Жж Революция

Date: 2015-10-07; view: 1439.

«Искра» газетінде «Сібір социал-демократиялық лдағының мәліметтері» қазақ өлкесіне де белгілі болды.

1902 ж – Орынборда тұнғыш маркстік ұйым пайда болды.

1905 ж – 9 қантар – «Қанды жексенбі»

Отаршыл билеушілерге қарсылық көрсету – 1905 ақпан (Түркістан, Перовск, Жасалы, Шалқар)

1905 ж – мамыр – Верный, Перовск, Қостанайда. Қарқаралыда М.Дулатұлы белсене қатысты.

Бүкілресейлік қазан саяси ереуілі – Перовск, Қостанай, Успен, Орал.

1905 ж – 17 қазан – патша манифесі («Алаш» қазақстанның ұлттық-демократиялық зиялылары Ә.Бөкейханов, М.Дулатұлы, М.Тынышпаев манифесті әшкереледі)

1905 ж – 25 қазан – Омбыда ұйымшылдықпен өткен саяси бой көрсету Батыс Сібір әкімшілігін қатты сескендірді.

Орынбор қаласындағы 18-19 қазанда өткен шеру «Демократиялық Республика жасасын», «Самодержавие жойылсын» деген ұрандарымен өтті.

1905 ж – қараша – Семей пошта-телеграф жұмысшыларының ереуілі өтті. Көтерілісті басу үшін облыс губернаторы Галкин Қарқаралыдан әскер алды.

Әскери бөлімдегі ереуілдер

1905 ж 21 қараша 1905 ж 6-7 қараша

Жаркент Верный, Батыс-Сібір батальоны

1905-1907 жж – буржуазиялық-демократиялық револицияның кезінде қазақ-орыс еңбекшілерінің интернационал бой көрсетуі – Успен кенішіндегі оқиға.(Ақмола облысы, Нілді,Атбасар жерінде)

«Капиталға қарсы орыс-қырғыз одағы». Успен кеніші – француз президентінің жиені Корноиз меншігі, істі басқарды – Фелль.

Ереуілді ұйымдастырушы – Топорин, Невзоров.

Талаптары: азық-түлікке бағаны төмендету, 50 сомға дейінгі жалақыны 25%-ға, 50 сомнан асатын жалақыны 15%-ға көтеруді сұрады.

Жұмысшылардың талаптары ішінара қанағаттандырылды.

1905 ж – желтоқсан - ірі қалаларда ереуіл болды.

1906 ж – шілде – Семей қаласындағы жаппай ереуіл Қазақстандағы басты саяси оқиға болып саналады.

1906 ж – 3 шілде – Ертіс аймағында ереуілдер болды.

1906 ж – Қазақстанда шаруалар көтерілісі.

1. Семей – Қарқаралы уезінде.

2. Жетісу облысы – Жаркент уезінде.

3. Сырдария облысы – Әулиеата, Шымкент

4. Орал, Торғай.

1906 ж – Ішкі істер министрі Дурнов өлкедегі қарсылықтарды жоюға, арнайы тапсырма 10 қантарда берді. (шаруалар көтерілісі).

1905 – желтоқсан – Өскемен жұмысшыларының ереуілі. Социал-демократ Крушеев патша үкіметіне қарсы ынтымақтасуға шақырды.

1905 – 13 желтоқсан – Павлодарда Батыс-Сібір серіктестігінің Ертіс бөлімінің жұмысшыларының митингісі өтті. (Кеме өндірісі)

Мемлекеттік думалардың депутаттары

1. Қосшығұлұлы – Ақмола облысынан, молда, мұсылман оқу жүйесін сақтауына ерекше көңіл бөлді.

2. М. Тынышпайұлы – Жетісудан, федералист

3. Нүрекенұлы – ауқатты топтан шыққан. Семей

4. Бірімжанұлы – кадет партиясы. Орал қаласынан.

5. Коншин – Семейден «Семипалатинский листок» газетінің редакторы. «Сібір автономиялары» деп атаған Сібірдің дербес дамуын жақтаған топқа қосылып кетті.

6. Виноградов – Ақмола облысынан. большевик

7. Космодемьянский – торғай облысынан,. Социал-демократ. Головановтың тобы ұсынды. Шаруаларды қоныстандыру басқармасы.

8. Гаврилов – Жетісу облысынан. Қазан университетін бітірген.

9. Колендзян – Сырдария облысынан

Әскери бөлімдерден:

10. Егошкин – Жетісу жерінен

11. Лаптеев – Сібір әскерінен

І дүниежүзілік соғыс (1914-1918 жж)

1914 ж – KZ-ды қоныстанған халық 211 есе көбейген.

Жергілікті халықтың 90 %-ы мал шаруашылығымен айналысқан.

Әлеументтік қиыншылықтар:

1911 ж – Атбасар мыс кенінде ереуіл. Өскемен уезінің алтын өндіретін Николай және Основательный кенішіндегі ереуілдер ұйымдасқан түрде болды. Талаптары орындалды.

1912 ж – «Лена қырғыны» болды. «Туркистанский курьер», «Омский вестник» хабар Өазақстанға жетті.

1912 жылы қазан айында Ереуілдер,

Ресейлік қозғалыстың құрамдас бөліктері:

Байқоныр көмір өндірісі Торғайдағы Шоқпаркөл көмір

Семейдегі су диірмені шахтасында

Омбыда, Орынборда, Петропавл, Өскеменде – жұмысшылардың революциялық бой көрсетілуі.

1914 ж – көктем-жаз – Ресейдің демократиялық қозғалыстың өрлей кезені.

1914 ж – Доссордағы, Орал-Каспий қрғамының және Ембі өндірісі жұмысшыларының ереуілі табысты болды. Жалақысы артты.

1915 ж – 25 маусым – Үкімет бекіткен бұратаналарды мемлекеттік қозғалыс істеріне пайдалану жөніндегі ережелер – жұмысшыларды өндіріс иелеріне байлап берді.

1915 ж – мамыр – Екібастұз көміршілерінің ереілі. Бұл ереуіл – саяси ереуіл.

1916 ж – мамыр – Қарсақпай мыс кеніндегі ереуіл саяси күрестіңөрлеу кезеңі болды. Ұлттық демократиялық күштер қатысты.

І дүниежүзілік соғыс кезінде Жетісу облысынан майдан мұқтаждығына – мал мен мал шаруашылығының өнімдерінің құны 34 млн сомға жетті.

Шанырақ салығы

1914 ж – 600 000 сом. 1917 ж – 1 200 000 сом.

Ресейде ер азаматты әскерге шақыру 35-40% болса, Қазақстанның орыс шаруаларын соғысқа шақыру айларында да байқалды.

І дүниежүзілік соғыс кезінде Ембі мұнай өндіру соғыстың бірінші жылдарында құлдырап кетті. 265 560 тоннадан 80 000(1915 ж) тоннаға кеміді.

Соғыс кезінде жұмыс мерзімінің ұзақтығы – 12-14 сағат. 12-14 жастағы балалардың еңбегі пайдаланды. Күніне 20 тиын төледі.

Қазақстандағы әскери тұтқындар:

1914 ж – тамыз - әскери тұтқындар әкеліне бастады. Қазақстанның солт-шығыс және оңт. Аймақтарына тұтқындар көптеп жіберілді.

Омбыда 20 000 әскери тұтқын болды.

Әскери тұтқындар славян тектес болды. Сонымен қатар: түріктер, румындар, итальяндар, немістер, венгрлер болды.

Ақмола мен Семейден майданға тартылған халықтың үлесі - 50%

1916 ж – Ақмола облысының, Петропавл уезінің ауыл шаруашылығына 14 000 тұтқын пайдаланды.

1915 ж – Риддерде австро-венгр тұтқындардың ереуілі болды.

Қазақстан 1812 жылғы Отан соғысы

Орынборда 40 кавалериялық полк құрылды.

1799 – ХІХ ғ – 30 ж ортасы – Ресей жеріне Орта жүзден 1200 шаңырақ қоныс аударды.

Орынбор шекаралық комиссиясының мәліметтері бойынша (1790 – 1815 жж) – 1226 қазақ өз қоныстарын тастап, башқұрт болып жазылған. 68-сі башқұрттардың құқықтарымен теңестірілді.

1812 ж – 6 шілде – І Александр патшаның манифесі шықты.

1812 ж – қазан-қараша – Орынбор губернаторы Волоконскийдің көмегімен нүдеу қазақ еліне жетті.

Байсақал Тілекұлы – старшын – Орыс-қазақ елінің достастығын насихаттады.

Елтон тұз өндіру орны Батыс Қазақстанның майданына 1 млн тұз берді. Олар 22 000 сом ақша жинады.

Атты әскерде соғысты.

1837 ж – Орынборда Александр Николаевич пен жазушы В.А.Жуковскиймен Н.Жанжігітұлы кездесті.

1853 ж – Әмен Байбатырұлы Орынбор генерал-губернаторы Перовскиймен бірге Ақмешіт бекінісін алуға қатысады.

1830 ж – Орынбор өлкесінің билеушісі Эссенге Яков Беляков өтіш білдіреді. Елге қайту үшін.

Учиться, учиться и учиться…

KZ-дағы 18 ғасырдағы мәдениет.

1. Князь Александр Бекович-Черкасскийдің алғашқы экспедициясы Хиуаға аттандырылып сәтсіз аяқталады(толығымен қырылады), бірақ Батыс Қазақстан туралы маңызды мәлімет қалдырды.

2. И.Д.Бухгольц – І Петрдің тапсырмасымен KZ-ға келеді (экспедиция). «Азияға жол іздеу»

3. Швед тұтқыны Ренат – «Жоңғария картасын» жасады.

4. В.В.Веселовский – Жоңғария картасын ХІХ ғасырдың 80-жылдарында орыс география қоғамы жазбаларында жариялады.

5. Капитан В.Урусов , майор И.М.Лихарев - KZ туралы картографиялық мәліметтер жинады.

6. Г.Ф.Миллер – Абылайды тұтқыннан босатуға қатысты. «Сібір тарихы» еңбегі бар. Сібір тарихының атасы. Орта жүздің тарихын жазды. Сібір-Түменде, Тобылды, Барнауылды жұмыс істеді.

7. П.И.Рычков – «Орынбор өлкесінің топографиясы», «Орынбор тарихы»[1730-1750 жж]; ғылым академиясының бірінші корреспондент мүшесі, оны М.В.Ломоносов қолдаған.

8. Н.П.Рычков – капитан. Орынборда әскери қызмет атқарды. 1771 ж – «Қырғыз-қайсақ даласы туралы күнделік жазбалар» атты қызықты еңбек қалдырған. Еділ қалмақтарының қазақ даласы арқылы Қытайға кетуін жазған. Әбілқайыр ханның бейітін жасады.

9. И.Муравин, Д.Гладышев, Я.Гуляев – кіші жүздің тарихын сипаттаған. Олар Әбілқайыр, Нұралы хандардың ордасында бірнеше рет болған. 1738ж, 1740ж, 1742ж – сьездерге қатысты.

10. И.Г.Андреев, Я.Гавердовский – Орта жүз туралы сипаттады.

11. П.С.Паллас, И.Фальк, И.Георги – шетел саяхатшылары.

Паллас – неміс саяхатшысы, натуралист – «Россия мемлекетінің әр түрлі аймақтарына саяхат»

ХІХ ғасырдың І жартысында KZ мәдениеті.

Халық ағарту ісі.

19 ғ – І жартысы – ірі медреселерде сабақ араб тілінде берілді.

19 ғ – бас кезінде – ағарту ісі негізінен шәкірттер «Шариғат-ұл-имам»(мұсылман дінінің ережелері), «Әптиек»(Құранның 1/7 бөлігі) сияқты діни мазмұндағы кітаптармен оқытылды.

Ауқатты ата-аналар балаларын Бұқара, Ташкент, Самарқанд, Хиуа қалаларына оқуға жіберілді.

1789 ж – Омбы қаласында Азиялық училище ашылды. KZ-да тұңғыш жоғары оқу орны. Монғол, маньчжур, қытай, парсы тілінде оқытты. Түлектері – алғашқы сауатты мамандар боп қалыптасты.

1813 ж – Омбыда әскери училище ашылды, Ресейлік әкімшілік үшін шенеуніктер даярлады.

1837 ж – Заман талабына сай Сібір кадет корпусы боп атала бастады.

1847 ж – 12 жастағы Шоқан осы жерге оқуға түседі.

1853 ж – Шоқан Сібір кадет корпусын 18 жаста бітіреді. «Корнет» атағын алады.

1825 ж – Орынборда әскери училище ашылды.

1844 ж – заман талабына сай Неплюев кадет корпусы болып қайта құрылды.

1841 ж – Бөкйе Ордасында Жәңгір хан мектеп ашты. Орысша, татарша білім берген.

1836 ж – Өскеменде қазақ балалары үшін интернаты бар училище ашылды.

1850 ж – Орынборда шекаралық комиссиясының жанынан қазақтарға орысша білім беретін бірнеше мектеп ашылды.

1857 ж – Осы мектепті Ыбырай Алтынсарин алтын медальмен бітірді.

Орыс ғалымдары мен жазушылары:

1. В.И.Даль – 1833 – 1841 жж – Орынбор әскери губернатор жанында қызметте болды. Махамбет пен Исатай көтерілісіне жанашырлық білдірді. «Бөкей мен Мәулен» шығармасы.

1839 – 1840 жж – Хиуаға экспедицияға қатысады.

2. А.С.Пушкин – 1833 ж – Орынборда болды. «Пугачев бүлігінің тарихында» енбешіне мәліметтер жинады. 1833 ж – Оралды болды, «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» поэмасымен танысты.

Саяхатшылар [ХІХ ғ І жартысы] - Северцов, Ковалевский, Небольсин

Зерттеуші-тарихшылар [ХІХ ғ І жартысы] – Красовский, Мейер, Витевский, Левшин «Қырғыз-қайсақ ордасы», Завалишин «Батыс-Сібірді сипаттау».

ХІХ ғ – І жартысы Қазақ әдебиеті.

Шернияз Жарлығазұлы, Орынбай Кертағұлұлы, Шөже Қаржаубайұлы

Шернияз Жарлығазұлы – (1807-1867) – Ақтөбе облысы, Ойыл ауданы, суырып-салма өнерін жетілдірді.

Шөже Қаржаубайұлы – (1808-1895) – Көкшетау облысы, Қызылту ауданы, Ірі эпик ақын,Шоқан Уәлиханов одан «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» поэмасын жазып алды.

Сүйінбай Аронұлы – (1822-1895) – Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Қаракәстек жерінде дүниеге келген.

ХІХ ғ-дың ІІ жартысындағы мәдениет.

Орыс демократиялық мәдениетінің көтерілген кезеңі.

1. Семенов Тянь-Шанский (1827-1914) – Алтай тауы, Жетісу мен Орта Азия. «Қырғыз өлкесі», «Түркістан өлкесі».

2. Радлов – көрнекті шығыс зертеушісі, академик. Іле алқабын, Жетісу өңірін зерттеді. Халық ауыз әдебиетін.

3. Красовский – «Сібір қырғыздарының облысы». Қазақ халқының шығу тегіне көніл бөлді.

4. Мейер – «Орыс ведомоствосындағы Қырғыз даласы»

5. Добромыслов – «Торғай облысы» - тарихи очерк. Қазақ жерінің Ресейдің құрамына қосылу дәуірін зерттеді.

Зерттеушілер: Крафт, Витевский, Макшеев, Костенко.

Тарас Григорий Шевченко – 1847-1857 жж айдауда болды. «менің ойларым» деген өленінде украин мен қазақ халқының өмірін салыстырды. Суреттері: «Байқұстар», «Атқа мінген қазақ», «Қазақ шаңырағы».

19 ғ – Тобольск, Томск, Орынбор, Саратов, Астрахань қалаларының гимназияларында татарша білім берген.

Қазан мен Петербург қалаларының университеттерінде шығыстану бөлімдері ашылды.

1845 ж – Семейде, Орынборда, Омбыда орыс географиялық қоғамдары ашылды.

Шоқан Уәлиханов (1835-1865) – Қостанай облысы, Әулиеколь ауданы, Құсмырын бекінісі. Атамекені, балалық шағы өтті – Сырымбетте. Көзқарасының қалыптасуына әсер етті – әжесі Айғаным. Декабрист Завалишин Сібір кадет корпусына мынандай баға берді: «Ол – ағарту ісі мен патриотизмнің ордасы.» Көрнекті орыс ғалымы Березин, таңдаулы ұстазы Костелецкий ғылымға деген бағытын дұрыс анықтауға себепші болды.

1855 ж – Ол генерал Гасфорттың экспедициясына қатысады. Орталық Қазақстан, Іле алатауы, Жетісу, Тарбағатайда болды.

1856 ж – Семенов Тянь-Шанскиймен бірге болды. Шоқан Ыстықкөлдің көлемін топографиялық және картографиялық деректерде сипаттады.

1856 ж – Шоқан Құлжаға сапарға барды.

1857 ж – Ш.Уәлихановтың алатау қырғыздарына сапары. Қашқар экспедициясының алдындағы сың қадамы болды. Осы жерде «Манас» шығармасын жазып алады.

1858-1859 жж – Қашқарияға саяхат. Марка Поло, Гоестеннен кейін Қытайға кірген 3 адам болды.

1859-1861 жж – Петербургте болды. Достоевскиймен кездесті.

1861 ж – Шоқан елге оралды. Ауруға шалқиды.

1864 ж – Черняевтің әскерімен бірге Әулиеата бекінісін алды.

1864 ж – Верныйда тұрды.

1865 ж – «Русский инвалид» газетінің 51 санында Қытайдағы дүнгендер көтеріліс туралы жазды.

1865 ж – «Алтын Емел» деген жерде жерленді. Алматы облысы, Кербұлақ ауданы. Көшен-Тоған деген жерде. Албан руының аға-сұлтаны Тезектің аулында.

Қазақстанда халық ағарту ісі.

1868 ж – Түркістан статистикалық комитеті құрылды.

1878 ж - Семей статистикалық комитеті құрылды.

1861 ж – Троицк қаласында, Орынбор бекінісінде, Қазалыдағы №1 Фортта – орыс-қазақ мектептері ашылды.

Ағарту ісінің құрылымы.

Мұсылмандардың ағарту ісінің ахуалы.

1870 ж – 26 наурыз – Ережеге сәйкес орыс сыныптары «мұсылмандар көп тұратын барлық орыс қалаларында» бекітілді. Орыс тілін оқыту міндетті болды.

1870 жылғы Ережеге сай медресеге 16 жасқа дейін қабылдады. Оқу айлары – мамыр-тамыз.

1917 ж – «Джамагияти Магариф» құрылды. Ағартушылық қоғам.

1910 ж дейін – Петропавлда мұсылмандық кітапхана жұмыс істеп отырды.

1905-1907 жж – Революциядан кейін, кітапханалар ашылды. Тегін болды.

1888 ж – Түркістан ген-губернаторы Розенбахтың мәліметі бойынша: 206 медресе, 3660 мектеп, 4000 мұғалім, 49000 оқушы.

1896 ж – Ресейдің әр-түрлі оқу орындарында 50 торғайлық білім алды.

Жақып Ақбаев – тұнғыш қазақ зангері, Петербургте білім алды.

1897 ж – санақ бойынша сауатты қазақтардың мөлшері - 10% ,4-5 млн қазақ халқы болса, 49000 оқығаны

Ыбырай Алтынсарин (1841-1889) – Орынбор шекаралық комиссиясының жанынан мектепті 1857 жылы алтын медальмен бітіріп шығады. Балғожа бидің тәрбиесінде өседі. Ұстазы - Ильминский

1864 ж – Орынбор бекінісінде қазақ балаларына ашылған мектепте мұғалім болады.

1867-68 жылғы реформаны халыққа пайдалы деп ойлайды.

1879 ж – Торғай облысында мектептік инмпектор боп жұмыс істейді.

Ырғызда қазақ қыздарына арналған мектеп-интернатты ашады.

Ыбырайдың қазақ-орыс мектептеріне арнап

шығарған екі оқу құралы:

[орыс тілінде жазылды]

Қырғыз хрестоматиясы Қырғыздарды орыс тілге

үйретуге негізгі басшылық.

Абай Құнанбаев (1845-1904) – «Шыңғыстау» жерінде дүниеге келеді. «Ахмет Риза» медресесінде оқиды. Нақыл сөздері – «Ғақлиялар». Ұлы Әбдірахман – Петербургте Михайлов артиллерия училищесін бітірді.

9 жыл бойы Шығыс болысын басқарды, «би» болды, содан соң үкіметтің тағайындауымен «Мықыр» болысын басқарды.

Қазақ халқының өнері мен музыка мәдениеті:

Верещагин – «Лепсі өлкесін қоршаған таулар» - Қазақстан мен Орта Азияны зерттеді.

Флудов – «Мал айдау», «Көш», «Отынға бару» суреттері, қазақ елін аса сүйіспеншілікпен бейнелеген.

1896 ж – Петропавл мен Көкшетауда зергерлік бұйымдар көрмесі болды.

1868 ж – Парижде ұлттық киімдер көрмесі болды.

1872 ж – Мәскеуде музыка аспаптарынынң көрмесі.

Музыка өнері (Күйшілер):

Құрманғазы Сағырбайұлы (1818-1889) – Классик. Бөкей Ордасында туды. Алғашқы ұстазы – Ханбазар.

Күйлерді үйренді кімнен – Ұзақтан, Шеркештен, Байбақты, Байжыма, Баламайсан, Соқыриман.

60 астам күйі бар. Күйлері: Адай, Кішкентай, Көбік шашқан, Түрмеден қашқан, Ақсақ құлан, Ақбай.

Биге арналған күйлер: Балбырауын, Қызыл қайын.

Туған өлкеге: Сарыарқа.

Иркутск түрмесінде отырған.

1880 ж – Астрахань манындағы Сахмаға біржолата жер аударылады.

Шәкірттері – Дина «Көңіл ашар», Ерғали Есжанұлы, Мендіғалы Сүлейменұлы.

Дәулеткерей Шығайұлы (1820-1887) – Лирикалық бағыттын негізін салушы. Ақсүйек тобынан шыққан. 1836-1838 жылғы Бөкей Ордасындағы көтеріліс көзқарасының қалыптасуына ықпал етті.

40 жуық күйі бар. «Желдірме» , «Ысқырма», «Тартыс», «Қосалқа», «Ақбала қыз», «Құдаша», «Жұмабике»

Марштық күйлері: «Ващенко», «Қос ішек», «Топан», «Қоңыр»

Тәттімбет Қазанғапұлы (1815-1862) Шертпе күйдің негізін салушы! 40 астам күйі бар лирик сазгер. Күйлері: «Балбырауын», «Саржайлау», «Былқылдақ», «Салқоңыр», «Алшағыр»

«Бестөре» күйі халықты қыспаққа алып, жәбірлеп жатқан төрелерді түйреуге арналған.

1855 ж – Петербургке барып, күміс медальды жеңіп алды.

Сазгер, Әнші, Ақындар:

1. Біржан Қожағұлұлы (1834-1897 жж) – Көкшетауда туған, кедей отбасынан.

1865 ж – Абаймен кездесті. Біржан 40-қа жуық әндері бар. «Біржан сал», «Ғашығым», «Айтпай» әндері демократиялық бағытта.

«Жанбота» - ыза кекке толы өлені, сол заманны азулы өкілдерін түйреуге бағытталды.

Шәкірттері: Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ.

2. Жаяу Мұса Байжанұлы (1835 – 1929 жж) – Баянауылда туды.

1851 ж – Петропавл қаласында орысша білім алды. Скрипка мен гармонда ойнады.

· Шоқан Уәлиханов – Жаяу Мұсамен бірге М.Черняев әскерімен Әулиеата бекінісін алуға бірге болды.

· Ыбырай Алтынсарин – «Кел, балалар, оқылық!» өленіне ән шығарады.

· Абай Құнанбаевқа – арнап өлен жазған.

Жаяу Мұсаның көзқарасының қалыптасуына – декабристер мен петрашевшілдер тарихы әсер етті.

1860 ж – Шорман балаларының жаласымен, тобылға жер аударылды.

70-ке жуық әні бар. Шығармасы: «Ақсиса», «Хаулау», «Шорман ұлына», «Толғау»

Ауыл табиғатын бейнелеген: «Баянауыл», «Сұршақыз»

Польшада, Латвияда, Қазанда тұрақтады.

3. Ақан Сері Қорамсаұлы (1843-1913 жж) – Көкшетауда дүниеге келді. Сазгер, әнші.

«Маңмаңгер», «Сырымбет», «Балқадиша», «Құлагер»

«Құлагер» - көңіл-күйі, ашу-ызасы, үміт-сезімі жырланды.

1905-1907 жж – Ресей революциясының лебін сезінгені «Шоғырмаққа», «Сұрағанға», «Смағұлға» деген ысқақ өлендерінен байқалады.

Достары: Балуан Шолақ, Жаяу Мұса, Естай.

4. Ықылас Дүкенұлы (1843-1916 жж) – күйші,қобызшы, сазгер.

«Қоныр күй», «Жарым Патша». Баласы Жүсіпбек оның Қорқыт сияқты туындыларын кенінен насихаттады.

Ұлттық мүде, ұлттық сананың қалыптасу ерекшеліктері.

1915 ж – тамыз – Екібастұз көміршілерінің ереуілі. Талаптары жағынан саяси ереуіл болды.

1916 ж – тамыз – Қарсақпай мыс кеніштерінің ереуілі - саяси күрестің өрлеу кезеңі болды.

Революцияның өрлеу кезеңі – Ұлттық демократиялық күштердің патша үкіметіне қарсы күрестің шындала бастаған кезеңі.

Ахмет Байтұрсынұлы (1873-1937 жж) – Қарқаралыда оқытушы болды.

1909 ж – Семей түрмесіне қамалды.

1910-1917 жж – Орынборда тұрды.

1911 ж – Орынборда «Маса» жинағы шықты. «Қазақ салты», «қазақ халқы», «жиған-терген» сияқты өлендері бар.

1917 ж – шілде – «Қазақ» газеті Алаш партиясының ресми басылымына айналды.

Міржақып Дулатұлы (1885-1935 жж)

1910 ж – Қазан қаласында «Бақытсыз Жамал»

1909 ж – Уфада, 1911 ж – Орынборда – «Оян, қазақ!» шықты.

1913 ж – Орынборда «Азамат» атты өлендер жинағы шықты.

1915 ж – «Терме» шықты.

ХХ ғ басындағы Қазақстан мәдениеті

ХХ ғ басында өмірден белгілі бір орын алған – баспа ісі.

Семейде, Оралда, Омбыда, Орынборда кітап басып шығару нақты қолға алынды.

Қазақ зиялыларының: Шәкәрі Құдайбердіұлы, Міржақып Дулатұлы, Сәбит Дөнентайұлы, Ахмет Байтұрсынұлы, Мұхамеджан Тынышпайұлы, Әлихан Бөкейханұлы – шығармалары ХХ басында жарық көрді. (1905-1907 жылғы революциядан кейін)

1909 ж – Абайдың шығармалары жарық көрді.

ХХ ғ басында – демократиялық бағыттағы жазушылар:

1. Сұлтанмахмұт Торайғыров – «Бір адамға», «Шәкірт ойы», «Адасқан өмір», «Қамар сұлу»

2. Сәбит Дөнентайұлы

3. Тұрмағамбет Істілеуов

4. Мәшһүр Жүсіп Көпеев

Бейімбет Майлин – «Шұғаның белгісі», Спандияр Көбеев – «Қалың мал»

ХХ ғ басында әдебиеттің ірі тұлғалардың бірі – Ш.Құдайбердіұлы (1858-1931 жж)

Араб, Парсы, Түрік тілдерін жетік білді. Семей статистикалық комитетіне мүше болды.

Шығармалары: «Мұсылмандық шарт», «Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресі».

«Қазақ айнасы» өлеңі.

Поэмалары : «Қалқаман-Мамыр», «Еңлік-Кебек»

Ағарту ісінің жағдайы:

1906 – ағарту ісінде ұлттық аймақтарда орыс-қазақ мектептерінің кенеюіне жағдай жасалды.

Ағарту ісін дамытуда, оны уағыздауда «Айқап» журналы, «Киргизкая степная газета» зор үлесін қосты.

Белгілі орын алған басылымдар: «Қазақ» - Орынборда, «Степной край», «Сибирская жизнь»

Нүрпейіс Байғанин – халық дастандарын ел арасында насихаттаушы.

ХХ ғасырдың бұлбұлы – Майра Шамсутдинова.

Әншілер – Қали Байжанов, Манарбек Ержанов, Әміре Қашаубаев.

Халық сазгерлері: Естай «Майдақоныр» әні-күйі; Үкілі Ыбырай «Гәкку».