Сірге жияр 2 page

Date: 2015-10-07; view: 716.

Өндірістің дамуы мен рыноктағы ұсыныстың белгіленуіне алып келетін, әртүрлі тауарлар мен қызметтерге деген тұтынушылардың сұранысының қалыптасу процессі былай деп аталады:А) Тұтынушылық мінез-құлық

Өнімді өндіруге байланысты жиынтық шығындарды атаңыз:А) Өндіріс шығындары

Пайда мен жалақы арасындағы кері тәуелділік туралы қорытынды жасаған кім?А. Д.Рикардо ;

Пайда туралы Смиттің қай анықтамалары құнның еңбектік теориясына сәйкес келеді:А. пайда - жұмысшының еңбегінен ұстап қалғаны

Пайда туралы Смиттің қай анықтамалары құнның еңбектік теориясына сәйкес келеді:А. пайда - жұмысшының еңбегінен ұстап қалғаны

Пайдаланылған капитал үшін төлем:А) Амортизация

Патенттік қорғауы жоқ техникалық білім мен практикалық тәжірибені қайтарымсыз беру ол:А) Ноу-хау сату

Платонның пікірінше, өкілеті қоғам қандай топтардан тұрады? А) құл иелері және кұлдар;

Постиндустриалдық қоғамның тән сипаттарына қайсысы жатпайды?А. мамаңдандырылмаған еңбек ролі өседі;

Р.Харрод пен Е.Домар теорияларында экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін не ең маңызды болып табыладыА. инвестициялар;

Ресми жұмыссыздар дегеніміз кімдер:А) Жұмыспен қамту бойынша өкілетті органдар арнайы тіркелген азаматтар

Рынок қашан пайда болды:А) Капитализм дәуірінде

Рыноктық автомотизмнін қолдау, жеке кәсіпкерлктіті еркіндігін жақтау, экономикалық және әлеуметтік салада мемлекеттік патернализмді қысқартуды талап ету-бұлардың барлығы тән:А) барлық қазіргі неоклассикалық бағытқа;

Рыноктың "көрінбейтін қолын" (А.Смит) әрекеті неге мүмкіндік береді:А. кәсіпкерлерге пайданы көбейтуге

Рынокың "көрінбейтін қолын” А.Смит қалай түсінген:А. үкіметтің экономикалық саясаты

Салыстырмалы құн формасы:А) Өз құнын басқа тауарлар арқылы көрсету

Сатудың демпингтік практикасына қарсы қай заң:А) Антимонополиялық заң

Сауда және ауылшаруашылық ұйымдарының қызметі болып табылады:А) Барлық аталғандар

Сауда пайдасы мен өсімқорлық пайызды канонистер не ретінде қарастырды: А) жаратылысқа қарсы күнәҺарлық қүбылыс;

Сот реформалары туралы жазбалар", "Қытай империясының батыс бөлігі Құлжа қаласы" еңбектердің авторы кім?\\\А. Ш.Уәлиханов;

Сұраныс заңы бойынша А) Тауарлардың бағасы арзандаған сайын осы тауарға деген тұтынушылардың сатып алу ынтасы арта түседі.

Сұраныс функциясы дегеніміз:А) Заттың бағасы мен табыстың арасындағы өзара байланыс

Сыртқы валюта рыногының басты экономикалық агенті болып табылады:А) Экспортерлер, импортерлер, портфельді активтер ұстаушылар

Таза ұлттық өнім мынаған тең:А) ЖҰӨ-нен амортизация жарнасын шегергенге

Таза ұлттық өнім мынаған тең:А) ЖҰӨ-нен амортизация жарнасын шегергенге

Тарихи-экономикалық әдебиетте қандай кезең “кейнсиандық ғасыр” деп аталады:А) XX ғ. 40-70 ші жылдары;

Тауар ұсынысы икемсіз болған жағдайда оған деген ұсыныс азаяды делік, сонда сатушының жалпы түсімі:А) Азаяды

Тауар экспорты мен тауар импортының айырмашылығы мынаны құрайды:А) Сауда балансын

Тауарға экономикалық сұраныс дегеніміз ол:А) Төлем қабілетімен негізделген тұтынушының субьективті тілегі

Тауардың қасиеттерін атап көрсет:А) Тұтыну құны мен айырбас құны

Тауардың құны мен оның бағасы бейнелейтін ақша қызметі:А) Құн өлшемі

Тауарлы өндіріс негіздері:А) Қоғамдық еңбек бөлінісі және меншік түрлерінің оқшаулануы

Тек екі товар жеткізіп берушісі бар нарықтық құрылымның типі-ол:А) Дуополия

Технологиялық өндірістегі техлогиялық базаның радикалды өзгеруі немесе оның құрылымдық қайта құрылуы қай циклге тән:А) Ұзын толқынды цикл

Товар белгісін пайдалануға контракт (лицензиялық келісім) дегеніміз:А) Франчайзинг

Товар экспорты мен товар импортының айырмашылығы мынаны құрайды:А) Сауда балансын

Товардың "рыноктық" бағасын А.Смит қалай түсінді:А. баға сұраныс пеп ұсыныстың ара қатынасымен анықталады

Товардың құнын оған өндіруге жұмсалған енбекпен анықтау А-Смиттің бойынша дұрыс:А) кез келген қоғамда

Товардың табиғи бағасы" дегенді А.Смит қалай түсіңді:А)баға сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасмен анықталады

Товарлар айналысына байланысты жиынтық қоғамдық шығындарды атаңыз:А) Айналыс шығындары

Тоқырау кезде экономикадағы белгіленген бағамен барлық ұлттық рыноктарда нақты ЖҰӨ көлемін ұлғайту жолы:А) Салық ставкасын төмендету

Төмендегі тұжырымдардың қайсысы сұраныс анықтамамсын береді:А) Тұтынушылардың белгілі бір уақыт аралығындағы ең төменгі бағамен сатып алғысы келетін заттардың мөлшері

Төмендегі факторлардың қайсысы ұсыныс көлеміне әсер етпеді:А) Табыс көлемі

Төмендегі экономикалық мақсаттардың қайсысы нақты өлшемге келеді:А) Толық жұмысбастылық

Төмендегі экономикалық проблемалардың қайсысын Аристотель қарастырмады : А) макроэкопомикалық тепе-теңдікті;

Төмендегілердің қайсысы К.Маркстің экономикалық теориясына сәйкес келмейді:А. шекті пайдалылық теориясы;

Төмендегілердің қайсысы “экономикалық адам” концепциясына қарама-қайшы:А) адамдардың әрекеті қоғамдық мақсаттарды қамтамасыз етуге бағытталған;

Төмендегілердің қайсысы еңбек өнімділігінің өсуіне әсер етеді:А) Жұмысшы санының көбеюі

Төмендегілердің қайсысы жекешелендіру субьектісі болып табылады:А) Берілген жауаптардың барлығы да дұрыс

Төмендегілердің қайсысы классикалык мектепке тәң емес: А) рыноктік механизм тұрақты дамуды қамтамасыз етпейтіндіктен, мемлекет экономикаға белсенді араласуы қажет;

Төмендегілердің қайсысы микроэкономикалық үлгісі болмайды:А) Инфляцияның үлгісі

Төмеңдегілердің қайсысы Құраңда көрініс тапты: А) барлық жауап дұрыс;

Трансфертті төлемдер-ол:А) Мемлекеттік қайтарымсыз төлеусіз жәрдемақылары

Тұтыну және сақтау көлемі мына сомаға тең:А) Кіріс көлеміне

Тұтынудың түрлері:А) Жеке және өндірістік.

ҰҰҰҰҰ

Ұдайы өндіріс теориясының алғашқы авторы жеке еңбекті өнімді, өнімсіз деп алғаш бөлген автор:А) Ф.Кенэ;

Ұдайы өндірістің түрлері бар:А) Жай және ұлғаймалы

Ұзақ мерзімді циклдің ұзақтығы қанша жылға созылады:\\\\\) 50-60 жыл

Ұлттық байлық – бұл:А) Өндіріс құрал - жабдықтары, жиналған мүліктері және мәдени құндылықтар

Ұлттық байлық ол:А) Өндіріс құрал-жабдықтары, жинаған мүлік, табиғат ресурстары, материалды және мәдени байлықтар

Ұлттық байлықты кім және қашан есептеген?А) 1664 ж. У.Петти

Ұлттық валюта жүйелері мына негізде қалыптасады:А) Халықаралық құқық нормаларын есепке ала отырып, ұлттық заңдылық.

Ұлттық табыстың төрт стадиясы:А) Өндіріс, бөлу, айырбас, тұтыну

Ұснысқа әсер ететін бағлық факторлар:А) Барлығы дұрыс

Ұсыныс көлеміне әсер ететін басты фактор:А) Шығындар

Ф.Кенэ қоғамды қандай топтарға бөлді? А) Меншік иеленуші, өнімді және өнімсіз (жеміссіз) топ;

Халықаралық саудадағы салыстырмалы артықшылықтар теориясының авторы кім? А. Д.Рикардо;

Халықаралық валюта қорының қызметінің маңызды бағыты:А) Төлем баланстарының және сыртқы қарыздарын реттеу үшін елде несиелеу

Шаруашылық қызметінде экономика мен хремастиканы жіктеуді кім ұсынды? А) Аристотель;

Шекті табыс-...:А) Сату бірлігінің өзгеру нәтижесінде өзгерген табыс

Шекті шығындарды және шекті пайданы ескере отырып ұтымды экономикалық таңдау төмендегіні болжайдыА) Шекті шығын шекті пайдаға тең

Шығындар мен салық салу шеңберіндегі мемлекеттік саясат былай аталады:А) Фиксальды саясат

Шығыстар мен салық салу тұрғысындағы үкімет саясаты:А) Фискальды саясат

Ізгілікгі қала тұрғындарының көзқарастары" туралы трактаттың авторы кім : А) әл-Фараби;

Эквивалентті құн формасы: А) Жеке еңбектің қоғамдық ебекті өлшеуін көрсету

Эконмикс» грек тіліндегі баламасы:А) «Шаруашылық туралы заң»

Экономика тұрғысында, қоғамды топтарға бөлуді алғаш рет кім жүзеге асырды: А) Ф.Кенэ;

Экономикалык өсу теориаларында техникалық прогресті өсудің салыстырмалы жеке факторы ретінде кім енгізді:\\\\\\\А. Р.Солоу;

Экономикалық ғылымның дамуына сәйкес келмейтін, экономикалық теорияның бағытын керсетіңіз: А) меркантелизм;

Экономикалық белсенді емес халық-ол:А) Жұмыс істемейтіндер, балалар, зейнеткерлер

Экономикалық белсенділік пен нарықтық коньюнктураның өрлеуіА) Жандануы

Экономикалық ғылымға сауда балансы түсінігін кімдер енгізді: А) Меркантилизм

Экономикалық жүйе дегеніміз не?А) Бұл өндіргіш күштермен өндірістік қатынастардың өзара бірлігі

Экономикалық жүйенің пайда болуында не нәрсе ерекше орын алды:А) Меншік қатынас

Экономикалық өсу қай ұдайы өндірістің болуымен түсіндіріледі?А) Ұлғаймалы

Экономикалық өсудің неокейнсиаңдық теориясын кім жасады?А. Е.Домар, Р.Харрод;

Экономикалық өсудің қайнар көзі:А) Экономикалық ресурста

Экономикалық өсудің сапалық жаңа типінің түпкі мақсаты не болып табылады:А) Адам

Экономикалық процеске мемлекеттің араласуының концептуалдық шешімін жасау... экономикалық ілімнің жетістігі болды: А) XX ғасырдағы;

Экономикалық тоқырау, дағдарыста пайда болатын жұмыссыздықтың түрі:\\\\\А) Циклдық

Экономикалық цикл неше базадан құрылады:А) 4

Экономикалық циклдар созылмалылығы жағынан қанша түрге бөлінеді:А) Қысқа, орта, ұзақ.

Экономикалық ілімдер тарихы нені зерттейді? А)Экономикалык идеялар мен концепциялардың пайда болу, даму

Экономикалық ілімдер тарихының зерттеу нысаны: А) экономикалық ойлар тарихы;

Экономикалық ілімдер тарихының зерттеу нысаны: А) экономикалық ойлар тарихы;

Экономикалық ілімдер тарихының зерттеу нысаны: А) экономикалық ойлар тарихы;

Экономикалық ілімдер тарихыньң пәні болып не табылады?А) экономикалық идеялар мен концепциялардың пайда болу, даму және ауысуының тарихи кезендері;

Экономикалық ілімдер тарихыңда қолданылатын экономикалық талдау әдісін белгілеңіз:А) барлық берілген талдау әдістері;

Экспортты кеңейту және ішкі сауданы шексіз дамыту қажет; көп сатып және аз сатып алу керек, сонда сауда балансы белсенді болады" деген тұжырым кайсы экономикалық бағытқа сай келеді? А) меркантелизм;

Экстенсивті өсудің белгілері:А) Халықты еңбекке тартудың өсуі

Түріктер, сан жағынан көршілерінің қай-қайсынан да аз болғанын, ғалымдардың келтірген дәлелінен анық көруге болады. сонда да, олар сан мың жылдар бойы өте жеңімпаз болып келді. Махмұт Қашқари бабамыз айтқандай: «...дүниенің қожасы» болды. Неліктен? Себебі, олардың ерліктері ақыл-прасатына сай болған. Анығырақ таратып айтқанда: Түріктер, асыл тамақ жеп, шәрбәт су ішіп, тұнық ауамен тыныстайтын. Оның үстіне, әмәнде ыңғайлы киініп тәнін жаз аптапқа күйдіріп, қыс суыққа алдырмаған осынау асыл текті жандар өзінің тәңір берген шөгел бітім, биік рухының арқасында: Алтай жорықта да арымаған, алты күн аштыққа да мойымаған, жеті майдан жекеде жеңілмеген. Олар, шетінен дәл осындай ерлер еді. Ерліктеріне әр қашан парасаттары да сай келіп тұратын. Түрік жасақтары, ебдейлі де өткір қарулармен жарақталушы еді. Олардың шеберлері, жеңіл әрі берік дулға-сауыт жасауда алдарына жан салмайтын. Ер-тұрмандары да ат-көлікке жайлы, аса берік, сонымен бірге айбатты да, әшекейлі болған. Түріктер, ертедегі озық қатынас құралы болған арбаның да неше алуанын жасады. Сол заманның зеңбірегі есептелетін тас атқыш (аба, абақ) құралдарды да ойлап тапқан. Олар, кейін өздеріне «Мін» болған, шынына келгенде-адамзат тарихындағы ұлы төңкеріс есептелетін малшаруашылығын өркендету мен көлік пайдалануды жолға қойған ең алғашқы және бірден бір ел. Сонымен бірге, олар мал нәсілін жақсартуға да шебер еді. Әсіресе, жылқыны асылдандырып, одан тұлпарлар ала білген әрі оларды сыншылдықпен баптай алған. Түрік жылқылары ыстық пен суыққа, ашытық пен шөлге бірдей шыдамды келеді. Мініске беріктікте, онымен еш қандай жылқы баласы шендесе алмайды.

Түрік қолбасылары, көршілерінің жағырапиялық және қоғамдық жағдайына өте қанық келетін. Қай тұста өткел, қай жерде асу бары оларға күні бұрын-ақ белгілі болушы еді. Кім мен кім бақталас, немесе одақтас, оны да қалт жібермейтін (шындығында, басқалар тек уақыттық қана еркіндікке жеткені болмаса, түріктерге мәңгілік тәуелді еді). Әне, солай болғандықтан олар әр қашан да шағын қосынмен көп жауды жеңіп, аз шығынмен мол олжаға кенелетін. Олар: шабуылға да, қорғануға да өте шебер болды. Қай-қашанда жауды көп ойрандап, өздері аз шығындалатын. Бұның өзі, үнемі жеңіске жету дегендік еді. Түркілер, осындай ерлік пен парасат арқасында ғана алаң-ашық ұлы құрлықта адамы қалың, жасағы мол көршілерінің арасында қасқайып қатар өмір сүре берді. Сондай-ақ, ешкімге ұқсамайтын дара болмыс қалыптастырып, елден бөлек өзгеше өркениет жасай білді.

Түркілер еш қашан да ұшарын жел, қонарын сай білген ессіз «Көшпенділер» емес еді. Қазіргі адамзатта бар аса байырғы мәдениет жұрттарының барлығында, олардың айдан анық іздері бар. Мейлі, шығыстағы Қытайдың байырғы өркениетінде болсын, немесе қос өзен алабындағы Шумер өркениеті болсын, күнгейдегі Үнді мәдениеті, тіпті, сонау Африкадағы Мысыр өркениеті болсын, бәр-бәрі де түркілердің қатысуынсыз жасалмаған. Мыңдаған жылдардың алдындағы мәдениет алмасудың барлығы, түріктердің жетекші орындағы қатынасуымен жүрілген. Сондықтан да, осы өркениеттердің барлығынан түркі өркениетінің белгілерін кездестірмей қалу мүмкін емес. Керек десеңіз, ту Америка құрлығындағы үндістердің мәдениетінен де түркілік нышандардың табылуы мүмкін деп айтуға әбден болады. Бірақ, бұлар үшін, тарих ғалымдары: Түркілік өркениетке қаратқан көзқарасының бағытын жүз сексен градусқа бұруына тура келеді. Яғыни, түркілердің адамзат тарихы дамуындағы жетекші рөлін сөзсіз мойындауы қажет. Болашақта, шартсыз мойындалады да. Бұл, тек уақыттың шаруасы ғана. Егер, түркілер мәдениеті «Көшпенділер» деген атауменен тырнақшаның ішіне тығылып қойылмай, осыдан көп емес жүз жыл бұрын ғана «Түркі өркениеті» деген айдармен зерттелген болса: Онда, әлде қашан әлгінде айтқан жүз сексен градустық бұрылысты жасап үлгірген болар едік. Бірақ, ештен кеш жақсы. бұл бұрылыс таяу болашақта тарих ғалымдары арасында сөзсіз жасалады. Сонда, бейне астрономядағы Птөлөмейдің «Жер орталық ілімі» аударылып, орнына Коферниктің (Шынтуайтында әл-Бирунидың) «Күн орталық ілімі» салтанат құрғанындай іс болар еді. Әрі сөзсіз болады да. өйткені, адамзат қоғамы жүйесі, бейне жұлдыздар жүйесі сияқты-дұрыс ғылымда ғана өзінің сырын ашады. Ол, «Бруноны отқа жағушылардың, Галлилейді сотққа тартушылардың» еркімен мүлде кете бермейді. Түріктерде: қайталап айтайық, сол замандағы барлық шаруашылық болудан сырт, еш қашан, еш жерде болмаған және өскелең дәрежеде дамыған мал шаруашылығы бар еді. Тек соның нәтижеісінде ғана, түркілердің барлық ұл-қыздары кәсіби сарбаз бола білді. Қазіргі ғалымдардың қаламына іліне беретін «Көшпенділер» сөзі, олардың осы өзгеше шарауашылық саласына байланысты бір ғана сипаты болмақ. Тарихшылар, олардың отырықшылық-мағырипаттылық жағын үнемі жырмалап өзгеге тели береді. Бұл бейне, қасқырдың күшігін қарсаққа телігендей шаруа. Қанша жағызғандарымен: Көкжал бөлтірік көкжан қарсақтың бауырына сыймайды да, аяғында телушінің (тарихшының) өзінің басы қатады. Мұндай жәйттар өте көп. Басқаны қойғанда, тарих жөнінен кеше саналатын, қарақытайлар туралы қаншама шатасып жүрміз десеңізші.

«Ақ таңдақ»-қа анықтап көз салғанда

Бастаухаттардың емеуірініне қарағанда, түркілердің Қара-мұранның (Хуаң-хы өзенінің黄河 ) оңтүстігіндегі түбегейлі үстемдігі: Чін Шы-Хуаңның (秦氏皇) алты бектікті бір тұлғаландыруымен ақырласты. Содан бастап, Қытай (Қансу汉族 ) текті егіншілер мен әр текті отырықшылар біртіндеп сіңісіп, недәуір нығайған, бір тұлғаланған әкімият астына бірікті. Бұл, ең алғаш рет қытайлық негіздегі бірлестіктің күшеюі еді (Қытай тарихы жөніндегі қалыптасқан жаттанды түсінік осылай). Бұрын, Қара-мұранның күн жағында үстем орында тұратын түркілер, ендігі жерде ол жақтағы бір бөлім аймақтың ғана қожасы болып қалды. Содан былайғы кезден бастап, күңгейдегі қала-кент түркілері қытайласа бастады. Бұл тұс, мөлшермен Ғайса Пайғамбар туылудан 300 жылдай бұрын еді. Қытайласқан түркілер: Осыдан соңғы жерде қарсы жаққа бір жолата өтті де, қашып-пысқан жырындыларды өз бауырына тартып азық-түлік, жасақ-жабдық беріп артына қайырып салып отырды. Сөйтіп, Қара-мұранның күн жағындағы түркілердің кетеуі кете бастады. Олардың бір бөлігі батысқа қарай ығысып, өзен иінінің басындағы Түбіт (Тибет) тектілер мен өз аталастарының арасынан орын тепті. Қалған бөлігі, бір мезгіл қасарысып тұрды да: Олар, тағы өз ішінен екіге жарылып, біразы өзеннің теріскей жағына өтіп шықты. Қалғаны, әліде болса түрік қол астына қарайтын, күн жақ беттің шұрайлы алқаптарында табан тіреп тұра берді. Алайда, мұнымен түріктердің арғы бетке болған ықпалы, ақырласа қойған жоқ. Онан соң да, сан ғасыр өзеннен ендей өтіп, атойын салып тұрды. Бірақ, олар бір талай бауырластарынан (қала-кент түркілерінен) айырылды. Солармен бірге, пішікпен өрілген қыруар тарихнамалары да сол жақта қалып қойды. Осы бір өкініш, кейін талай-талай қанды жорықтарға мұрындық болды.

Түркілердің аяғын құшқан, алыс қандас екі туысы бар тұғын. Батыс қапталында, осы күнгі Түбіттердің ата-бабалары болушы еді. Олар да біраз елінен айырылып, басқасы қазіргі Сы-Чуан (四川) өлкесінің орта бөлігіне қарай ығысты. Ал, түркілердің шығыс жағындағылары, қазіргі Шүршіттердің ата-бабалары болатын. Олар, Хы-Дұң (河东) жаққа қарай ығысты. Бұлардың ендігі жерде шығыста Кореймен, батыста Түркімен тіресуіне тура келді. Түркілер ол кезде, өздерін «Күнү» деп атайтын. яғыни, Күн тектілер деген сөз еді. Оны қытайлар «Шұң-Ну» (匈奴) деп атады (егер, сол жылнамалары шын болса). Бұл атау, хат мағынасы жағынан болмаса да, дыбысталуы жағынан жауыз, зұлым деген сөздерге жуық келеді.

Күнүлер (қазіргі қазақшамен айтқанда: Күнілер немесе Күнилер), қарсыластары жауыз деп атаса атағандай ер жүрек ел еді. Олардың күнгей бетке жасаған сұрапыл шабуылдары, ақыры «Ұлы қорған» аталған қамалды тұрғызуға мәжбүр етті. Шүршіттер өз тұсын, қытайлар өз тұсын бекіте бастады. бұл бекіту ай емес, жыл емес тұп-тура екі мың жылға жалғасты. Сөйтсе де, ол жау жүрек Ілкі түркілерге тосқауыл бола алмады. Тек қана, екі өркениет арасындағы шекара сызығы болып, мәңгі сақталып қалды (жаттанды түсінікпен айтқанда осылай. Керісінше, біз Ұлы қорғанды Сақ түріктері тұрғызған деп қараймыз). Оның есесіне «Күн тектілер», Татар бұғазынан қара теңізге дейін, Мұзды мұхиттан «Маңдайға» (Тибет үстірті) дейін жарты әлемді жалғыз өзі бауырына басты. Ендігі әрі, бұл өлкеде еш бір жат ел болмады. бір ғана түрік текті арыстар ен жайлап, еркін көшті. Алайда, күндер өте келе мансап құмарлық пен сатқындық алып ұлысты үшке бөліп жіберді. Ең әуелі, қорған сыртындағылар «Шығыс күни» аталып, Қытайдың Хан (Хан 汉朝) әулетімен ұзақ жылдар бойы, алмағайып қарым-қатынаста тұрды. Оның батысындағылар «Батыс күни» аталды. олардың Тәңірқұты, аттың басын Қара теңіздің арғы жағына қарай бұрғанда, орайдан пайдаланып Күнгейінен бір талай ел бөлек кетті. Бөлінген ел, өздерін «Үйсін» деп атады. Ел басыларын «Күнби» деді. Содан талай заманға дейін, Жібек Жолының жілік майын Үйсіндер жеке сорды. Бара-бара күшейіп, Хан (Хан) әулетінен күң ұстайтын дәрежеге дейін жетті. Яғыни, Үйсіндер Күнилердің орнын басты да, қытайлар ендігі жерде соларға салық төлеп тұрды.

Кейінгі заманда, түркі жұрты бір неше хандықтарға бөлініп кетті. Олардың ең күштілері: Батыс және батыс-оңтүстік жақта тұрды. Қытай елі де осы тұста бір кездегі арыны қайтып, бытыранды күй кешті. Бір бөлігін Түркі және Мәнжүр (Шүршіт) текті хандар биледі. Дәл осы кезде (VI ғасырдың бас шенінде), солтүстікте тағы бір қуатты Ұлыс өзінің алтын шаңырағын аспанға көтеріп, ордасын тіктеп келе жатты. Ол – халқына атын мәңгілік мұра етіп қалдырып, біртұтас елесім (этноним) қалыптастырып кеткен «Түрік» атты ұлы Қағанат еді. Осы әулет, екі жүз жылдай дәурендеді де тарих сахнасынан түсті. Алайда, тақ тізгіні басқа түрік әулеттерінің қолынан кетпеді. Бұл тұс, Түмен (Бумын) қаған бастаған дана Тұнықоқ, кемеңгер көлтегіндер қостаған заман еді. Көне түрік жазуы да, бізге осы тұстан бастап мәлім болды (сірә, одан мыңдаған жылдар бұрын пайда болған да шығар? Өйткені, ол-адамзат әліппелік жазуының атасы ғой). Олардан кейін, тарих сахнасына түркінің тағы бір бел баласы Ұйғырлар шықты. Олардың орнын өзінің және бір бауырласы Қырғыздар басты. Ол да өмір ағынымен өзгелерге орын берді.