КУЛЬТУРА Б. У пач. 20СТ.

Date: 2015-10-07; view: 433.

У др.п.19-пач.20ст. к-ра садзейнічала захаванню этнічнай самабытнасці народа. Яна з'яўлялася аб'ядноўчым фактарам, які спасобстваваў прабужденію нацыянальнай самасвядомасці. Усе вядомыя нацыянальныя рухі пачыналіся сса змаганнем за адраджэнне мовы. Багушэвіч “Не пакідайце ж мовы нашай бел., каб не ўмерлі!”. Пачалі распрацоўвацца пытанні нац.-дзярж. будучыні. Ніякая нацыянальная ідэя не можа быць зразумелай без вывучэння гісторыі этнасу => распрацоўка нацыян. канцэпцыі гістар. шляху Б. С-ма адукацыі: Свецкі х-р. У сел. мясц. - замест царк.-прыходск. Народныя вучылішчы. У гарадах – 4-х класныя пачатковыя вучылішчы. Дазволена адкрыцце прыватных школ. Недахоп кадраў – 1-ы настаўніцкі інстытут быў адкрыты ў Віцебску. Вышэйшую адукацыю можна было палучыць толькі за межамі Б. Адкрыцце прафесійных навуч. устаноў – Горацкае рамесленае і Гомельскае чыгуначнае вучылішча. Стан навуковых ведаў: Развіцце беларусазнаўства, звязанае з фармір. бел. нацыі. Гістар. даследав.: Мітрафан Доўнар – Запольскі (1867-1934), гіст., этнограф, - палажэнне аб існаванні самабытнага бел. народу (этнасу). Вацлаў Ластоўскі (1883-1938) – “Кароткая гісторыя Б.”(1910) – распрацоўка нацыян. канцэпцыі гістор. Б. Уладзімір Пічэта (1878-1947) – працы па гісторыі славян. народаў. Мацей Любаўскі, аўтар нарыса па гісторыі ВКЛ. Яўхім карскі (1861-1931), - 3-х томная работа “Беларусы”, яго працу называюць энцыклапедыяй беларусазнаўства. Аркадзь Смоліч “Геаграфія Беларусі”. Друк: пасля 1905-1907г. – ліквідацыя цэнзуры. 10-кі незалежных выданяў. У Пецярбургу створана выдавецкая супольнасць “Загляне сонца і ў наша аконца” (кіраўн. Браніслаў Эпімах-Шыпіла). Тут па ініцыятыве Каганца выпушчаны – 1-ы бел. буквар і “Першае чытанне для дзеткаў беларусаў”(А.Пашкевіч) і “Другое чытанне”(Я.Колас). Выданне ў Вільні Іванам і Антонам Луцкевічамі, Цёткай – газеты на бел. мове “Наша доля” (з 1 верасня 1906г. – 6 нумароў). Працягам становіцца “Наша ніва” – у 1907-1915г. была цэнтрам бел. нацыян.- культурнага адраджэння. Літ-ра: Разв. літ-най мовы адна з важнейшых прыкмет развіцця бел. этнасу. Стваральнікам класічнага нацыянальн. эпасу ўвайшоў у гістор. Янка Купала (Іван Луцэвіч, 1882-1942) – яго паэмы “Курган”, “Бандароўна”, п'есы “Паўлінка”, “Раскіданае гняздо”, верш “А хто там ідзе?”. Якуб Колас (Канстанцін Міцкевіч, 1882-1956) – яго 1-ы паэтычны зборнік “Песнт-жальбы” (1910г. у “Нашай ніве”), паэма “Новая зямля”. Максім Багдановіч (1891-1917), - зборнік “Вянок”, верш “Пагоня” – запавет паэта свайму народу. Алесь Гарун – зб. Вершаў “Матчыны дар” – тэма – родны край і яго мінулае, адраджэнне бел. нар. Алаіза Пашкевіч. Тэатральнае жыццё: дзейнасць 1-й праф. беларускай трупы Ігната Буйніцка. У Вільні на аматарскіх асновах дзейнічаў Беларускі музычна-драматычны гурток Алеся Бурсіса. Ён паставіў 1-ы п'есу Я.Купалы “Паўлінка”. Выяўленчае мастацтва: Юдаль Пэн у 1898г. у Віцебску адкрыў прыватную школу. У партрэтным жанры – Янкель Кругер. У пейзажным – Фердынанд Рушчыц – “Зямля”, “Млын”, “Мінск зімою”. Вітольд Бялініцкі – Біруля – лірычны пейзаж – “Вясна ідзе”. Арх-ра: Працягвае існаваць эклектызм пры якім выкарыстоўваліся рознастылявыя формы. Напрыклад – Касцёл святых Сымона і Алены (у народзе яго называюць Чырвоны). Ён быў пабудаваны у 1905-1910гг. Вайніловічамі. З'яўляецца стыль – мадэрн, распаўсюджанне атрымалі новыя тыпы пабудоў – чыгунач. вакзалы, прамыслов. прадпрыемствы, жылыя дамы. У п.20ст. каля в. Лясная быў пабудаваны мемарыяльны комплекс ў гонар 200-дзя перамогі Пятра 1 у Паўночнай вайне над шведамі (“маці Палтаўскай бітвы”), каля Віцебска і ў Кобрыне воінам 1812г.

28. КАСТРЫЧН. РЭВ. І ЎСТАЛЯВАННЕ САВЕЦ. УЛАДЫ Ў Б. І НА ЗАХ. ФРОН.

У выніку лютаўскай 1917г. бурж.-дэмакр. рэв. у Р. было звергнута самадзяржаўе, да улады прыйшоў буржуазны Часовы улад, які падтрымлівалі Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў, дзе пераважалі меншавікі і эсэры. Склалася двоеўладзе. 3 шляхі: 1. бурж.-рэфар. да развітога капіталізму. 2. пралетарска-рэвал. да сацыялізму. 3. контррэвалюц. да аднаўлення манархіі. Пытынні аб прыпыненні ваенных дзеянняў, аб скасаванні памешч. землеўладання і перадачы зямлі сялянам – не вырашаны. Іх вырашэнне на Устаноўчы сход. 25 сакавіка 1917г. – 1-ы з'езд бел. нацыянальных арганізацый. Па нацыян. пытанню за аўтаномію Б. у складзе Р. Вышэйшым органам мясцовай улады павінна стаць Бел. краёвая рада. Да выбараў Рады з'езд аб'явіў сябе ўладай, а сваім выканаўчым органам – Бел. нацыян. камітэт (БНК). У ліпені 1917 БСГ – за нац.-культ. аўтаномію Б. у складзе Р. Пазіцыі Ч.У. на захаванне “адзінай і недзялімай Расіі”. У красавіку Ленін распрацаваў курс на перарастанне бурж.-дэмакр. рэвацюцыі ў сацыялістычную. У гэтых умовах РСДРП на 4 з'езде (26—3- жніўня 1917г.) прымае рашэнне аб падрыхтоўцы ўзброеннага паўстання супраць Ч.У. Партыя бальшавікоў адзіная не супрацоўнічала з Ч.У. У жніўні 1917г. – Карнілаўскі мятеж.

З 24 на 25 кастрычніка 1917г. у Петраградзе адбылося ўзброенае паўстанне, арганізаванае бальш. партыяй. Быў звергнуты Часовы урад. 26 кастрычніка на 2 Усерасіўскім з'езде Саветаў было абвешчана аб пераходзе ўлады ў рукі Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў і ўтворані СНК – Савета Народных Камісараў на чале з Леніным. Былі прыняты дэкрэты аб міры і зямлі. 2 лістапада 1917г. – “Дэкларацыя правоў народаў Р”. У Б. па вайск. радыё дайшлі звесткі аб рэвал. падзеях у Петраградзе. Мінскі савет абвясціў сябе ўладай. З турмаў былі вызваленны салдаты з якіх быў арганізаваны 1-ы рэвалюц. полк. Кіраўніцтва пераходам улады да Саветаў ажыцяўляў створаны бальш. ваенна-рэвал. камітэт (ВРК), які абапіраўся на салдат. Яго ўзнач. К.Ландар, А.Мяснікоў. Супраць новай улады выступілі меншавікі, эсэры і бундаўцы. 27кастр. у Мн. яны стварылі “Камітэт выратавання рэвалюцыі” (старш. Калатухін і камісар Зах. фрон. Жданаў). Галоўн. цэнтр рэвал. быў Магілеў, дзе знаходзілася Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага на чале з генералам Духонінам, якая ўзначаліла б-бу з бальшавікамі. У Маг. былі накіраваны прабальшавіцкія сілы - стаўка была ліквідавана, а ўлада перайшла у рукі ВРК (18 лістапада). Стаўку узначаліў Крылентка. Хутка і бяскроўна адбыўся пераход улады ў арміях Заходняга фронту.

Пасля кастр. падзей пачалося фарміраванне новых органаў улады. У лістападзе 1917г. былі створаны Абласны выканаўчы Камітэт Заходней вобласці і фронту (Абвыкамзах) (Ал-р Мяснікоў, Рагозінскі)як вышэйшы орган савецкай улады і Савет народных камісараў (Ландар). У лютым 1918г. завяршылася ўстанаўленне ўлады Саветаў у Б. Увядзенне рабочага кантролю над вытвочасцю і размеркаваннем. У к.1917г. у Б. сфарміраваны мясцовыя органы рабочага кантролю. Нацыяналізацыя працысловасці, у адпаведн. з дэкрэтам у снежні 17г. Канфіскацыя памешчыцкай гаспадаркі і нацыяналізацыя ўсёй зямлі. Уводзіўся 8-мі часавы рабочы дзень, страхаванне рабочых, гарантаваная зарплата, адкрыцце бірж працы, арганізацыя грамадск. харчавання, бясплатная мед. абслуг. Ліквідацыя непісменнасці. Жорсткая б-ба з царквой.