ГЛОССАРИЙ 9 page

Date: 2015-10-07; view: 741.

1919 жылғы 19 қыркүйек – Орынбордың Қазақ өлкесіне қосылуы туралы шешім қабылданды. 1920 жылғы 7 шілде – Орынбор республика құрамына енгізіліп, тұңғыш астанасы (1920-1924 ж.ж.) болды. 1924-1929 ж.ж. астана – Ақмешіт (Қызылорда). 1929 жылдан астана – Алматы.

Қостанай аймағын республика құрамына қосу қажеттігін А.Байтұрсынов пен М.Сералин жан-жақты дәлелдеді. Батыс Сібірге еніп келген Ақмола мен Семей облыстарын өлке құрамына енгізу мәселесі 5 рет қаралып, Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, Ә.Ермеков, М.Сералиндердің тарихи деректемелерінен кейін ғана шешілді.

1920 жылы 4 қазанда Орынборда алғашқы Қазақстан Кеңестерiнiң Құрылтай съезiнде Орталық Атқару Комитетi (төрағасы С.М. Меңдешев) және Халком Кеңесi сайланды. Съезд “Қырғыз (Қазақ) АКСР-i еңбекшiлерi құқықтарының декларациясын” қабылдады. Онда Қазақ АКСР-i РКФСР-дiң құрамына кiретiн жұмысшылардың, еңбекшi қазақ халқының, шаруалардың, казактардың және қызыл әскер депутаттары кеңестерiнiң автономиялы республикасы болып құрылғанын мәлiмдедi. Декларация Кеңестердiң таптық мәнiн белгiлеп бердi. Ол ұлттық езушiлiк пен құлдықта ұстау саясатынан батыл қол үзетiнiн жариялады.

2.ЖЭС-ке көшуi.

Қазақ жеріндегі ЖЭС-ке көшу көптеген қиыншылықтармен бірге жүргізілді. 1921 жылы жазда қуаңшылық болып, малдың 80%-ы қырылды. Елде аштық басталды. Ашығушылар республика халқының 1/3 бөлігін қамтыды: 1921 жылғы қараша – 1млн. 508 мың адам; 1922 жылғы наурыз – 2 млн. 303200 адам. Орал, Орынбор, Ақтөбе, Бөкей, Қостанай губернияларын аштық жайлады. Аштыққа індет қосылып, 1922 жылы маусымда Батыс Қазақстанда ашығушылар мен аурулар 82%-ға жетті.

Астық мол болған Семей, Ақмола губернияларынан азық-түлік отрядтары ауылшаруашылық өнімінің 80%-н әкетті: астық – 4 млн. пұт; май – 24,5 мың пұт. Бұл жиналған азық-түлік пролетариат орталықтары – Мәскеу, Петроград, Самара, Қазан, Саратовқа жіберілді. Нәтижесінде Қазақстанның астықты аймақтарының халқы ашыға бастады.

Қазақстанда жаңа экономикалық саясатты (НЭП-тi) iске асыру 1921-1923 жылдарда Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетiнiң азық-түлiк салығына көшу туралы шешiмi негiзiнде жүргiзiлдi. Салықтың мөлшерi салғыртқа қарағанда аз болды. Мәселен, 1920 жылы Жетiсу және Сырдария облыстарында астық салғырты бойынша 10,4 млн пұт астық жиналса, 191 жылы салық арқылы шаруалардан жиналған астық 6,0 млн пұттан асқан жоқ.

Елдiң экономикасының маңызды саласы ауыл шаруашылығын өркендету үшiн кооперативтендiру жоспары негiзiнде 20-жылдардың аяқ шенiнде бүкiл елдегi сияқты Қазақстанда да колхоздастыру науқаны басталды.

Республика экономикасының құлдырап төмендеуi 1932-1933 жылдардағы қуаңшылықпен тұстас келдi. Осындай елдi арылмас сорға душар еткен қолдан жасалған қастандық пен табиғаттың рақымсыздығынан осы екi жылда республикада аштықтан өте көп адам қырылып, қазақ елi орны толмас қайғы мен қазаға ұшырады. 2 млн 200 мың адамынан, яғни қазақ ұлтының 49 процентiнен айрылды. Республикада тұратын басқа халықтар да сан жағынан кемiдi.

3.Қазақстандағы күштеп ұжымдастыру.

Социализмнің бұрмалануы Қазақ өлкелік партия комитетінің 1-хатшысы қызметіне Ф.И. Голощекиннің (1925-1933 ж.ж.) келуімен күшейе түсті. Ол «Қазақ ауылы Қазан лебін сезінген жоқ, сондықтан «Кіші Қазан» төңкерісін жасау қажет» деген идеясын ұсынды. Оның бағыты қарсылыққа ұшырап, Сталинге хат жолдап, «Мен осы жазбаңызда белгіленген саясат негізінен алғанда дұрыс саясат деп ойлаймын» деген жауап алды. Осыдан бастап Голощекин идеясына жол ашылды.

«Кіші Қазан» төңкерісінің бағыты: өлке өнеркәсібін ұсақ және орташа деңгейде дамыту; өлкені шикізат базасы ету.

Голощекин бұл қағидасын 1927 жылы ұсынып, 1930 жылы VII Өлкелік партия конференциясында нақтылады. Саяси Бюро мүшелігіне кандидат А.А. Андреев VI Бүкілқазақтық партия конференциясында бұл бағытты қолдайтындығын мәлімдеді.

Қазақстанға Ф.И. Голощекиннiң өлкелiк партия комитетiнiң бiрiншi хатшысы болып келуi қазақ халқы үшiн тұп-тура бақытсыздық болды. Голощекин әмiршiл-әкiмшiл басқару жүйесiне арқа сүйеп, небiр сұмдық амал-айла, зымияндық әдiс қолдану арқылы қазақ зиялыларын бiр-бiрiне айдап салды, “халық жауы” деп жала жауып, мыңдаған қазақ азаматтарының қанын төктi. Қуғынға ұшырап, туған жерiнен аластатылып кеткендердiң алдыңғы легiнде А. Байтұрсынов, Ә. Бөкейханов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, Халел және Жанша Досмұхамедовтар, М. Тынышбаев, К. Кемеңгеров сияқты ұттың бетке шығар саңлақтары болды. Голощекиннiң тiкелей басшылығымен 1929 жылы – 31, 1930 жылы – 82, 1931 жылы – 80 “контрреволюциялық ұйымдар” “ашылып”, бұл ұйымдардың мүшесi болды деген жаламен он мыңға тарта қазақтың бетке шығарлары қамауға алынды.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Қазақ АКСР-нің құрылуы.
2. 1921 жылғы ашаршылық.
3. ЖЭС-ке көшу, оның табыстарымен кемшіліктері.
4. Қазақстандағы күшпен ұжымдастыру, Ф.И.Голощекиннің қағидасы.
5. «Кіші Қазан» төңкерісінің бағыты.
6. 1932-1933 ж.ж. ашаршылық.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. Х. Маданов «Қазақ халқының арғы-бергі тарихы» А; 1995 ж. 76-80 б.б.
2. «Қазақстан тарихы» очерктер, А; 1994 ж. 171-173 б.б.
3. К. Аманжолов «Қазақстан тарихы» А; 2004ж. 25-37 б.б.
4. Ч. Мусин «Қазақстан тарихы» А; 2003 ж. 147-155 б.б.

23-дәрiс.

Тақырыбы: Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында.

Дәрістің мазмұны:

1.КСРО-ға фашистердiң шабуылының басталуы.

2.Қазақстандық – Кеңес Одағының батырлары.

1.КСРО-ға фашистердiң шабуылының басталуы.

1940 жылғы 18 желтоқсан – фашистік Германия басшылығы «Барбаросса» соғыс жоспарын жасады. Мақсаты: КСРО-ға қарсы соғыс ашу; «Қауырт соғыс» идеясы бойынша соғысты 1941 жылдың күзінде аяқтау. Бұл соғыс жоспары бойынша фашистер КСРО-ны: сансыз көп ұлттың жасанды және тұрақсыз бірлестігі; ішкі бірліктен жұрдай этникалық конгломерат ретінде қарастырды. КСРО территориясын, бірнеше рейхкоммисариатқа бөлуді көздеді.

Фашистік Германияның қуыршық мемлекет құрудағы көзеген экономикалық және саяси мақсаттары: Ұлы герман империясы үшін қуатты шикізат және азық-түлік базасын жасау; Кеңес елін отарға айналдырып, халықтарын құлдыққа түсіру. 1941 жыл 22 маусым – фашистік Германия КСРО-ға тұтқиылдан соғыс ашты. Ұлы Отан соғысы басталды.

1941 жылғы 22 маусымда гитлершiл Германия мен КСРО арасындағы сұрапыл соғыс басталды. Бұл Кеңес Одағы үшiн бұрын-соңды бастан кешкен барлық соғыстардың iшiндегi ең ауыры болды.

Ұлы Отан соғысының даңқты тарихының беттерiне жазылған қазақстандықтардың ерлiгi аз болған жоқ. Елiмiздiң басқа да халықтарының ұл-қыздарымен қатар бiздiң республиканың жастары да жаумен Балтық теңiзiнен Қара теңiзге дейiнгi майдан шептерiнде ерлiкпен шайқасты. Қазақстандықтар соғыстың алғашқы күндерiнен бастап басқыншылармен кескiлескен ұрыс жүргiздi. Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған қазақстандықтар болды. Олардың арасында Ғ. Жұматов, Ш. Шолтыров, К. Иманқұлов, Е.А. Качан т.б. жаумен жан аямай шайқасып, ерлiктiң үлгiсiн көрсеттi. Жау тылында қалған көптеген жауынгерлер партизан қозғалысына қатысты. Олардың арасында Жұмағали Саин, Қасым Қайсенов, Әди Шәрiпов, сол сияқты басқа да жерлестерiмiз аз болған жоқ.

Ұлы Отан соғысы барысында Сталинград шайқасы бетбұрыс кезең болды. Бұл сұрапыл шайқасқа қатысқан құрамалардың арасында Қазақстанда жасақталған 38-атқыштар дивизиясы болды. Ол әр кезде 62-армия (қолбасшысы В.И. Чуйков), 57-армия (қолбасшысы М.С. Шумилов) құрамында болды.

2.Қазақстандық – Кеңес Одағының батырлары.

Ұлы Отан соғысы майдандарында көрсеткен ерлiктерi үшiн мыңдаған қазақстандықтар Кеңес Одағының орден, медальдарымен наградталды. 500-ге жуық қазақстандыққа Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi. Олардың 99-ы қазақ. Солардың қатарында Кеңестiк Шығыстың қос қарлығашы, қаһарман қыздары - Әлия Молдағұлова мен Мәншүк Мәметова болды. Кеңес одағының Батыры атағы қазақстандық ұшқыштар Т. Бигелдинов, Л.И. Беда, И.Ф. Павлов, С.Д. Луганскийге екi реттен берiлдi.

Ұлы Отан соғысы жеңiспен аяқталғаннан кейiн Қазақстан еңбекшiлерi бейбiт құрылысқа оралды. Экономиканы бейбiтшiлiк жағдайға бейiмдеп, қайта құру еңбекшiлердiң қоғамдық-саяси белсендiлiгi жағдайында жүргiзiлдi. 1945 жылғы қазанда Алматыда республиканың 25 жылдығына арналған Қазақстан Жоғарғы Кеңесiнiң мерекелiк сессиясы болып, оған туысқан республикалардың, Мәскеу мен Ленинградтың делегациялары, өнеркәсiп пен ауыл шаруашылығының озаттары, ғылым мен мәдениет қайраткерлерi қатысты. Осы мерекеге орай 5304 адам ордендермен және медальдармен наградталды.

Жалпыға бiрдей жетiжылдық бiлiм беру туралы Заң одан әрi жүзеге асырылды. Сөйтiп 1952 жылдың аяғында Қазақстанда жалпы бiлiм беретiн 19 мыңдай мектеп, 125 техникум мен арнаулы оқу орны болды, бұлада 1,5 млн адам оқыды. Дегенмен мектептердiң ескiрген, тозған үйлерiн жөндеуге халықтың, село мен қала еңбекшiлерiнiң тарапынан үлкен көмек көрсетiлдi. Сонымен бiрге олар клуб, кiтапханаларға да жәрдемдестi. Кiтап қорларын толықтыру үшiн кiтап, радиоқабылдағыш т.б. мәдени құралдарды жинап бердi.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Германияның КСРО-ға шабуылы.

2. Фашистік Германияның көздеген экономикалық және саяси мақсаттары.

3. Қазақстандық – Кеңес Одағының батырлары.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. К. Аманжолов «Қазақстан тарихы» А; 2004ж. 77-117 б.б.

2. Ч. Мусин «Қазақстан тарихы» А; 2003 ж. 252-259 б.б.

3. «Қазақ тарихы» жур. 1997 ж. №2 5-22 б.б.

24-дәрiс.

Тақырыбы: Батыс Қазақстан Сталинград шайқасының жақын тылы.

Дәрістің мазмұны:

1.Қазақстандықтар Сталинград шайқасында.

2.Қазақстанда жасақталған дивизиялар.

3.Нүркен Әбдiровтiң ерлiгi.

1.Қазақстандықтар Сталинград шайқасында.

1942 жылдың 17 шілдесінен Сталинград түбіндегі кескілескен ұрыстар басталды. 1942 жылдың күзінде Сталинград шайқасының жалына Батыс Қазақстан даласына жетті. 1942 жылғы күз – Каспий алабына соғыс жағдайы енгізілді. 1942 жылғы 1 қыркүйек – Атырау қорғаныс комитеті құрылды. 1942 жылғы 10 қыркүйек – Атырау аспанында алғашқы жау ұшағы пайда болды. 1942 жылғы 15 қыркүйек – Атырау облыстық мемлекеттік қорғаныс комитеті соғыс жағдайын енгізді. 1942 жылғы 16 қазан – Орал облысы майдан өңіріне енгізілді. 1942 жылғы 26 қазан – Орал аймағы әуе шабуылынан қорғану бөлімдерінің қатарына енгізілді. 1942 жылғы 23 қазанда – Қазақ радиосы Сталинградты қорғаушылар үшін арнаулы радиохабар ұйымдастырды.

1943 жылғы желтоқсанда белгіленген шекара бойынша Қазақстан Сталинград облысымен шектесті. Орал қаласында ірі әскери-оперативтік байланыс торабы құрылды. Батыс Қазақстанға көшіріліп орналастырылған госпитальдар саны 20-ға жетті. Сайхан, Шұңғай, Жәнібек станцияларына шабуылдаған 7 млн. сомнан асатын шығын келтірді. Алайда Орал – Урбах – Астрахань темір жол байланысы тоқтатылмады.

Сталинград шайқасы – Ұлы Отан соғысының 1942 жылғы 17 шiлдеден 1943 жылғы 2 ақпанына дейiнгi аралыққа созылған соғыс тарихындағы iрi шайқастардың бiрi. Ол Совет Армиясының Сталинград қорғанысы (17 шiлде-18 қараша 1942) операциясынан басталып, Сталинград қарсы шабуылы («Уран», 19-30 қараша 1942), Котельников қарсы шабуылы (24-31 желтоқсан 1942) және қоршауға түскен жаудың топтасқан күшiн жоюды көздеген қарсы шабуыл («Кольцо», 10 қаңтар-2 ақпан 1943) операцияларын қамтыды. Шайқас Ұлы Отан соғысы мен бүкiл екiншi дүние жүзiлiк соғыстың барысында түбегейлi бетбұрыс жасауға шешушi үлес қосқан Совет Армиясының iрi жеңiсiмен аяқталды.

2.Қазақстанда жасақталған дивизиялар.

Сталинград шайқасына Қазақстанда жасақталған 27, 387, 28, 29, 38-атқыштар дивизиясы мен 81-атты әскер дивизиясы, 152 -атқыштар бригадасы қатысты. 1942 жылдың 10 қыркүйегiнде бiр ғана Сталинград майданында жалпы қазақ жауынгерлерiнiң саны 8280 адам болды. Қазақстандық 29, 38-ші атқыштар дивизиялары Калач қаласында фашистердің 300 мыңдық тобын қоршап, құртып жіберуге қатысты. Неміс-фашист әскерлерінің 28 дивизиясы толық талқандалды. Сталинградтың қақ ортасындағы бір үй үшін сержант Павлов ротасындағы жауынгерлер 58 күн айқасты. Бөлімде орыс, украин, грузин, татар, қазақ, өзбек, тәжик, абхаз жігіттері бір үйдің адамдарындай бауырластық жағдайда, Отан алдындағы борыштарын абыройымен атқарды. Сталинград түбiндегi соғыс жүрiп жатқан кезде ондағы қазақстандық жауынгерлерге республика еңбекшiлерi, Қазақстан Компартия Орталық Комитетi, Қазақ ССР Жоғарғы Советi мен Халық Комиссарлары Советi 1942 жылы 9 қазанда үндедi жолдады. Бұл үндеуде: «Сталинград-шығыстың кiлтi. Сталинград түбiндегi қазақ жауынгерлерi орыс, украин, белорус, өзбек, тәжiк, түркмен, азербайжан, грузин жауынгерлерi сияқты өзiнiң от басын, өз семьясын, өзiнiң туған Совет жерiн қорғайды. Қазақ жауынгерi өз анасының, әкесенiң, өз жарының, өз балаларының немiс баронының құлдарына айналуына жол бермейдi»,-делiнген.

3.Нүркен Әбдiровтiң ерлiгi.

Сталинград қорғауда 1942 жылдың 19 желтоқсан күнi Боковск-Пономаревка ауданындағы әуе ұрысында 21 жастағы ер жүрек ұшқыш Нүркен Әбдiров капитан Н.Ф. Гастеллоның ерлiгiн қайталады. Ол өзiнiң жанған самолетiн дұшпанның танк колоннасының үстiне құлатты. Совет халқы Нұркен ерлiгiн жоғары бағалап, оған Совет Одағының Батыры атағын бердi. Нұркен ана сүтiн ақтап, туған елiн, Отанын қорғады. Өмiрдi сүйген ұлымыз өлiмнен қорықпады. Сталинград шайқасында қазақстандық жауынгерлердiң, басқа бауырлас ұлттармен бiрге жасаған қаһармандығы мен өшпес ерлiктерi таңданарлық едi. Сталинград шайқасында жауынгер қыздар Мәлике Тоқтамысова, Роза Момынова, Әсия Бекерова өздерiнiң ерлiгiмен көзге түстi.

Қазақстанда жасақталған 29 және 38-атқыштар дивизияларының батырлары Сталинградты қорғаушылардың қатарында өздерiнiң батырлығымен елiмiздi сүйсiндiрдi. Сталинград шайқасында көрсеткен ұйымшылдығы, ерлiгi, тәртiптiлiгi үшiн 29-атқыштар дивизиясы 72-гвардиялық деген құрметтi атаққа ие болды. Бұл дивизияның жауынгерлерi қазақ халқының «Өлiспей берiспеңдер» деген тапсырмасын адал орындап шықты, жаппай ерлiк көрсеттi.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Сталинград шайқасы (1942-1943ж.ж.)

2. Қазақстанда жасалған 29 және 28 – атқыштар дивизияларының батырларының Сталинград үшін шайқасы.

3. Н.Әбдіровтың ерлігі.

4. Батыс аудандар, Шоңай, Жәнібек, Сайқын станцияларының оперативты тылға айналуы.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. . К. Аманжолов «Қазақстан тарихы» А; 2004ж. 107-114 б.б.

2. Ч. Мусин «Қазақстан тарихы» А; 2003 ж. 252-259 б.б.

25- дәрiс.

Тақырыбы: Қазақстан соғыстан кейiн жылдарда.

Дәрістің мазмұны:

1.Соғыстан кейiн халық шаруашылығының қалпына келтiру және одан әрi дамыту.

2.Тың және тыңайған жерледi игеру.

1.Соғыстан кейiн халық шаруашылығының қалпына келтiру және одан әрi дамыту.

1950 жылы КОКП Орталық Комитетi ақпан-наурыз Пленумдарында елiмiзде азық-түлiк мәселесiн шешу үшiн шығыс аудандарда тың және тыңайған жерлердi игеру мәселесi қойылды. Оны игеруге Қазақстан кеңiнен қатыстырылды. Мұнда қысқа мерзiмде тың жерлердi игеру есебiнен егiс көлемi 35 миллион гектарға дейiн жеткiзiлiп, солтүстiк аудандарда жүздеген жаңа поселкелер, совхоз орталықтары салынды. Тың өңiрiне жүздеген мың қоныстанушылар келiп, оларды қарсы алу, орналастыруға байланысты республика партия және кеңес органдарының күрделi де ауыр мiндеттердi шешуiне тура келдi.

Ауыл шаруашылығы еңбеккерлерінің қатары көбейіп, соғыс біткеннен кейінгі кезбен салыстырғанда 1950 жылы 1,3 есеге өсті. Бұл жылдарда өнеркәсіп өнімі 1,7 есеге артты. Сала өндірісінің қарыштап алға басуына екпінді еңбек ету арқасында қол жетті. Жоғары өндірістік көрсеткіштерге мұнай өңдеу, металлургия кәсіпорындарының жекелеген озаттары да қол жеткізді. Дей тұрсақ та, сала өндірісінің материалдық базасы нашар күйінде қала берді. Мұндай көкейкесті мәселе 1943 жылдың мамырында республика үкіметі мәжілісінде арнайы қаралып талқыланған еді. Сала өндірісін дамыту үшін жаңа зауыттар салу ұйғарылды. Бұл жобаны жасауға Ресей ғалымдары қатыстырылып, жаңа заводы Теміртауда тұрғызу ұйғарылды. Жаңа құрылыс жұмысы қиын жағдайда басталды. Мамандар, механизмдер, материалдар жетіспеді. Ауыр жүк тасымалына бар болғаны 15 автомобиль, трактор, 158 өгіз жегілетін арба мен шана пайдалынды. Сондықтан соғыс жағдайына қарамастан жаңа құрылысты жүргізуге 1300 жұмысшы даярланды, қажетті құрал-жабдықтар жеткізілді.

Қазақстанға Ресей мен Украина, Беларуссиядан және және басқа да одақтас республикалардан тыңды жаппай игерудiң бiрiншi кезеңiнде (1954-1956 жж.) 640 мың адам келдi, бұлардың iшiнде 391,5 мың ауыл шаруашылық механизаторы, 50 мың құрылысшы, 3 мың денсаулық сақтау қызметкерлерi және басқалар болды. Бұлардан басқа республикалардан механизация училищелерiн бiтiрiп келген 66,7 мың адам және Қазақстанның училищелерiнен келген 19,8 мың адамға республика совхоздарында жұмыс iстеуге жолдама берiлдi.

2.Тың және тыңайған жерледi игеру.

Тың жерлерге Кеңес әскерi қатарынан қайтқан жауынгерлер көп келдi. Олардың күшiмен Көкшетау облысында «Кантемировец», Солтүстiк Қазақстан облысынды «Тамановец», Қарағанды облысында «Индустриальный» және басқа совхоздар құрылды. Республиканың жаңа совхоздарына жоғары және орта бiлiмi бар 2088 адам директор, бас агроном, инженер, бухгалтер, инженер-техник, құрылысшы сияқты жұмыстарға жiберiлдi.

1954-1960 жылдары республикада тың игеру есебiнен астық өндiрудiң жалпы көлемi 106 млн. тоннаға жетi, осы жылдар iшiнде астықтың жылдық орташа өнiмi 1949-1953 жылдардың көрсеткiштерiмен салыстарғанды шамамен 3,8 еседей артты. Қазақстан бұл жылдардың iшiнде мемлекетке 63,4 млн. тонна астық тапсырды.

Тың игеру Қазақстанды тауарлы астық өндiруде Одақ бойынша алдыңғы қатарға шығарды. Соның нәтижесiнде республика әрбiр тұрғынға шаққанда екi мың кило астық өндiретiн дәрежеге жеттi. (Азық-түлiк мәселесiн түбегейлi шешу үшiн әр адамға шаққанда бiр мың кило астық өндiру жеткiлiктi деп есептеледi.) Тың игеру барысында Қазақстанда көптеген жаңа қалалар бой көтердi. Өнеркәсiп орындары көптеген жаңа қалалар бой көтердi. Өнеркәсiп орындары көптеп салынды. Жаңа темiр жол, тас жол желiлерi тартылды. Тың игеру республиканың экономикалық күш-қуатын бұрын-соңды болып көрмеген дәрежеге iлгерiлеттi.

Тың және тыңайған жерлердi игерудiң сонымен бiрге үлкен зардаптары мен көлеңкелi жақтары да боды. Атап айтқанда, басқа республикадан келгендердiң саны шамадан тыс көбейiп кеттi. Жергiлiктiжерлерде ұлттық мектептер жабылып, қазақ балалары iрiлендiрiлген мектеп-интернаттарда оқытыла бастады. Олардың басым көпшiлiгiнде оқу орыс тiлiнде жүргiзiлдi. Мұның өзi, бiр жағынан, қазақ жастарының өз ұлтының тiлiнен, салт-дәстүрi мен әдет-мәдениетiнен қол үзiп мәңгүрттенуiне жол ашса, екiншi жағынан, жергiлiктi халықты орыстандыру саясаты қолпашталып, ашық жүргiзiле бастады. Жер-су аттары орыс тiлiне көшiрiлдi. Мұндай орыстану процесiнен халықты республиканың тәуелсiздiгi ғана құтқарды. Бiрақ бұл процесс соның өзiнде де қазақ халқының, оның зиялыларының елеулi бөлiгiн өз ұлтының тiлiн бiлмейтiн шала қазақ етiп қалдырды.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. соғыстан кейін халық шаруашылығын қалпына келтіру және одан әрі дамыту.

2. Тың және тыңайған жерлерді игеру.

3. Қазақстан өнеркәсібінің дамуы.

4. Техникалық прогресс жолындағы күрес.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. К. Аманжолов «Қазақстан тарихы» А; 2004ж. 169-179 б.б.

2. Х. Маданов «Қазақ халқының арғы-бергі тарихы» А; 1995 ж. 188-198 б.б.

3. Ч. Мусин «Қазақстан тарихы» А; 2003 ж. 265-274 б.б.

26-дәрiс.

Тақырыбы:Қазақстан 50-жылдардың 2-шi жартысымен 60-шы жылдардағы саяси, әлеуметтiк және экономикалық жағдай.

Дәрістің мазмұны:

1.Жеке басқа табынушылықтың зардаптарымен күрес.

2.Волюнтаризммен субъективизмнiң көрiнiстерi.

1.Жеке басқа табынушылықтың зардаптарымен күрес.

Сталин қайтыс болғаннан кейiн 50-жылдардың орта шенiнен бастап жеке адамға табынушылықтың зардаптарын жоюға, социалистiк заңдылықты қалпына келтiруге бағытталған бiрсыпыра шаралар iске асырылды. 1956 жылы ақпан айында өткен партияның ХХ съезi Сталиннiң жеке басына табынушылықты айыптап, оның зардаптарын жою, партия тұрмысының нормаларын қалпына келтiру, iшкi партиялық демократияны өрiстету бағытында жүргiзiлiп жатқан жұмыстарды құптады. “Жылымық жылдары” деген атпен тарихқа енген 50-жылдардың екiншi жартысынан былайғы кезеңде көптеген игi iс атқарылды.