Алтын Орда. 2 page

Date: 2015-10-07; view: 819.

2. Қазақ хандығының мемлекеттiк және әкімшілік құрылымы.Алғашқы қазақ хандығы 15 ғасырдың 50-70 жылдар арасында Әбілхайыр хандығын Жетісудың Шу-Талас өзенінің жағасында 200 мыңдай адам көшіп келді. Олардың қоныс аударуының бір себебі - Әбілхайырдың қол астындағы қанаушылығының күшеюі болса, екіншісі Шыңғыс әулетінен шыққандығын Керей-Жәнібектің жаңа қалпын қазақ мем-не ықпалы. Қаз-ның алғашқы ханы болып Керей (1458-1473ж.) жарияланды. Одан соң Жәнібек 1473-1480 ж сайланды. 1462 ж. Моңғолстан ханы Есенбұға өлгенн соң, феодалдық талас-тартыстың салдарынан Жетісудың қазақ рулары Керей-Жәнібектің қол астынан кіруі қазақ мем-нің нығаюына жол ашты. Жәнібек, Керей Жошы әулетінен шыққан сұлтандардың Шығыс Дешті-Қыпшақты билеу жолындағы күреске қатысты. Бұл күрес 1468 ж. Әбілхайыр қайтыс болған соң өрши түсті. Оңт. Қаз/н Шайбани әулетінен болған соғыстар Жәнібек ханнан кейін қазақ хандығының тізгінің ұстаған Бұрындық хан кезінде де тасталмады. Бұрындық 1480-1511ж.

3. Қазақстан азамат соғысы жылдарында. “Әскери коммунизм” саясаты.1918 ж. антантаның империалистік Чехослав-қ корпусын жас Кеңес үкіметіне айдап салды. Олар Сібір, Орал, Еділ бойын басып алды. Ал ақ гвардияшылар Челябинск, Петропавл, Көкшетау, Ақмола, Омбы, Павлодар, Семей, Қостанайды басып алды. Осы кезде Алаш Орда үкіметі Дутовпен бірігіп, Кеңес үкіметіне қарсы соғысты. Калчак Жетісуді басып алу үшін атаман Анненковтың басшылығымен ақ гвардияшыларды жіберді. Жетісуді қорғаушылар: Бокин, Емилев, Розыбакиев, Масанчи, Ораз Жандосов, Қызыл армияның ұлттық бөлімдерін құру үшін 1918ж. 17 қарашада жауынгерлері ұлттық белгілері бойынша әскери бөлімдерде еркін топтауға рұқсат етілді. Содан соң орыс емес ұлттардың 19-35 жас аралығындағы 25 мың адам армия қатарына шақырылды. қарсы Қаз.ның атақты зиялылары: Ә.Жангелдин, А.Иманов, Қаратаев, Розыбакиев, Исаев, Алма Оразбаева. Кескілескен азамат соғысы жүріп жатты. 8 млн адам қаза тапты. Анненковтың әскерлеріне қарсы қазақ жерлері әскери отрядтар құрып жатты. Жетекшілері: Миронов, Мендешев, Әйтиев, Майкөтов және т.б. Солтүстік Жетісуда партизан қозғалысы өрістеді. 1918ж. маусым 1919ж. қазан Черкаск қорғанысы жауынгерлер саны 4-10ға жетті. 1918 ж. Қазақстанда Анненков, Черкаскіні алды. Калчакты талқандау Фрунзе және 25-ші Чапаев дивизиясына тапсырылды.

1. Қарақытайлар мемлекетi. Қарақытайлар (кидандар) 1028-1212 жж орта Азияны мекендеген. Кидан тайпасы дия патшалығы құрып ол ыдыраған кезде кидандардың бір бөлігі Елудаш басқарып батысқа қарай жылжып Жетісу жеріне келеді. Ойдағы қарахандықтарға жиі шапқыншылық жасап Жетісудың бір бөлігіне ие болады. 1210 ж. қарахандарды толығымен жаулап алады, билеушісі гурьхан (ұлыхан), ордасы – Баласағұн. Терр. Жетісу, оңт.Қазақстан. Қарақытайлар христиан дінінде болған. Олар жергілікті халықты күштеп шоқындырды. Наразылықта мұсылман қозғалысы болды. Хорезм шахы Мұхаммедтің соғысы кидандар мемлекетін әлсіретті. Осы кезде бұларды наймандар басып алды. Онда әскерде қатал тәртіп болды. Ел ішінде ауыл басына салық жинау жүйесі енгізілді. Әр үйден бір динардан салық алып отырды. Гурхан жақындарына, туыстарына жер-суды тарту етпеді, себебі олар күшейіп алып өздеріне шабуыл жасауы мүмкін еді. Яғни бәсекелестік туушы еді. Қарақытайлар Жетісудың оңтүстік бөлігін Испиджаптың солтүстік-шығыс аймағын құлжа өлкесін тікелей басқарды. Бірінші гурхан 1143 жылы қайтыс болды. 1208 ж қарақытайларға Моңғолиядан Шыңғыс хан тысқара қуып шыққан Күшілік бастаған наймандар қашып келді.

2. Қазақ хандығының қоғамдық және әлеуметтiк құрылымы. XV – XVI ғ-да қазақ хандығының мемлекеттік құрылысы 7 сатыдан қаланды: Ауыл – туыстас, қандас адамдардан немесе бірнеше отбасынан құралған қоғамдық ұйым. Айылдың басқарушысы – ауылбасы.; Ата – аймақ – жеті атадан қосылатын бірнеше ауыл. Басқарушысы – ақсақал; Ру – 10 немесе 15 аймақ. Басқарушысы – рубасы.; Арыс- бірнеше ру. Басқарушысы – би.; Ұлыс – бірнеше арыс. Басқарушысы – сұлтан. Олар хандар мен ақсүйектердің әулетінен болады.; Жүз – бірнеше ұлыс. Билеушісі – хан.; Хандық – үш жүз. Билеушісі – қаған (ұлы хан). Хандар Шыңғыс әулетінен сайланған. Қазақ қоғамы екі негізгі әлеуметтік топтан тұрады: 1. Ақсүйектер – Шыңғыс ұрпақтары мен қожалар; 2.Қарасүйектер – мүлік жағдайына қарамастан қоғамның қалған топтары. Сұлтан – ұлыс билеушісі, хан болып сайлануға құқылы. Ол хан үшін міндеткерліктер атқарудан босатылды. Билер – ру және тайпа басшылары, заң білімін меңгерген, сот қызметін атқарушылар, әскери билік жүргізушілер. Ең ықпалды рубасылары хан жанындағы «билер кеңесіне» кірген. Батырлар – қазақ жастарын бастаған қолбасшылар, кәсіби әскерлер, жаумен жекпе – жекке шығатын ержүрек адамдар. Ақсақалдар – іс жүзіне белгілі бір заңдық өкілеттігі жоқ, жасына, байлығына және сіңірген еңбегіне қарай құрметке бөлген. Қарапайым халық (райаттар) – алым – салықты төлеп, міндеткерліктер өтеушілер. Құлдар – ең құқықсыз әлеуметтік топ. Алым салық түрлері: СОҒЫМ, СЫБАҒА, ЕРУЛІК, ЗЕКЕТ – малшылардан алынады; ҰШЫР, ТАҒАР, БАЖ, ХАРАЖ – егіншілер мен қолөнершілерден алынады.

3. Қазақ АКСР-iнiң құрылуы. ХХ ғ. 20-шы жж., қоғамдық-саяси процестер.

Қазан төңкерісінен кейін алғашқы айларда жарияланған ұлттық 44өзін-өзі билеу Түркістан автономиясын Қазақстанда құру идеясын қолдамай В.И.Ленин және большевиктер партиясы унитарлық мемлекет құруға кірісті. 1919ж. 10шілдеде Ленин Қырғыз (қазақ) өлкесін басқару жөнінде рев-лық комитет туралы декретке қол қойды. Онда қазақ рев-лық комитеті өлкенің ең жоғарғы әскери азаматтық басқармасы ретінде құрылатыны айтылды. Қаз-да кеңестердің құрылтай съезін әзірлеуді белгіледі. 1902ж Компартия мүшесі кеңестік тұңғыш коммисары ................. тағайындалды. 1920 ж. наурызда өзін қазақ елінің үкіметі деп атады. Алаш Орданы тарату туралы ......... қабылданды. 1920 ж. 20тамызда кеңес үкіметі РКФСР құрамына қырғыз (қазақ) автономиясы кеңестік социалистік жағын құру туралы декрет шығарылды. 1920ж. 4 қазанда Орынбор қаласында Қаз АКСР кеңестерінің құрылтай съезі болды. Съез жоғарғы өкімет органдары революциясының орталық атқару комитеті халық комисарлар кеңесін сайлады. Қаз АКСР орталық атқару комитетінің төрағасы болып Мендешев, Қаз АКСР халық комисары кеңесінің төрағасы болып 1898 ж. КОКП мүшесі В.А.Радус – Зенкович сайланды. АКСР еңбекшілері құқықтарының декларациясы қабылданды. Декларацияда ҚазАКСР құрылғаны конституциялық жолмен жарияланды. Мемлекеттік басқару орган және мемлекеттік үкімет жер саясаты азаматының негізгі құқығы мен міндеттерін сайлау жүйесі және оның принциптері, соттың ұйымдасуы қызмет жүйесі белгілі декларацияда әрбір ұлттың барлық мемлекеттік мекемелер мен мектептерде ана тілін пайдалануға бірдей құқығы бар. Қазақ халқы актіні өзінің ғасырлар бойғы арманының орындалуы, отаршылдыққа қарсы сан ғасырлық күрестің нәтижесі, ұлттың қайта өрлеу жолындағы алғашқы қадамы деп қабылданды.

1. Оғыздар мемлекетi. (ІХ\ХІ ғасыр)Сырдың төменгі және ортаңғы ағысын мекендеген тйпалар қарлұқтармен қақтығып батысқа қарай жылжиды.Батыстағы Қаңғар-печениииерді жеңіп осы жерге Оғыз мемлекетін құрады. Терр.: оңт Тараз Шам қалалары, солт.Сарысу,Торғай ,Ырғыз өзендері,солт-шығ.Орал тауларынан ,батыста –Хазар даласына дейін алып жатыр. Астанасы: Янгикент (Жаңа Гузия)Сырдария жағасындағы ірі сауда орталығы. Билеушісі жабғу. Орынбасары: Күл еркін; Әскер басшы: Сюбасшы. Мұрагер инал д.а. оны атабек тәрбиеледі.

Тайпалары: (қытай деректері бойынша) баяндұр, имур, қалаж, жарұқ, қарлұқ, қарабұлақ тд. М. Қашшқари дерегі бойынша оғыздарды әң тайпа болған. Әскери демократиялыө мемлкет болған. Жылына І рет халық жиналысы болған. Қалалары: Сауран, Қарнақ, Сығанақ, Сауран, Жанкент, Жент, Сүткент, Фараб.

Олар пұтқп табынған. Шамандарға сыйынған. Ол алғашқы феодалдық мелекет. Мүлік теңсіздігі болды: малға жеке меншік. 9ғ.соңында хазарлармен одақтасып печениттерге соққы берді. Жайық-Еділ өзендерінің аңғарларын мекендеген. Қарлұқ қыпшақтармен тығыз қарым-қатынас жасады.10ғ.селжұқ түріктерімен күреседі. Оғыз тайпалары салықтың көптігінен жиі-жиі көтеріліске шығып отырады.Шаруашылықтың негізі-мал өсіру,жер өңдеу, қол өнеркәсібі. шаруашылығы интенсивті түрде дамыды. Оғыз деректеріне сүйенсек 10-ғ.өкімет басына Әлихан келген кезде алым-салық күшейеді. Көсемдер көтеріліске шығып Жент қаласын басып алды.Бірақ ұзақ тұра алмайды. Сол кезде Әлихан мұрагері Шах Мәлік күшейеді. Күшейгені сондай 1041 жылы оғыздар Хорезмді жаулап алады. ІІ жылдан соң ол селжұқтардың өолынан қаза табады. 11ғ.басында қыпшақтар соққысынан ыдырайды.

2.”Ақтабан шұбырынды – Алқакөл сұлама”. Жоңғарларға қарсы күрестің ұйымдасуы мен барысы. Монғолдардың Батыс жерін Мекен еткен Ойраттар одағы өзара талас тартыс яғни жайылым жерлердің таршылық етуінен ыдырай бастады. Олардың 500 мың Торғауыттар солтүстік қазақстан арқылы Еділ бойында мекен етті. Ол жерді бұларды қалмақтар деп атады. 1627 жылы осында көшіп келген қалған ойраттар тебетке қарай көшіп келген қалған ойраттар тебетке қарай көшіп басқасы 1635 жылы Жоңғар мемлекетін құрды оның билеушісі қонтайшы . 1643 жылы қазақ хандарында басып шапқыншылық жасады яғни Жәңгірмен соғысты. Тәуке хан жасады яғни Жәңгірмен соғысты. Тәуке хан тұсына 7 рет басып кірді. 1718 ж Тәуке хан қайтыс болған кезде. Жоңғар шапқыншылығы Аягөз өзенінің бойында қазақтардың жеңілісімен аяқталды. Оның себебі қазақ сұлтандары арасында билікке тартыс болды. әбілқайыр Қайып сұлтан бір бірімен соғысты. Осыдан соң жоңғар басшысы Цеварабтан жаңа соғысқа дайындалды. 1723 жылы шабуыл қайтадан жалғасады. Бұл жыл жан түршігерлік трагедияның шыны болып есептеледі. 1723-27 ж «Ақтабан шұбырынды», «Алқакөл сұлама» жылы «Елім ай» әні шыққан. 1926 ж Торғай облысындағы Бұланты өзенінің жағасында қарасері деген жерде Қалмақтар жеңіліп бұл тарихта қалмақ қырылған д.а.1729 ж үш жүз бірігіп соғысады бұл соғыста қалмақтар аңырай қашқандықтан «аңырақай» шайқасы д.а. бірлікке үлес қосқан үш жүздің биі Төле,Қазбек,Әйтеке. Батырлар: Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай, Қарасай батыр.1731-42 жылы Райымбек соғысады хандық билік үщке болінеді.Ұлы жүз Жолбарыс хан. Орта жүз Сәмеке хан. Кіші жүз Әбілқайыр хан. Аңырақай шайқасының баянды болмауының себебі:Қазақ ханы Болат қайтыс болғаннан кейін үш жүз хандар арсында талас п.б. Болат ханның орнына Әбілмәмбет отырады .1758 жылы Жоңғарлар жер бетінен жойылып кетеді. Оларды құртып жіберген Қытай болатын. Әмірсана қазақ хандарына келеді.

3. Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру.

ЖЭС Ресейде өз нәтижесін берді. 1925 жылы мал саны 40,5 млн – ға жетті. Бұл ұзаққа созылған жоқ. Голошекин ауылды кеңестендіру ұранын таңдап алды. Онда ауылшаруашылығын жаппай ұжымдастыру……міндеті еді. 1918 ж………..және орташалардың бір бөлігіне қарсы соғыс жүрді. Коммунистік партияның 15 съезі ауылшаруашылығын ұжымдастыру бағытын жариялады. Ұжымдастыру 1932 ж. көктемде аяқтау белгіленді. Ұжымдастыру бойынша қатаң жаппай қуғындау территорияға негізделді. Ол дайындықсыз болды. Қыста 1932 жылы ақпанда Шу ауданының аумағында 150 шақырым жердегі 100 деген шаруа жинап 400 киіз үй қала орналастырылды. Асыра сілтеу болмасын аша тұяқ қалмасын деген ұран тасталып, млн – ға жететін малының 98 млны қалды, жер – жерде кедейлер ортасында шаруашылығы орынсыз сотталып және олардың малын жансыз конфискациялау, меншік құқығынан айыру күштеп көшіру орын алды. Колхозға кіргісі келмегендерді жер аударумен қорқытты. 1930 – 32 жж. аштық етек алды. 1930 ж. аштықтан 313 мың астам адам қайтыс болды. 1932 ж. республика қайраткерлері: Ғ. Мүсірепов, М. Ғатаулин, М. Дәулетқалиев, Е. Алтынбаев, Қ. Қуанышев (бесеудің ханы, аштықтың себептері туралы Голошекинге хат жазды. Халық ұжымдарға қарсылығын былай көрсетті). 1. қалалар мен құрылысқа кетті. 2. басқа аймақтарға, тіпті шетелге көшіп кетуі. 3. партия кеңес қызметкерлерін, сот қызметкерлерін өлтіру. 4. өзін - өзі қорғайтын қарулы отрядтар құрды. 5. жалпыхалықтық қарсылық, наразылық туғызды.

6. Көтерілістер шықты. Семей наразылықтың ірі орталығына айналды. Ауылшаруашылықты ұжымдастырудың сталиндік үлгісін жүзеге асыру іс жүзінде жоңғар шапқыншылығы кезіндегі асқан зор апаттың кеңестік нұсқасы болып шықты.

Партиянын 15 съези ауыл шаруашылыгын ужымдастыру багытын жариялады.Негизгі ұстанымдар: Ериктилик, Дербестик, Материялдык мудделик,Ужымдастыру сатыларын кезен-кезенмен оту.

Ужымдастыру мен отырыкшыландыруды жаппай жургизу ушин ауылдар мен коныстарга 8 мын жумысшы жиберилди.Олар ресейдеги колхоз жобасын кайталайтын коныстандыру улгисин орныктырды.Ужымдастыру жылдары кооперативтендиру козгалысынын оз исин ашуга мумкиндик беру,материялдык ынта,кооперативтендируге шаруанын бирте-бирте отуи,еркиндик устанымдары бузылады.

7 Билет 1. Қимақ қағанаты.

Қимақтар (ІХ аяғы ХІғ басы) қытай деректері бойынша яньмо деп аталған. М. Қашқари имақ елі д.а. Солт.шығыс Қазақстан өңірі Ертіс бойында және Орт Қаз\ды мекен еткен. Ордасы Қимақия. Екінші Астанасы: Карантия (Алакөл жағасында). билеушілері- Қаған. Мұрагерліңпен берілді. Қағанның 11 іс басқарушысы болған. Шонжарларына берілген лауазымдар: ұлы қаған, кіші қаған, ябғу шат.

Жатақтар болған. Олар көкке, аспанға, тәңірге табынған. Моңғол тілдес, қыпшақтар арасында келген түрленген тайпалар.. Қимақтар тегінің шығуы жайлы дерек парсы тарихшысы Гардизи еңбегінде (ХІғ) кездеседі. Оның айтуы бойынша қимақтар татарлардан тараған. ХІ ғ-дың 2-і жартысында қимақ одағының құрамына 12 тайпа енген. Олардың ішіндегі ең ірі әрі ықпалдысы-қыпшақтар. Қимақтардың туыстас тайпасы-құмандар. Қимақ мемл-ті 12 ұлысқа бөлініп, оларды әскери көсемдер басқарды.

Қимақтар Бұлғария,Отра Азия,оғыз, қарлұқ, тоғыз-оғыз және қырғыздармен сауда байланыстарын жасаған. ХІ ғ-ға таман қыпшақ тайпаларының үстемдігі нығайып, билік қыпшақтарға ауыса бастады. Қыпшақтар қимақтар мемл-нің орнын басты.

Ибн фадлахтың айтуынша 25 қаласы болған: Құлан, Мерке, Аталық, Талғар, Секол, Толық, Барысқан, Тұзун.

2. Қазақстанның Ресейге қосылуының басталуы.

18ғ. аяғы -19 ғ. басында Кіші және Орта жүз а ймағынын Ресей Курамына отуи аякталганымен,биркатар казак жерлери Орта Азия хандыктарына тауелди болды.19 г.20 жыл-да Улы жуздин бир болиги Орта жане Киши жуздердин онтустик аймактары Хиуа жане Кокан хандыктарынын иелигинде болды.

Хиуа,Кокан,Бухар хандыктары Квспий тенизи жагалауында Жетисуга дейинги жерлерге шабуылдап отырды.Асиресе Хиуа ханы-МУХАММЕД РАХЫМНЫН 1812,1816,1820 жылдардагы шабуылы жойкын болды.1820 жылы акпан-10 мын аскеримен 2 мынга жуык казак ауылдырын талкандады.

Жоңғар баскыншыларының қазақ жеріне шапқыншылығының тоқта-мауы қазақ билеушілерін Ресеймен одақ құруға мәжбүр етті. Өйткені қазақ-орыс қатынастарының түбірінің ерте тарихы бар еді. Бұл қарым-қатынас Ресейдің 1552 жылы Қазан хандығын, 1556 жылы Астрахань хандығын, XVI ғасырдың соңыңда Сібір хандығын талкандағаннан кейін терендей баста-ды. Ресейдің оңтүстік-шығыс шекаралары қазақжерімен тікелей жанас-ты. Өздерінің жаулап алу саясатын одан әрі жалғастыру үшін патша өкіметі Қазақстанменшекараласаймақтарда 1586жылыТүмен, 1587 жылы Тобыл, 1594 жылы Тару, 1604 жылы Томск бекіністерін, ал Қазақстан аумағында 1620 жылы Орал, 1645 жылы Гурьев әскери бекіністерін салды. Бұл бекіністер орыстардың әскери отрядтарының Сібірге одан әрі жылжуы мен Қазакстан шекараларына енуі үшін негізгі әскери тірек қызметтерін атқарды. Ресей мемлекеті өзінің Шығыстағы мемлекеттік шекараларын одан әрі кеңейтуге мүдделік таныта отырып, көршілес жатқан шығыс мемлекеттерінің халықтарымен сауда байланысын нығайтуға және бірте-бірте осы жерлерге түпкілікті орнығуға ұмтылды. Ресей мемлекетінің кең-байтақ қазақ жеріне деген кызығушылығы орыс мемлекетінің өзінің батыстағы сәтсіз әрекеттерінен кейіи Орта Азия мемлекеттерімен сауда және елшілік катынастар орнатуымен одан әрі күшейе түсті.

3. Қазақстанды индустрияландыру. Республиканың халық шаруашылығын қалпына келтіру әлі аяқтамаған болатын. өнеркәсіп өндірісі соғысқа дейінгі деңгеінің 61%-на жетті. 1925 ж жетлоқсан – БК(б)П-ның ХІУ сьезі белгіленген социалистік индустрияландыру бағыты жарияланды. Индустрияландыру-халық шаруашылығының барлық салаларын машина техникасымен жарақтандыру,инфраструктураның дамуы, индустрияланған халықтың пайда болуы. Индустрияландыру - өлкенің табиғи байлықтарын зерттеуден басталды.

· Академик Н.С.Курнаков Орталық Қаз-ң минерал-шикізат байлықтарын зерттеп, «ҚАКСР-і Кеңес Одағының тұтас металлогенді провинциясы» деген тұжырым жасады.

· Академи И.М.Губкин Орал-Ембі мұнайлы ауданын зерттеп,бұл кен орны мұнайға аса бай облыстардың бірі деп қорытындылады.

· Инженер-геолог Қ.И.Сәтбаев Жезқазған ауданындағы мыс кен орындарын зерттеп,аймақтың болашағы зор екенін дәлелдеді.

Түркісіб құрылысына бірнеше ұлт өкілдернен тұратын 100 мың адам еңбек етті.10 мың қазақ жұмысшылары теміржолшы,құрылысшы,техник,жол ісінің шебері мамандарын меңгерді.Құрылысқа 200 млн.сом қаржы жұмсалды.Түркісібтің ұз-266,5 шақырым болатын учаскілерінің бірі-Жетісу жолына тәулігіне 1500м жол төселіп,7айда салынды.Құрылыс жоспарда белгіленген 5жылдың орнына 3 жылда салынып бітті.

КСРО Ғылым Академиясы 20ж. аяғы 30 ж. басында көрнекті ғалымның қатысуымен республиканың бүкіл аумағын қамтыды. Инженер – геолог Қаныш Сәтбаев Жезқазған ауданындағы мыс кені орнын зерттеп, аймақтың болашағы зор екендігін дәлелдеді. 1927 ж. Түркістан Сібір

темір жол магистральі белгіленген 5 жылда емес 3 жылда салынып бітті. 1930 ж. сәуірдің 28 – де солтүстік, оңтүстік учаскелері Айнабұлақ станциясында түйісіп, жол иске қосылды. Ол 1931 жылы қаңтарда пайдалануға берілді. Сталиннің индустрияландыруының басты міндетін КСРО – ны машиналар, жабдықтар әкелетін елден оларды өз бетінше шығарудың емес…………..деген тұжырымына………………Донбастың жаңашыл Стахановтың рекорды мәлім болысымен партия ұйымдары оның тәрбиесін насихаттай бастады. Стахановшылар қозғалысы халық шаруашылығының барлық салаларын қамтыды. Қарағандының шахтері Күзембаев Қаз – да стахановшылардың ізбасары болды. Қазақстан өнеркәсібінің алғашқысы болып Москва және Москва облысының жұмысшылары қамқорлыққа алды ол жөнінде штаб құрылды.

1. Қазақстан тарихындағы қыпшактардың орны.

Қыпшақтар (11ғ басы 13ғ басы) қимақтарды өзіне қаратқан қыпшақтар батысқа жылжып оғыздарды да өзіне қаратады.Сөйтіп 11ғ басында Ертіс өзеніне Еділге дейінгі терр.Қыпшақ даласы (дещті қыпшақ )д.а.Қыпшақтың діни-нанымы (көк аспан)ата-баба аруағына сиыну.Жазуы көне түркі. Ордасы-Сығанақ.. Шаруашылығы көшпелі мал шаруашылығы, тары өсірген. Алғашында қимақтардың тайпалық одақ ретінде байланысты болды. Негізгі шаруашылығы көшіп-қону мал шаруашылығы. Сауда жолы – Ұлы Еділ жолының дамуы. Сырдария жағалауының Сығанақ, Құмкент, Жент т.б. қалалары дами бастады. Қимақтар яньмо тайпаларымен тығыз байланыста болды. Қимақ тайпаларының басшысы – Шад-тұтық деп аталды. Олар сыртқы саясатын өте тапқы жүргізген. Қимақ қағанатының күйреуіне 2 түрлі себеп болды. 1. Ішкі талас –тартыстың күшеюі. 2. Орталық Азияға көшпелі тайпаның қаптап кетуі.

Қимақтар әлсіруіне қарай қыпшақтар күшейіп 11 ғ. басында әскери саяси үстемдік солардың қолына күшті. Олар Тараз қаласының маңына Қанжақ, Сәңгір бекіністерін салды. Олар Орта Азия және оңт.шығыс Европа мемлекеттерімен тікелей байланыс жасауға тырысты.

2. Кіші жүз ханы Әбiлхайыр – саяси тұлға және қайраткер.

Ақ Орда мем-ті екіге бөлінді: Ноғай ордасы, Әбілхайыр хандығы н/е көшпелі өзбек мем-ті. Ордасы-Сығанақ. 1428 ж. Ақ орданың соңғы ханы Барақты өлтіріп билікке Шайбани ұрпағынан Әбілхайыр келді. Әбілхайыр хандығы н/е көшпелі өзбек хандығы д.а. 1428ж. Әбілхайыр Батыс Сібір территориясын өзіне қосып алды. 1456-1457ж. Сығанақ түбінде Әбілхайыр Үз-темір патша бастаған ойраттардан жеңілді. Әбілхайыр хан Сыр бойындағы қалалар үшін Моғолстан ханы Есен Бұғамен соғысады. Әбілхайыр қол аясындағы Керей мен Жәнібек әкелері Барақты өлтірген. Әбілхайырмен келіспей Әбілхайыр хандығынан бөлініп шығып Моғолстан ханы Есен Бұғаға барады. Есен Бұға оларға ең шұрайлы жерлері Талас-Шу өзенінің бойынан жер береді. Міне осы жерде 150 мың адамды құрайтын рулармен келеді. Бұл мем-т бір орталыққа бағынатын мем-т болмай, бірнеше иеліктерге бөлінеді. Олардың басында Шыңғыс тұқымдары тұрады. 50ж.ж. Әбілхайыр Мәуренахрдағы Темір ұрпақтарының талас-тартысына килігіп Самарқант Бұқараға тонаушылық жасайды. 1457ж. Әбілхайыр оңт. Шығыс және оңт. Қазақстан жеріне басыт кірген ойраттарға Сығанақ түбінде қатты соққы берді. Әбілхайыр 1468 ж. Керей мен Жәнібекке қарсы соғысқа шығады. Бірақ жолай қайтыс болады. Әбілхайырмен бірге мем-те құлайды.