Алтын Орда. 6 page

Date: 2015-10-07; view: 565.

1864 жылғы 22 қырқүйек -жағынан Черняев тобы, жағынан Ларке тобы Шымкент алынды.

1865 жылғы шілде - Ташкентті 3 күндік шайқастан кейін алды.

1868 жылғы қаңтар - Қоқан хандыгына тәуелді қазақ жерлері Ресёй қүрамына еніп, Түркістан генерал-губернаторлығына бағындырылды.

1873 жыл - Хиуа хандығының жеңілістірі Хігуа хандығы біілігінен қазақтардың толық бөлініп шығуын тездетті.

Қазақ елінің Ресей қүрамына қосылу процесі XVIII ғасырдың 30 жылдарынан басталып, 1,5 ғасырға созылды.

Бүл оқиганың прогресті жагы:

Шаруашылық, саяси, қоғамдық қатынаста феодалдық - патриархалдық белгінің жойылуына жол ашты.

Патшалық билік қысымының күшеюі үлттық сананың оянуына эсер етті.

1. Ұлы Жiбек жолы.

Б.э.д. 1 мыңжылдықтың ортасында Қара теңіздің Дон бойында оңтүстік Арал өңіріндегі савроматтарға, Ертіске, Алтайға, Ертіс-Зайсан көлінің маңайында мекендеген тайпаларға осы Жібек жол арқылы жібек, тері, иран кілемі, асыл бұйымдар сауда арқылы таратылып жатты. Б.э.д. 2 ғ. Жібек жолы сауданың тұрақты желісі реттелді, қызмет ете бастады. Жібек жолы б.э.д. 2 ғ. және б.э.д. 1 мыңжылдықта Қазақстанға Рим әйнегі, теңге, Қытай жібегі, айна, ыдыс-аяқ, иранның асыл тастары жеткізіліп тұрған. 6 ғ. соңында Жібек жолы Жетісуда, Қазақстанның оңтүстігінде жаңа қалалардың бой көтерілуіне көп көмегін тигізді. Бұл сауда жолы 14 ғ. ішкі қырқ-р қола мәдениетін тоздырғанға дейін Қытайға баратын теңіз жолын игергенге дейін бұрынғы көне жолдың жұлдызы сөнгенше жұмыс істеді. Археологтардың зерттегендеріне қарағанда осы кезде оңтүстік Қазақстанда оңтүстік батыста 27 қала: Тараз, Құлан, Атдак, Джамукат, Мерке, б-н Талас Алатауының баурайында Джумиланг Манксит қалалары, Шавгар өңірінде – Яссы, Қарған, Шағылжаң,Қарашоқ, Сайран, Сырдария маңында Сығанақ, Жент т.б. Шу алабындағы Баласағұн бас қалаға айналды. Міне, Ұлы Жібек жолы Қазақстандағы қалалардың бойын көрсетуге, тауар айырбасты жақсартуға көп пайдасын тигізді.

2. Абылай хан - саяси тұлға және қайраткер.

Абылай аса ірі мемл.т қайраткері. Қолбасшы, қазақ хандығының негізін қалаушылардың бірі Женібек ханның ұрпағы. Есім хан одан Салқам Жәңгір осы Жәңгір ханның төртінші ұрпагы Көркем Уәли оның ұлы Әбілмансұр Ол «ақтабан шұбырынды» тұсында жетім қалып Төле бидің қолында болып тәрбие алады. Қалмақтармен шайқас алдында жекпе жекте Шарышты жеңіп шабуылға шығып атасының аруағын шақырып «абылайлап» шауып содан соң өзі де Абылай атанып кетеді . 30-50 Абалай қызметі қалмақтармен күресте өтті. Абылай жәңгір ханнан соң қалмақтарда тұтқында болған хан.18ғ 50ж тағы қытайдан қауіп төнгенде басқа шығыстүркілерді және ойратты көмекке шақырады. 1756ж жазда қытайға тойтарыс береді.Орта жүз ханы ретінде Әбілмәмбетпен бірге 1740 Орынборда ресей билігін мойындайды.ант береді ол антты 1762 ж қайталайды. 18 орталық азияда қалыптасқан саясатты мазмұнын анықтаған қайраткер. 1771 түркістанда жалпы қазақ ханы бол.да ресейге елші жіберіп өзін үш жүз ханы етіп тағайындауды мойындауды талап етті.бірақ патша грамотасында тек орта жүз ханы деп мойын.ы. оны ол орынборда не троицкте аолуға тиіс еді бірақ алуғак бармады. 1781 ж қайтыс болады мұрагері Уәли болады

3. Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында. Соғыстың тікелей салдары ретінде1941-1942 жылдары өнеркәсіпте, сол сыякы ауыл шаруашылығында істейтін әйелдердің саны курт артты. Сондай-ақ кала жәке село халқынын аракатынасы да өзгерді.СоғЫС жағдайына сай жұмыс істей отырып,металлургтер 1941 жылы шілдеде айлык тапсырмаларын асыра орындады, мұнайшылар отын шығару және бұрғылау жөнінде косымша бригадалар кұрды. Майданға сапалы ұрыс техникасы. Окдәрі мен азык-түлік қана емес. сонымен бірге киім-кшек. жабдық та кажет еді. 1941 ж. екінші жартысында Казакстанның тігіншілері әскерлерге 329 мың гимнастика, 322,5 мың жазғы шалбар 170 мың жұп пима және т.б. өнім шығарды.

Темір жол көлігінің рөлі мен маңызы арта түсті. 1941-1942 жылдары бір млн-ға жуык адам, аса зор көлемдегі өкеркәсіп жабдықтары тасылды, Егіншілік пен мал ферма-ларынын кызметкерлері кажу-шаршау дегенді білмей еңбек етті. 1941 жылы республика негізінен колхоздар есебінен мем. 100,2 мың пұт астық тапсырды- Казақстан елдін аса ірі мал шаруашылык Базасы еді. 1941 ж мал базсы онын алдындағы жылға карағанда 20,9 пайызға өскен. Бұл табыстар майданға кажетті өнімдер мен шикізатты жөнелтудің келемін ұлғайтуға
мүмкіндік жасады. Мем. 114,6 мың тоннадан астам ет (тірілек салыагаыек), 283,7 мың
тонна сүт, 14,8 мың тонна жүн, 2,8 млн данадан астам түрлі тусті мал терісі тапсырылды.
Мал шаруашылығы өнімдерін және өнеркәсіпке кажетті шиізат өндіру жөнінде Қазакстан тылдағы аудандардың арасында жетекші орын алды.Каратау тау-кек химия комбинаты-ның кұрылысы айрықша бакылау мен жүзеге асырылып жатты. 1943 жылғы мамырда Карағандыда жақын жерде металлургия зауытының кұрылысы басталды Оның қорғаныс өнеркәсібі үшін зор маңызы болды, зауыт Атасу кен орын тобының негізінде кұрылды.

Онын құрылысын тездету үшін республика үкіметі қарашада 3 мың адам жіберілді.Жеңіл және тамак өнеркәсібі де өнім шығарудың еселеп арттыра түскен. Жұмыс істеп тұрған куаттарды ұлғайтумен қатар жаңадан көптеген токыма және тамак кәсіпорындары салынды. 1940 ж. Көбіне жартылай қолөнері үлгісіндегі 26 кәсіпорынның орнына 1943ж. 43 Ірі фабрика іске қосылды.Карағанды көмірімен Сібірдін, оралдын, Поволжъенің басқа да аудандардын өнеркәсіп топтары жабдықталды. Жұмыс істеп тұрған лавалар саны 1941 ж. 63-тен 1945 жылы І58-ге дейін көбейді, жылдын жалпы куаты 6 млн тоннадай 19 жаңа шахта мен 3 көмір разрезі салынып, пайдалануға берІлді.

Жаңа мұнай кәсіпшіліктер: Қошқар, Комсомольск, Тентексор,Жолдыбай еселеп арттырды. Соғыс жылдары Ембіді 430 жаңа скважина іске қосылды. Соғыстың соңғы үш жылдарында Қаз. 247,2 мың тонна жоғары сапалы мұнай берді. Респ. Энергетикалық қуатты арта түсті олар 1941 ж. Қаңтарынан 1945 ж. Қаңтарына дейін 54,4 пайызға ұлғайды.. электор қуатын өндірудің жалпы одақтық көлеміндегі респ. Үлесі 1,31 пайыздан 2,67 пайызға дейін көтерілі. Өкеркәсіптің жоғары каркынмен дамуынын нәтижесінде соғыс жылдарында республикада халық шаруашылығындағы өнеркәсіптің жалпы өнімінің үлес салмағы 1940 ж. 60 пайыздан 1945 ж. 66 пайызға дейінөсті, ал жұмысшылардың саны 1,5 еседен астам көбейді. Егіншілермен малшылардың еңбегі ұлаң ғайыр 1942 ж.84,3 млн пұт астық дайындалып дәнді дақылдардың түсімі орта есеппен әр гектардан 7,9 ц айналды, көптеген озот егіншілер оданда мол өнім өндірді Ақтөбе обл. Ойыл ауданында озот тары өсіруші Ш.Берсиев тарының қуаншылыққа төзімді жоғары өнімді жергілікті ауа райының жағдайына икемді сорттын өсіріп шығарды. Ол 1942 ж. әр гкетардан 175 ц ал 1943 ж 202 ц өнім жинады. Қызылордалық күріш өсірушілер Ы.Жақаев пен Ким Ман Сам күріштен мол өнім алды. Ыбырай Жақаев 1943 әр гектарының өнімін 192 ц жеткізді. Колхоздармен совхоздар МТС-тер азат етілген аудандарға баға жетпес көмек көрсетіп отырды. Гитлершіл жауыздар 1710 қала мен поселкіні 70 мыңнан астам село мен деревняларды өртеп қиратып кеткен 25 млн адам баспанасыз қалды .майдан армиясының ең жақын тылын тез арада қалпына келтірудің орасан зор әскери шаруашылық маңыз болды. 1942 ж. 26 наурызда қазақстан мәскеу обл. Азат етілген аудандары еңбекшілерінің алғашқы делегациясын қабылдады. Оларға 1237 қой, 142 сиыр, 184 шошқа35 жылқы 9 тонна астық тұқымы және басқалары берілді. Фашистік бскыншылардың азат етілген аудандарға 1942 жылдың I маусымынан 1943 жылдың маусымына дейінгі бір жылдын ішінде 3879 тракторшы, 593 тракторшылар бригадирі, 106 механник, 221 комбайыншы, 69 МТС директоры, 115 агроном жіберілді.Майдангерлер отбасына мемлекет тарапынан қамкорлық жасалыкып отырды. Тек кана соғыс басталғаннаң кенінгі 11 ай ішінде респуб.290,9 мың , ал 1943 жылдын 1 қаңтарына карай .178 мың майдангерлер отбасыларына мем. Көмек ақы берілді. Соғыс жылдарында 93,1 мың бала балалар үйіне қабылданып жетім қалған 6400-ден астам жасөспірім еңбекке тартылды.

ҰОС жылдарындағы қазақстандықтардың майдандағы ерлігі.

фаршистік германия 1941 жыл 22 маусым таңғы сағат 4-те Кенес одағына жасау туралы он жылға жасалған шарт опасыздықпен бұзылып тұтқилдан ұрыс қимылдарын жүргізді. Жау адам саны мен соғыс техникасы жағынан анағұрлым басым болды. Кеңес халқының социалистік Отанды қорғау жолындағы Ұлы Отан соғысы басталды. Соғыстың алғашқы күндерінен-ақ Алматы, Жамбыл, Оң. Қазақстан Қырғыстан шақырылған жігіттерден 316-атқыштар дивизиясы жасақталды. Оның командирі болып азамат соғысына қатысушы генерал И.В. Панфилов тағайындалды . соғыстың бастапқы үш айының ішінде Қазақстанда 238.310.314.398. және 391 атқыштар және атты әскер бригадалары әуе күштерінің әр түрлі соғысбаталиондар құрды. Ұлы отан соғыс тарихында қазақстандықтардың үлесі аз болған жоқ. Еліміздің басқа да халықтарының ұл-қыздарымен қатар біздің республиканың жастарыда да жаумен Балтық теңізімен Қара теңізге дейінгі майдан шептерінде ерлікпен шайқасты.қаз. оғыстың алғашқы күндерінен бастап басқыншылармен кескілескен ұрыс жүргізді. Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған қаз.болды. олардың арасында Ғ.Жұматов, Ш. Шолтаров, В.Лобанов К. Әбілрахманов, К.Иманқұлов, Е.Качанов, В.Фурсов т.б. жаумен жан алмай шайқасып ерліктін үлгісін көрсеттіҰлы отан соғысы жылдарының алғашқы айларында қаз. Пермышь, Саврема аралы Минск, Одесса Бельцы, Шауляй Севастополь және т.б. қалалар үшін шайқасты әсіресе 1941 ж қараша желтоқсан айларында Мәскеу түбіндегі шайқаста қаз. жауынгерлік даңқы шықты. Рес. Жасақталған 316-атқыштар дивмзиясына астанаға апаратын негізгі өзекті жолдардың бірі- Волгокаламск тас жолын қоғауға тапсырды. Мұнда мйор Бауыржан Момышұлы басқарған 1073-ші атқыштар полкі жау шабуылына девизиясын басқа бөлімдерімен бірге Қысқа мерзім ішінде бұл дивизия жаудын атты әскерлерін талқандады. 316-дивизияның жоғары қаһармандық қаблетін қамтамасыз етуге оның командирі И.В.Панфилов зор еңбек сіңірді. Саяси жетекші В.Г.Колчаковтың жауынгерлерді ерлікке жігерлендіріп «Ресей жері кең байтақ бірақ шегінерге жер жоқ артымызда Мәскеу»-деген сөздері бүкіл майданға тарап кетті. 28-жауынгер орыстар,қазақтар,украйндер, қырғыздар -4сағат бойы жау танкілерін тынымсыз шабылына ерлікпен тойтарыс берді. Олар қасық қаны қалғанша шайқасты. Бәрі дерлік қаза тапты саяси жетекшілер П.ВВихрев М.Ғабдулин автоматшылар Т.Тоқтаров Р.Амангелдин өздерінің ерліктерімен мәңгі өшпес із қалдырды. Қазақстандықтар тек Сталинграт түбіндегі шайқаста ғана емес сонымен қатар Курск иінінде, Днепр, Ленинград үшін шайқастарда жанқиярлықпен соғысты. Леленинград қоршауындағы іскери бөлімдерде қызмет еткен жауынгерлердің арасында Д.Шыныбековтың алысқа ататын аэростат командиріС.Жылқышевтің есімі мқтанышпенайтылады. 1942 ж шайқастардың бірінде Бат. Қаз. обл. Жаңакада ауданының түлегі Арыстан Ахметов өз есімін өшпес даңқа бөледі. Ол 19 жауынгермен әскери маңызы бар бір төбені жаудан қорғап соңғы адамы қалғанша соғысты. Осндай азапқа жау офицерінің бетіне түкіріп қайсарлықпен қаһарлықтың үлгісін көрсеткен А.Ахметров қанішерлер үстіне жанармай құйым өртеп жіберді батыр жігіт жау алдында сес бермеи өмірден өтті. Елге оның ерлігі туралы Павел Кузнецовтың очерктері арқылы жетті.қуатты жарылғыш минамен жау танкісінің астына түскен Қарсыбай Сыпатаев, жаудың оқ шашып тұрған дзотының аузын өз кеудесімен жапқан Ленинград қоғаушысы Сұлтан Баймағанбетов қазақ жауынгерлерін ерлікке рухтандырды Соңгы жылдарға дейін тарихи оқулыктарды қазақ ұшкышы Кекестер Одағынык батыры Нұркск Әбдіров ерлігі жөнінде, атақты ұшкыш капитан Н.Гастеллонык отка оранған ұшағык жаудын танк колоннасының үстіне шүйдіре кұлатып, тас-талкак еткен көзсіз ерлігін қайталаушы адам ретінде жазылып келді. Нұркен де 1942 жылы 19 жслтоксакда Ростов облысы Боков-Пономаревка ауданыкда жау оғы тиіп, жаңа бастаған өзінін «Ил-12» ұшағын неміс танктілерініңр шогырланған калың ортасына бағыттап оларды көп шытынға ұшыратып, каза тапты. Бұл ерен ерлІкті соғыстың алғашқы 5-шІ күні капитан Масловтын экипажынык құрамында казак ұшқышы. Алматы облысы Балкаш ауданынынтулегі Бақытозар Бейсенбаев та жасағак еді. Бұл тарихи әділеттілік арада 56 жыл өткенде орнап, Б.Бейсебаевқа Рссейдін батыры және Казакстаннын Халык Қаһармакны атағы беріл-ді.Қазакстакдыктар партизандык козғалысқа белсене қатысты. Толык емес мәліметерге карағанда, Украинаның партизандық кұрамалары мен отрядтарында-1500,Лекнкград облысында 220, смоленск жерінде 270-тек астам казақ жігіттері соғыскан. Белоруссияның әр түрлі аудандарында әрекет еткен 65 партизандык бригадалар мен отрядтарды 1500-ден аса казакстандыктар болған. Партизан козғалысына катысқан данкты казак жігіттері Г.Ахмедилроа, Қ.Оыаров,А.Жұмагалиев.З.Хұсанов,Е.Орзбаеав,Қ.Кайсенов,Ө.Шәріпов. Т.Жанкелдин, Ж.Сани т.б. есімдері бүгінде зор құрметке ие болып отыр.Жапониянын 1945 жылгы кыркүйектің басында тізе бүгуімен Кенестер Одағынын Улы Отан соғысы және екінші дүние жүзілік соғысы аякталды. Адамзат соғысқұмар фашистік диктатураның дуние жүзІне устемдңк жүргізу каупінен сактап калды.Үяы Отан соғысы майдандарымен көрсеткен ерліктері үшін 96638 казакстандыктар Кснес Одағынын орден, медальдарыі марапатталды. 500-ге жуык казақстандыктарға Кекес Одағының Батыры атш берілдіді. Олардың 99-ы қазақ. Солардың қатарында Кенестік Шығыстың қос қарлығашы, қаһарман кыздары - Әлия Молдағұлова мен Мәншүк Мәметова бар. Кенес Одағының батыры атағн ұшқыштар Т.Бигелдинов, Л.И.Беда. И.Ф.Павлов, С.Д.Луганский екі реттен берілді. 110 казакстандықтар Даңқ орденімен үш дәрежесінс ие болды. Соғыс Қазакстан үшін өте кымбат түсті. ұлы Отан соғысында 603 мыңдай Казакстан азаматтары ерлікпен каза тапты.

1. Түркi тайпаларының әлеуметтiк ұйымдасуы. Ру-тайпалық құрылымы, басқару мен билiк институттары.

2. XV- XVIII ғғ. қазақтардың шаруашылығы.

3. Қайта құру – кеңестiк қоғамды демократияландырудағы бағыт.

1. VI-XII ғғ. ғылым мен мәдениеттiң дамуы.

2. XVIII ғ. 40-50 жж. қазақ-жоңғар қатынастары. Жоңғарияның құлауы.

3. ХХ ғ. 70-80 жж. Қазақстан өнеркәсiбінiң дамуы

1. Түрiктердiң рухани мәдениетi.

Б.з. I мыңжылдығының ортасынд Қазақстан тайпалары түркі тілінде сейлед і. Олар үш топқа бөлінді (VІ-VІІІ ғ.):

Бұлгар-хазар.

Батыс- түрік (оғыз).

Қарлүқ.

VІІІ-Х ғасырларда батыс-түрік тілде тармағынан қимақ-қыпшақ тілдер тобі бөлінді. Оңтүстік Қазақстан халқы монғог қидан, соғды, сирия, араб тілдерінде д сөйлеген.

ІХ-ХІІ ғ.ғ. - түркілерде араб тілі кеңіне қолданылды.

Түріктердің жазуы туралы алғашқі деректерді Менандр Протектор қалдырды (\ ғ. II жартысы).

Ежелгі түрік жазуының ескерткіштер Солтүстік Монғолиядан, Орхон, Толь Селенга озендерінің бойынан табылға тастағы жазулар. Бұл жазулар Білге қағаі Күлтегін (732ж., 735ж.), Тоныкок (716 ж күрметіне жазылған.

Көне түрік жазуын тұңғыш рет XVI ғасырдың 20-жылдарында Енисей аңғарына Д.Миссершмидт пен Ф. Страленбер тапқан.

Жазу скандинавиялық руна жазуыь ұқсас болғандықтан руна жазуы деп аталды.

1889 жыл - Н.М.Ядринцев Солтүсті Монғолияда, Орхон озені аңғарынан руғ жазуы бар тас тапты.

1893 жылы 15 желтоқсан - дат ғалым В.Томсон руна жазуын түңғыш оқыды. Руь жазуы 37-38 таңбадан тұрады. В.В. Радло руна жазуын оқудың кілтін тапты.

Руналық жазулар сипаты:

Маңызы зор тарихи құжаттар.

Әдеби керкем шығарма.

Шешендік енердің және батырль туралы ауызша эңгіме дәстүрлер: сақтаған саяси проза.

2. С.Датұлы бастаған Кiшi жүз қазақтарының көтерiлiсi.

С.Д. бастаған көтеріліс 1783-1797 ж-р аралығында Кіші жүзде болды.Себебі жер мәселесінің шиеленісуі Қаз-ға Жайық-Еділ өзенінің жағасына мал жаюға тиым салды. Феодалдық колониялық қанаудың күшеюі халықты аштықтан ашық сылтауы Орал қазақтарының 1782-88ж қасында Жайық өзенінің сыртына өткен кіші жүздің малшысын 4 мыңнан астам жылқы-ларын қуып кеткендігі.Көтерілістің барысы: ұйымдастырылған көтерілістің басталуы.Басшысы-С.Д.(ірі феодал) Мақсаты-хан билігін жою.Нұралы ханнның патша әкімшісіне көтерілісті басу туралы өтініш жазды.Көтерілістер қазақ бекінісіне шабуыл жасады. 1785ж. жазалаушы отряд бейбіт ауылдарға шабуылы, халық наразылығы ұлғач түсті. 1786ж. көтерілістер ханауылдарына шабуыл жасады. Нұралы ханды биліктен алып тастады. Кіші жүзді 3 бөліккке бөлді. 1790ж. Есімді, 1791ж. Ералыны хан етіп тағайындады. Феодалдарға қарсы күрестің шиеленісуі 1797ж. хан кеңесі құрылды Сырымотряды Илецк бекінісіне шабуыл жасап ол сәтсіздікке ұшырады. Сырым Датұлы хан басқармасының құрамына кірді. Көтеріліс тоқтады. Оның женілу себебі: ұйымдаспаған көтерілістің халық басқармашы...... феодалдың әртүрлі көзқараста б/ды. Маңызы хан билігін шектеп, оны жоюға жағдай жасады.

3. 1986 ж. желтоқсан оқиғасы.

80 ж барлық қаржының көпшілігі өндіруші салаларға жіберілуі халыққа қажетті тауарлардың 60 пайызы реапубликадан тыс жерлерден тасымалданды. Мұншалықты бұрмаланған орталық құрылымды экономикасы бар әлемде сирек еді. 1954-1986 ж. 600-ден астам қазақ тілі мектебі жабылды. Қазақ тілінің жағдайы төзгісіз халге жетті. Басқасын былай қойғанда әкімшілік-әміршіл жүйе көсемдерге табынушылық.......... Мәскеуде ғана емес республикалар облысытарында жүргізіп отырды. 1979 ж. Ақмоладағы жаппай толқу елеусіз қалып тіпті көпшіліктен жасырылды. Қонаевтың тағдыры ескі алаңдағы Кремльде шешілді. 1986 ж. 16 желтоқсанда Қазақ Компартиясының ОК II пленумы б. Ол 18 минутқа созылды. Қонаевтың орнына Разуневскийдің ұсынысы б/ша Колбинді тағайындайды.Орталықтың мұндай әрекетімен Қазақстан 1 рет кездесіп отырған жоқ. 1986 жылы желтоқсандағы қазақ жастарының бой көтеруі ұлтшылдық сипатта емес өзінің бастапқы кезеңінде құқыққа қарсы сипатта да болған жоқ. Шеру саяси және бейбіт сипатта б. Онда басқа халықтарға қарсы атой салушылық мемлекеттік құрылысты жою деген үндеулер болған жоқ. 1986 ж. желтоқсан оқиғасының қаһармандары Рысқұлбеков, Ербол Спатаев, Ляззат Асанова, Сабира Мұхамеджанова, т. Б. Желтоқсаншыларды ақтаған ақын М. Шаханов болды. 1989 ж. КСРО халық Департаментінің 1-ші съезінде М. Шаханов жоғарғы жақтағы адамдарды айыптап сөз сөйледі. КОКП ішкі істер министрі Власов барлық әскерді жіберіп үлкен қателік жасады. Бұл шеру қан төгіс шайқасқа айналды.

1. Монғол шапқыншылығы қарсаңындағы Орталық, Орта Азия және Қазақстан территориясындағы саяси жағдай.

2. Қазақ билерi. Олардың XVII-XVIII ғғ. қазақтардың қоғамдық өмiрiндегi орны

Қазақ билері — ерте заманда осы күнгі соттың да, тергеушінің да қызметін атқарған. Билер өздерінің бір ғана сөзімен небір шытырман даулы мәселелердің дұрыс шешімін тауып отырған. Қазақ билері әділ және елге сыйлы болуға тиісті болатын. Өз әділдігімен елге танымал болған қазақтың атақты билері:

Төле би (1663—1759 жж.)

Қазыбек би (1667—1764 жж.)

Әйтеке би (1644—1700 жж.)

Қазақ халқының бұл билері елді үш жүздің бірлігін сақтауға шақырды.

3. КСРО-ның ыдырауы.

РСФСР, Белорусь, Украина басшылары желтоқсан айлық басында Белорусь астанасы Минск қаласында бас қосты. Бұл келіссөзден соң 1922 ж. КСРО-ны құлатып ТМД құруға келісімге қол қойылды. Бұл кездесуде Қазақстан Президенті басқа орта Азиялық республиканың президенті шақырылды. 1991 ж. 13 желтоқсанда орта Азия Қазақстан басшылары Ашхабад қаласында бас қосты. 20 желтоқсанда тәуелсіз елдер одағы төңірегіндегі мәселелерді талқылау үшін Әзірбайджан, Армения, Белорусь, Қазақстан, Қырғызстан, Молдава, РСФСР, Тәжікстан, Түркіменстан және Өзбекстан басшылары Алматыға жиналды Оған Грузия бақылаушы есебінде қатысты. 1991 ж. желтоқсанның 21-де сағат 11.30 да тәуелсіз елдердің басшысы ҚР президентінің резиденциясына жиналды. М. С. Горбачев бұл жиынға қатысқан жоқ. Оған шақырылмады. Сағат 15-те әзірленген құжаттарды талқылау аяқталды. Сағат 17-де 11- республиканың басшылары қол қойды. Осы сәттен бастап КСРО өмір сүруін тоқтатып, ТМД өмір есігін ашты. Хаттамаға қол қойған соң кейінгі пресс-конференцияны Н. Ә. Назарбаев ашты.

1. Монғол мемлекетiнiң құрылуы. Шыңғысханның жорықтары. Ұлыстардың құрылуы.

Шағатай ұлысы өзара талас тартыстан 2-ге бөлінді. 1.шығ. Моғолстан 2. Бат. Мәуренахр. Моғолстан алғашқы билеушыісі Тоғылық Темір (1347-1362) 15 жыл билік құрды. Оның құрамында дулаттар, жалайырлар, үйсіндер, керейлер, арғындар, қаңлылар т.б. 1361ж Тоғылық темір Мәуренахрға шапқыншылық жасап оны өзіне қаратады да, Мәуренахрға билеуші етіп баласы Илияс Қожаны отырғызады. 1362 ж Тоғылық темір қайтыс болып, оның орнына Илияс Қожа билікке келеді. 16ғ басында ыдырайды. Ақ Орда мемлекеті ыдырап 2-ге бөлінеді. 1. Ноғай ордасы 2. Әбілқайыр хандығы немесе Көшпелі Өзбек хан. Ноғай кісі аты, Шыңғыс ханның ұрпағы Алтын Орданың әскер басшысы Ноғайдың атымен аталған. Мемлекеттің негізін қалаған Едіге. Едігенің баласы Нұрадиннің кезінде Ноғай ордасы ыдырайды. 2-ге бөлінген. Үлкен ноғайлы және кіші ноғайлы. Олар ұлыстарға бөлінген. Ұлыстарды мырзалар басқарған. Сібірдің ұлан байтақ жерінде көптеген түркі тайпалары ежелден тұрған. Моңғол шапқыншылығынан кейін батыс сібір жошы ұлысына кірді де Шайбани әулетінің жері деп есептелді. Елді басқару керейлерден шыққан Тайбұғаның қолында болды. Ол Шыңғыс әулетінен шыққан хан атағын ала алмады. 1398 ж Алтын Орда бил-е Едіге жеңілген. Тоқтамыс Б.С. қашып келген. Едігенің ұлы Махмұд Қожа ноғайдың қолдауымен батыс сібірге хан болды. Батыс Сібір хандығының астанасы Тұра қаласы болды.1428ж Әбілхайыр хан Батыс Сібірге жорыққа аттаныт жеңді. Махмұд Қожаны өлтірді. Батыс Сібірге Әбілхайыр хан болды. 1468ж Әбілхайырдан соң батыс сібірге шайбани ұрпағы Ибақ хан болды. Ол орыс мемлекетімен байланыс орнатты. Оның басқаруына ...........болған феодалдар оны өлтірді. Ибах орнына Мұхаммед хан болып жарияланды.