць вывучыць дадзеную з'яву. Спецыфіка навукова-даследчага метаду вызначаецца аб'ектам даследавання і мэтай даследавання. Кожны метад заўсёды прама або ўскосна залежыць ад тых або іншых агульнафілалагічных тэорый.

…Метад з'яўляецца сістэмай. Натуральна можа ўзнікнуць пытанне, з якіх кампанентаў складаецца гэтая сістэма. Каб надаць выкладу большую нагляднасць і канкрэтнасць, паспрабуем разгледзець які-небудзь ужо дастаткова вядомы метад лінгвістычнага даследавання, скажам, параўнальна-гістарычны метад даследавання гісторыі моў.

Тэорыя метаду. Тэорыя метаду выкарыстоўвае ў дадзеным выпадку агульнае метадалагічнае палажэнне “мова гістарычна развівальная з'ява”. Далей улічваюцца такія асаблівасці гістарычнага развіцця, як нераўнамернасць развіцця і змянення як асобных моў, так і асобных сфер і частак адной мовы, а таксама ўплыў іншых фактараў, які можа знайсці адлюстраванне ў мове (распад моў, змяшанне моў, геаграфічнае становішча моў, ізаляцыя моў, уплыў на іх іншых моў і да т. п.).

Лінгвістычныя асновы метаду, сфармуляваныя ў выглядзе пэўных тэарэтычных палажэнняў яшчэ не ўвасабляюць самога метаду. Яны, хутчэй, служаць мэтам навуковага абгрунтавання метаду, даказваючы тым самым яго права на існаванне. Прымяненне метаду пачынаецца тады, калі даследчык пачынае выкарыстоўваць навуковыя прыёмы даследавання.

Навуковыя прыёмы даследавання. Адметнай асаблівасцю навуковага-даследчага прыёму з'яўляецца яго дзейсны характар. Прыём заўсёды прадугледжвае пэўнае дзеянне, аперыраванне з моўным матэрыялам. Так, вывучэнне гісторыі моў можа быць звязана з наступнымі прыёмамі: 1) параўнанне слоў роднасных моў, улік розных інавацый і гукавых законаў з мэтай устанаўлення архетыпаў, 2) выкарыстанне запазычаных з дадзенай мовы слоў у іншых мовах, 3) выкарыстанне старых пісьмовых дакументаў і г. д.

Прыватны навукова-даследчы прыём таксама мае сваю тэарэтычную аснову, хоць і вельмі вузкую. Так, напрыклад, рэканструкцыя праформаў ёсць прыватны прыём параўнальна-гістарычнага метаду. Яго тэарэтычнай базай з'яўляецца нераўнамернасць змянення аднолькавых паводле паходжання формаў у розных моўных адзінках і магчымасць устанаўлення больш архаічных формаў на аснове пэўных дадзеных.

Прымяненне навукова-дасдедчых прыёмаў само па сабе не з'яўляецца хаатычным. Яно заўсёды падпарадкоўваецца пэўнай методыцы. Напрыклад, пры вызначэнні фанетычных карэспандэнцый паміж словамі роднасных моў не рэкамендуецца выкарыстоўваць словы, якія грунтуюцца на гукаперайманні або з'яўляюцца запазычаннямі з іншых моў; этымалогіі слоў, якія не адлюстроўваюць гукавых карэспандэнцый, лічацца недакладнымі, пры параўнанні формаў і слоў дадзенай мовы са словамі і формамі роднасных моў з мэтай вывучэння яе гісторыі. Прынята лічыць больш рацыянальным пачынаць параўнанне бдізкароднасных моў з мовамі той сям'і, у якую ўваходзіць вывучаемая мова, а затым ужо пераходзіць да моў, што належаць да іншых груп.

Тэхнічныя прыёмы і працэдуры. Ні адзін даследчыцкі метад не абыходзіцца без выкарыстання тэхнічных прыёмаў і працэдур. Да чыста тэхнічных прыёмаў можна аднесці такія прыёмы, як канспектаванне вывучаемай літаратуры, занясенне сабранага матэрыялу на карткі, упарадкаванне картатэк, выраб дыяграм, табліц, карт, вызначэнне раёна даследавання, гутарка з інфармантам і г. д.

Такім чынам, у сістэму навукова-даследчых прыёмаў у дастасаванні да мовазнаўства звычайна ўваходзяць:

1. Палажэнні агульнай метадалогіі.

2. Тэорыя метаду.

3. Комплекс навукова-даследчых прыёмаў прыёмаў і працэдур, змест якіх вызначаецца лінгістычнымі асновамі метаду.

4. Комплекс тэхнічных прыёмаў і працэдур.

У гэтай сістэме ўсе яе часткі ўзаемазвязаныя. Правільнасць метаду залежыць ад правільных метадалагічных установак. Ад правільнасці метаду адначасова залежыць і правільнасць навукова-даследчых прыёмаў. <…>