Сістэмнасць.

Date: 2015-10-07; view: 745.

Кожны тэрмін з'яўляецца адзінкай пэўнай тэрміналагічнай сістэмы. А пэўная тэрміналагічная сістэма абмежавана адной галіной навукі. Тэрміны ў пэўнай тэрмінасістэме могуць уступаць у сінанімічныя, антанімічныя, аманімічныя адносіны, хоць яны вельмі спецыфічныя.

Утварэнне тэрмінаў

Асноўнымі спосабамі ўтварэння тэрмінаў з'яўляюцца:

1. Сінтаксічны (спосаб утварэння тэрмінаў шляхам рознага тыпу спалучэнняў слоў). Тэрміны такой групы могуць утварацца па мадэлях – «прыметнік + назоўнік»; «назоўнік + назоўнік»; «назоўнік + прыназоўнік + назоўнік»і інш.: кіраўніцкі апарат, дзяржаўнае кіраванне, вышыня гука, фаза ў тэрмадынаміцы. Досыць значная колькасць тэрмінаў складаецца з трох і больш кампанентаў.

2. Суфіксальны(утварэнне новых слоў шляхам далучэння да ўтваральнай асновы суфікса). Больш за ўсё суфіксальным спосабам утвараюцца тэрміны ад асноў уласных і агульных імён, уласных і іншамоўных слоў пры дапамозе суфіксаў -ізм, -ызм, -ыянств, -янств, -іянств, -іт, -ав, -еўск, -нн, -енн, -к, -іст, -фікацыя, -аж, -цы-я: электрыфікацыя, дрэнаж, наладка, градацыя, дэбіторскі, арбітражны, дарвінізм.

3.Прэфіксальны(утварэнне новых слоў шляхам далучэння да ўтваральнай асновы прэфікса). Сярод прэфіксаў можна заўважыць і ўласныя, і запазычаныя (без-, анты-, экс-, ультра-, звыш-, экстра-, рэ- і інш.): рэструктарызацыя, безнаяўны (разлік), субарэнда.

4.Прэфіксальна-суфіксальны(адначасовае далучэнне прэфікса і суфікса да ўтваральнай асновы): нарукаўнікі, падаходны, супрацоўнік.

5.Аснова- і словаскладанне.(тэрміны ўтвараюцца ў выніку спалучэння як уласных, так і запазычаных частак (авія-, аўта-, тэле-, электра- і інш.)): тэлекампанія, тэлекамунікацыя, электрашчыт, авіякампанія.

6.Складана-суфіксальны(складанне асноў з адначасовым далучэннем суфікса): аднагалосны, высокааплатны.

7.Бяссуфіксны спосаб(утварэнне слоў шляхам адсячэння суфіксаў): абмерваць – абмер, абвальваць – абвал.

8.Абрэвіяцыя.

Новыя тэрміны ўтвараюцца:

а) складаннем назваў першых літар некалькіх слоў: АДСС (адзіная дзяржаўная сістэма справаводства);

б) складаннем назваў першых гукаў некалькіх слоў: ПЭУ (планава-эканамічнае ўпраўленне);

в) спалучэннем часткі слова і цэлага: дзяржбанк (дзяржаўны банк), зарплата (заработная плата);

г) спалучэннем назваў першых гукаў слоў ці іх частак і цэлага апошняга слова: ДАСТ (дзяржаўны агульнасаюзны стандарт);

д) спалучэннем звязанай асновы ці цэлага слова і назваў першых літар астатніх слоў: мікраЭВМ.

9.Лексіка-семантычны(тэрміналагізацыя значэнняў агульналітаратурных слоў: парог «ніжняя частка дзвярнога праёму; мяжа чаго-небудзь» і парог (рэнтабельнасці).

Асаблівасці ўтварэння тэрмінаў:

1. Тэрміны ствараюцца як найменні паняццяў, звязаных з вузкай галіной і прызначаных служыць сродкам зносін прафесіяналаў.

2. Тэрміны ўтвараюцца заўсёды свядома.

3. Кожны тэрмін, які ствараецца, можна пракантраляваць, адзначыць, паколькі тэрмін фіксуецца ў працах, слоўніках. Пры Міністэрстве адукацыі Рэспублікі Беларусь працуе Тэрміналагічная камісія, мэтай якой – стварэнне, стабілізацыя тэрміналогіі ўвогуле і пэўных тэрмінасістэм у прыватнасці.

Тэма 3 ФУНКЦЫЯНАЛЬНЫЯ СТЫЛІ МАЎЛЕННЯ

Стыль– гэта разнавіднасць маўлення, якая адрозніваецца сістэмай моўных сродкаў пры абслугоўванні пэўнай сферы чалавечай дзейнасці.

Гутарковы (размоўны) стыль

Сістэма моўных сродкаў размоўнага стылю прызначана для абслугоўвання сферы побытавых зносін і выступае звычайна ў вуснай форме.

Гутарковы (размоўны) стыль функцыянуе ў вуснай форме, таму многія асаблівасці гэтага стылю тлумачацца менавіта спецыфікай жывога, вуснага маўлення. У размоўным стылі нормы свядома не ўстанаўліваюцца і не рэгламентуюцца, аднак у працэсе маўлення яны аўтаматычна ўзнаўляюцца ў выглядзе ўжо гатовых канструкцый, фразеалагічных адзінак, рознага роду штампаў, інакш кажучы, стандартызаваных моўных сродкаў, якія адпавядаюць пэўным маўленчым сітуацыям.

Асаблівасці:

- шырока прадстаўлены агульнаўжывальныя словы і выразы, пазалітаратурныя моўныя адзінкі: дыялектызмы, жарганізмы, прафесіяналізмы, прастамоўная лексіка;

- значная частка слоў і фразеалагізмаў маюць яскрава выражаную эмацыянальна-экспрэсіўную афарбоўку;

- часта выкарыстоўваюцца словы з канкрэтным значэннем і абмежавана – з абстрактным, амаль не сустракаюцца тэрміны;

- ужыванне часціц, выклічнікаў, дзеяслоўных формаў, якія выражаюць імгненнасць дзеяння;

- дзеепрыметнікі і дзеепрыслоўі сустракаюцца даволі рэдка;

- пашырана ўжыванне простых, няпоўных сказаў;

- не характэрны складаныя сказы са шматступеннай залежнасцю і адасобленымі зваротамі;

- шырока ўжываюцца пытальныя і клічныя сказы.

Гутарковы (размоўны) стыль адрозніваецца ад астатніх функцыянальных стыляў мовы ўмовамі функцыянавання, пераважна вуснай формай праяўлення, сістэмай сродкаў. Разам з тым ён знаходзіцца ва ўзаемадзеянні з іншымі стылямі. Значную ролю адыгрывае размоўны стыль у развіцці літаратурнай мовы. Пранікненне пэўных элементаў размоўнага стылю ў кніжныя – адзін з асноўных працэсаў развіцця мовы літаратурнай.