Жж Реформа.

Date: 2015-10-07; view: 974.

1861 ж – 19 ақпан – басыбайлық құқығы жойылды.

Сырдария отырықшы аудандарында елді басқару ақсақалдар қолына берілді. Ақсақалдарды 3 жылға бекітті әскери-губернатор, қоладан құйылған арнайы белгі және мөр тапсырылды.

3 генерал-губернаторлық.

Орынбор Батыс-Сібір Түркістан

Торғай Орынбор Ақмола Семей Жетісу Сырдария

Торғай Батыс KZ Көкшетау Баянауыл Сергиополь Қазалы

Ырғыз Орал Омбы Зайсан Қапал Перовск

Қостанай Атырау Петропавл Көкпекті Верный Түркістан

Елек Калмыков Атбасар Қарқаралы Ыстықкөл Шымкент

Жем Павлодар Тоқмақ Әулиеата

Өскемен Ташкент

Ходжент Болыстық сайлауды мысқылдап, өлең жазды Абай «Күлембайға», Ыбырай.

1870 ж – Маңғыстау Закаспийге қосылды.

1872 ж – Бөкей Астраханьха қосылды.

19 ғ – 60-70 жылдардағы отарлық езгіге қарсы азаттық күресі.

Шанырақ салығы – 1 сомнан 3 сомға өсті.

Земство салығы – 3 сом 50 тиын болды.

1868 желтоқсан – 1869 қазан – аралығында Орал мен Торғайда көтеріліс болды. Көтерілісті басқарды – ру басылары.

1869 ж – 6 мамыр – Жамансай жерінде 20 мың көтерілісші болды. Фон Штемпель әскерімен соғысты. Фон Штемпель Орынбордан жіберілді.

1869 ж наурыз-маусым – феодалдарға қарсы 41 шабуыл болды.

1869 ж – көтерілісшілер саны 3000

Оралда 1869 ж көтерілісті басуға жіберілді: подполковник Рукин, граф Коморовский, ген-губ Веревкин

1870 жылғы Маңғыстау көтерілісі.

1870 ж – Ережеге сай 40 мың шанырақ адай 2 жыл ішінде 160 мың сом төлеуге тиіс болды.

Көтеріліске түрткі болған жағдай – Патша жазалаушыларының адайлықтар көшіп-қонып жүрген аймақтарға жақындауы.

Подполковник Рукиннің отрядын Досан Тәжіұлы, Иса Тілембайұлы бастаған топ талқандады Бозашы деген жерде. Ерекшелігі – жалдамалы жұмысшылардың қатысуы.

1870 ж – Кавказдан «Апшерон» полкін шақырды көтерілісті басу үшін. Орынбор ген-губ. Крыжановский әскери министр Милютиннің «бұларды келістіріп жазалау керек» нұсқауына сай көтерілісшілерді қудалаудан аянған жоқ.

1870 ж – Хиуаға 3000 адай өтіп кетті. Иса Тіленбаұлы, Досан Тәжіұлы, Көлұлы

1870 ж – Манғыстауда болған антифеодалдық сипаттың әлсіз болу себебі:

1. Адайлықтар арасында рулық-патриархалдық құбылыс сақталып қалды.

2. Адайлықтар өзге аймақтардан алшақ орналасуы.

Көтерілістің шығыны есебіне 90 мын қой төледі. 57 901 сом төледі.

19 ғ сонында KZ-ның саяси-әлеуметтік дамуы.

1886 ж – 2 маусым – Түркістан өлкесін басқару және онда жер-салық өзгерістерін енгізу. орт- Ташкент

 

Сырдария [5] Самарқанд [4] Ферғана [5]

1891 ж – 25 наурыз – Дала ген-губ құрылды. орталығы - Омбы

Ақмола Семей Жетісу

Ақмола мен Торғай 4 уезден тұрды.

Полициялық басқармалар ірі облыс орталықтарында болды: Верный, Орал, Петропавл, Семей;

Полиция приставтар болды: 1876 ж – Орал; 1881 ж – Петропавл; 1887 ж – Семей; 1912 ж – Верный;

Орыстың сауда өнеркәсіптік банкінің бөлімшелері жұмыс істеді. Сібірлік 57 сауда бөлімшесінің 7-уі KZ-да болды.

Жұмысшы қозғалысының басталуы:

19 ғ ІІ жартысында өнеркәсіпте жұмыс істейтін әйелдер үлесі – 60-70%;

Техникада хабары жоқтарды – «сары» деп атады.

Әйелдер үлесі: 1873 ж - 12% , 1893 ж – 17,8%

Алтын өнеркәсібінде жұмыс істейтін әйелдер 1-4% көтерілді.

19ғ -90 жылдары – балалар еңбегі пайдаланды. 16 жасқа дейінгі балалар үлесі - 14%

Қарсылықтың түрлері

Жұмысты тастап кету Ереуілдер

3 айға абақтыға қамалды 1) 1849 ж – Көкшетау

2) 1888 ж – Өскемен – жалақысы артты

3) 1890 ж – Алтайдағы «Асташево» кен

орнының басқарушылары өлтірілді.

4) 1891 ж – Өскемен уезінің Владимирск алтын кенішінде ереуіл болды.

Халықтан шыққан алғашқы жұмысшы өкілдері – Жағалтайұлы, Жанғазин, Төлегенұлы

5) 1893-1895 жж, 1899 ж – Батыс Сібір темір жол жұмысшыларының ереуілі.

6) 1899 ж – омбы темір жолаушыларының ереуілі.

19 ғ ІІ жартысы – жұмысшы қозғалысының әлсіз болу себебі: өндіріс орындарының ұсақтығы, жұмысшы санының аздығы.

 

Қазақстанның экономикалық дамуы

1861 ж – 19 ақпан – Ресейде «басыбайлық құқығы» жойылды.

19 ғ – 60 жылдары(ортасы) – Ресейдің орталық аудандарынан шаруаларды қоныстандыру басталды.

1. 1868 ж – Жетісу губернаторы Колпаковский Жетісуда шаруаларды қоныстандыру туралы жаңа ереже қабылдады. 1868 – 1883 ж- Осы ерде созылды. Жан басына – 10 десятина жер берілді.

2. 1883 ж – Шығыс Түркістаннан ұйғырлар мен дүнгендер келеді. 1883 жылы келген шаруалар 3 жылға салықтан босатылады. Ұйғыр – 45000б Дүнген – 5000.

Жетісуға қоныстанған әрбір дүнгенге берілген жер – 3 десятина.

1905 ж – «Он екі мұқам» кітапті Қазан қаласында Мұса мен Сайрами басып шығарды. Ұйғыр шығармасы.

1883 ж – ұйғырларға 10 десятина жер берілді.

3. 1889 ж – 13 шілде – село тұрғындарын мен мещандарды аудару жөнінде шешім қабылданды.

1891 ж – бұл шешім бекітілді. Бұрын қоныстанған шаруаларға 15 десятина жер берілді.

19 ғ – ІІ жартысы – Қоныс аударушылардың басты бөлігі қоныстанған өлке – Жетісу

19 ғ – қоныстану саясаты түгелімен қамтыды Сырдария облысын.

1884 – 1892 жж – Сырдария облысының, Шымкент, Ташкент, Әулиеата уездерінде 37 орыс-казак қоныстары пайда болды.

19 ғ – көшпелі қазақтардың отырықшылана басталуының себебі – орыс-украин қоныстары.

19 ғасырдың ортасында капитализмның дамуы.

Капитализмнің белгілері:

1. 1893 – 1895 жж – ұзындығы 3138 шақырым Сібір шойын жолы. 1178 шақырымы Қазақстанды басып өтті. Шығыс Қазақстан.

2. 1893 – 1897 жж – Рязань-Орал темір жолы. 194 шақырымы Қазақстанды басып өтті. Батыс Қазақстан.

19 ғасырдың соңғы 10 жылында – өлкеде 482 верст темір жолы болды.

1950 – Мойынты-Шу салынды. 483 шақырым.

3. 1906 ж – Орынбор-Ташкент темір жолы. Ұзындығы 1656 шақырым. (Орынбор-Кубек, Кубек-Ташкент)

20 ғ басында- темір жолдың ұзындығы 1818 шақырым.

300-400 жұмыскері бар өнеркәсіптер: Успен кеніші, Қарағанды, Риддер, Спасск-Мыс қорыту заводы. Бұл өнеркәсіптер 1905-1907 жж – буржуазиялық-демократиялық революция кезінде ереуілдерге қатысты.

Саяси жер аударылғандар. Декабристер қозғалысы.

1825 ж – Декабристер көтерілісіне дейін, Қазақстанға қазметпен келгендер: Батеньков, Жемчужников, Вольковский, М.Муравьев, Янушкевич.

Декабристер ісі бойынша 579 адам жауапқа тартылды, соның 108-і Сібірге жер аударылды.

Солтүстік Қазақстанда декабристер жер айдауда болды.

· Муравьев-Апостол – «бұқтырмада көп еңбек етіп, көп көмектестім»

· Семенов – Мәскеу университетін бітірген, Өскеменде дәрігер болды. Неміс саяхатшылары: Румбольдт, Эренберг, Роземен бірге болды.

· Карелин (1848-1849жж) – Каспий тенізін зерттеді.

· Вольковский – «Кіші жүз руларының картасы» еңбегі бар. Бұхараға экспедицияға қатысты.

· Завалишин – 1867 ж «Батыс Сібірді сипаттау»

· Коровков – «Іле бекінісіне бару»

1831 ж – Орынборда Неплюев кадет корпусының жанында Мұражай ашылды. Осы өлкенің тарихын, тұрмысын сипаттауға арналды. Жәңгір хан экспонаттар жинауға көмектесті.

Кейін Орал қаласында дәл сондай мұражай ашылды. Карелиннің атымен байланысты.

1849 ж – Петрашевскиийдің ісі бойынша жер аударылға – Достоевский.

1854 ж – Шоқан мен Достоевский Омбыда танысты, Семейде достастығы жалғасты.

Арал теңізін зерттеген Бутановпен бірге болған зерттеуші Макшеев? қазақ халқының ауыр тұрмысын сипаттаған. Шығыс зерттеушісі Макщеев? пен петрашелшіл Монбеллидің хаттарында қазақ елі туралы көптеген мәлімет алуға болады.

Петрашевшілдер шығыстанумен айналысқан ақындар: Болосогло, Ахшарумов.

19 ғ бас кезінде – жер аударылғандар демократиялық бағытта болды.

19 ғ ІІ жартысында Ресей азаттық қозғалысының өкілдері Қазақстанда

1863 – 1864 жж – Полбшада ұлт-азаттық көтеріліс.

Польшадан жер аударылғандардың баратын жері – Сібір. Қазақстанда 10000 поляк болды.

19 30 ж – болған поляктар:

1. Густав Зелинский – «Қырғыз» поэмасы. Осы поэма ағылшын, неміс, итальян тілдеріне аударылды.

19 ғ 60 жылдарында:

2. Гросс – «Қырғыздардың заң, әдет-ғұрыптары» Ол Петербург университетін заң факультетін бітірген. Кейбір зерттеушілер бұл шығарманы Маковецкий жазды дейді.

3. Адам Бяловский – «Семей облысымен Өскемен уезінің геологиялық картасын» жасады

4. Янушкевич – Құнанбаймен кездесті.

5. Тераевич, Домашевич – халық емдеумен айналысты.

6. Долгополов, Леонтьев, Михаэлия, Блэк – азаттық қозғалысының өкілдері.

1881 ж – 29 тамыз – Патша үкіметі «Саяси жер аударуды Қазақстанның далалық губернаторларына тарату туралы» арнайы шешім қабылдады.

19 ғ – ІІ жартысы – саяси жер аударылғандардың шоғырланған өнірі – Шығыс Қазақстан мен Орт. KZ.

19 ғ – 80 ж – жаппай етек алған халықшыларды жер аудару «ұйқыда жатқан» өлкенің өмірін жандандырды.

Жер аударудың басты жерлері – Семей және Ақмола облыстары.

Семейден – Михаэлис, Долгополов, Леонтьев

19 ғ – 80 ж – облыстық статистикалық комитет ашылды.

1884 ж – Абай Семей статистикалық комитетіне мүше болды.

1900 ж – Абай «Орта жүз қазақ ордасының шығу тарихы» туралы жазбалар. «Семей облысы қазақтарының рулық құрамы туралы» жазды.

Михаэлис 19 ғасыр – «Тарбағатай таулары мен Қалба жотасын» зерттеді.

19 ғ – 80-90 ж – Жер аударушылардың бастамасымен кітапханалар ашылды.

Семейде Верныйда Орал Омбы

1883 ж 260 кітап болды

Саяси жер аударылғандар KZ-ғы тұңғыш өлкелік баспасөздік қалыптасуына қол үшін берді.

Забнин, Коншин, Зенков – ведомстволардың материалын жинауға көмектесті.

Ф.А.Щербина – азаттық қозғалыстың көрнекті өкілі. Қазақстандағы жер мәселесінің жағдайын анықтаумен айналысты.

1898 ж – «Қырғыздардың жер иеленуі бойынша мәліметтері» - өте құнды тзерттеу мәлімет жинауға Ә.Бөкейханов көмектесті.

20 ғасырдың басындағы Қазақстан

1905-1907 жж – реформацияға алғышарт болған мәселенің бірі – патша үкіметінің аграрлық саясаты.

1893-1905 жж – 4 млн десятина жер тартып алынды.

1906-1097 жж – 17 млн десятина жер тартып алынды.

1906-1910 жж – Столыпин реформасы жүргізілді. Аграрлық саясат- революцияны тұншықтыруға бағытталған. Кулак топтар арқылы өздеріне тірек алуды ойластырды.

1917 ж - 45 млн десятина жер тартып алынды.

Мүліктік теңсіздік: 1 1 десятина – батырақ

2. 4 десятинаға дейін – өте кедей

3. 5-8 десятина – кедей

4. 10 десятина – шамалы ауқатты шаруа

5. 15 десятина – ауқатты шаруа

6 15 десятинадан астам - кулак

Жетісуда 25% кулак болды. Шымкентте батырақ, өте кедейлер 40%, кедей, батырақ – 28,3%