Казакстан Ресейдеги 1905-1907 жылдардагы революция кезинде.

Date: 2015-10-07; view: 2699.

1905 жылдан 1907 жылга дейнги кезенде биринши орыс революциясы болып отти.

Патша окиметинин 1905 жылгы 9 кантарда карусыз шеруге шыккан жумысшыларга ок атып, кырып салганы онын канишер зулымдык саясатын ашкерлеп берди.

Казактын белгили акыны ари этнограф, тарихшы, шежиреши Машһур жусип Копейулы осы окигага арнап « Канды жексенби» деген олен жазды. Автор кугын-сургин корды Ташкент, Кокан жагында жане Ишки Ордада бой тасалауга мажбур болды.

Верный, Перовск, Казалы, Орыл Актоба, Петропавл мен Семей де жумысшылар наразылык жиналыстары мен митингилер болып отти.

Патшанын 1904 жылгы жарлыгы бойынша бурынгы Сибир шекара шебиндеги ени он шакырымдык бетарап алкап ?аза? аскерлеринин « мангилик» пайдалануына берилди.

20 гасырдын бас кезинде бир гана Семей облысынын озинде 147 мынга жуык казак жерсиз калды.

1906 жылы 6 кантардан бастап патшанын арнайы жарлыгы бойынша Акмола жане Семей облыстарынын букил аймагында аскери тотенше жагдай жарияланды.

Кокшетау каласында молда Наурызбай Таласов ерекше козге тусти. Ол халык арасында Науан хазирет деген атка ие болды. Науан хазирет пен Шаймерден косшыгуловтар Шыгыс Сибирге, бр киянда жаткан Якутияга жер аударылды.

1903 жылы коктеминде Акмола облысына карасты кокшетау уезиндеги сегиз болыстын казактары Ресей империясы ишки истер министринин атына мынадай хат жазды: « бизидин атам заманнан бери мекендеп келе жаткан жеримизди коныс аударып келген шаруаларга тартып алып берип, бастыктар бизди кунарсыз жерлерге куып шыкты...

« Куранымызды» , касиетти китаптарымызды нажисти жерлерге лактырды, медреселеримизди жауып тастады. ..»

1904 жылы акпанда Кокшетау уезинин бастыгы молда Кудияр Рыстаевтын казактарга жолдаган осындай бир хатын колга тусирди. Онда ол халыкты патша окиметине карсы белсенди куреске шакырып, былай деген « биздин акелеримиз хан Кенесары Касымовтын сенимди сериктери болган еди. Касиетти динимиз жолында ер журек азаматтар ретинде колымызга кару алып, олгенимиз алдекайда артык».

1905 жылы мусылман дини кайраткери Томенги Новгородтагы жане Петербургтагы мусылмандардын букилресейлик съездерине катыса бастады.

Мусылмандардые съезинде « Иттифак-ал-муслимин» атты букилресейлик мусылмандар партиясы курылды. Жана партиянын 15 мушесинин екеуи казак болды. Олар салимгерей Жантореулы, Шаймерден Косшыгулулы.

1902 жылы мыс кеништери мен Екибастуз комир кенинин 150 жумысшысы Дала генерал-губернаторынын атына арыз-шагымдар жазды.

1904 жылы Зайсан уезиндеги Надеждинск кен казу орнында жумысшылардын ереуили болып отти. Оган Мейирхан кемалов басшылык етти.

1905 жылы Казакстандагы темир жол жумысшылары букилресейлик саяси ереуилге шыкты.

1905 жылы 15 карашада Каркаралы каласында жумысшылар мен шаруалардын, солдаттардын. Сондай-ак енди калыптасып келе жаткан казак зиялылары окилдеринин саяси шеруи болып отти. Шеруди уйымдастырушылардын бири Жакып Акбаев Семей турмесине камалды.

1905 жылгы желтоксанда Спасск мыс балкыту зауытында, сондай-ак Караганды кен казц орындарында улкен ереуилдер орын алды.

Алгашкы марксистик уйирмеси атбасар каласында курылды. Оны Оралдан жер аударылып келегн жумысшы А.Д. Ушаков 1896 жылы уйымдастырган еди.

Темиржолшылардын ен ири касиподагы Орынбор-Ташкент темир жолында курылды.

1906 жылы оган 6 мындай адам муше болды.

1905 жылдын жазында Семей, Торгай, Орал жане Сырдария облыстарындагы шаруалар жергиликти акимшилик биликке карсы бой котерди.

1899 жылы Омбы уезинин бастыгы Акмола облысынын генерал-губернаторынын атына жолдаган хатында былай деп жазды. «.. егер мундай отиниш берушилердин катары барган сайын арта тусетин болса, орыс шаруаларына болинетин жер..., казак даласын отарлау жониндеги максат иске аспай калады.»

1905 жылы желтоксанда Орал каласында бес облыстан келген казак халкы делегаттарынын съези отти.

1906 жылы Семей каласында казактардын съези шакырылды.

1905 жылы тамызда 2 Николай патша Ресейдеги революциялык куштердин кысымымен империянын зан шыгарушы жане окилетти органы ретинде Мемлекеттик Дума куру туралы манифеске кол койды.

1906 жылгы 1 Мемлекеттик Думага казактардан Торгай облысынан – Ахмет Биржанов, Уфа губерниясынан – Салимгерей Жанторе, Орал облысынан – Алпысбай калменулы, Астрахан губерниясынан - Бактыгерей Кулманов, Акмола облысынан – Шаймерден Косшыгулулы, Семей облысынан – Алихан Бокейханов сайланды.

Бирак Ресейдин 1 Мемлекеттик думасы бар жогы 73-ак кун жумыс истеди.

Ресейдин 2 Мемлекеттик Думасынын курамына бул жолы Казакстаннан мына азаматтар сайланды: Акмола облысынан - Шаймерден Косшыгулулы, Торгай облысынан – Ахмет Биримжанов, Семей облысынан – Темиргали Нурекенов, Сырдария облысынан – Тилеули Алдабергенулы, Жетису облысынан – Мухамеджан Тынышбаев, Орал облысынан - Бакытжан Каратаев, Астрахан губерниясынан - Бактыгерей Кулманов. Алайда бул Дума да узакка барган жок 104 кун жумыс истеди.

1908 жылы А. Бокейханов Выборг ундеуине кол койды.

Мемлекеттик дума – Ресейдин 1906-1907 жылдардагы зан шыгарушы жогары окилетти органы.

Земство жиналысы – Ресейдеги озин-ози баскару органы. Онда дворяндар басым болган.

Кадеттер – конституцияшыл демократтар. Когамнын демократиялык кундылыктар негизинде биртиндеп дамуын жактаушылар.