Сацыяльныя канфлікты

Date: 2015-10-07; view: 623.

У 16 ст. выразна праявіў сябе падзел грамадства на багатую вярхушку з купцоў і цэхавых майстроў і гарадскую беднату – “людзей рабочых”. “лёзных”, “наймітаў”, “гульцяёў”.

Найбольш значнымі гарадскімі выступленнямі былі выступленні рамеснікаў і гарадской беднаты ў Магілёве ў 1606 – 1608 гг. і 1610 г.

Магілёўскія рамеснікі на чале са Стахорам Мітковічам, Пятром-кавалём, Мікітам-ганчаром, Ходкам Багдановічам выступілі супраць гарадской рады і ліквідавалі яе. Больш за два гады горадам кіравала “рамесніцкая” рада. У 1608 г. шляхам подкупу т пагрозаў яна была скінута.Ходку Багдановіча пакаралі смерцю.

У 1610 падняліся зноў. Няўдача. Пецярых кіраўнікоў – Івана Харкавіча, Міхаіла Чабатара, Лаўра Міхайлавіча, Мікіту Мількавіча, Гаўрылу Іванавіча – пакаралі смерцю на Ільінскай гары ў Магілёве. Дваіх рамеснікаў – Максіма Тальбушу і Ісая Шчэнскага – прысудзілі да 12-тыднёвага зняволення. Пасля гэтага іх катавалі ля ганебнага слупа і выгналі з горада, забараніўшы выбіраць месца жыхарства бліжэй за 30 міль ад яго.

6. ЭТНІЧНЫЯ І КУЛЬТУРНЫЯ ПРАЦЭСЫ Ў БЕЛАРУСІ Ў ДРУГОЙ ПАЛОВЕ 13-16 СТ.

ПРАВАСЛАЎЕ І КАТАЛІЦЫЗМ У ВКЛ (14 – 16 СТ.)

Уплывовасць праваслаўнай і каталіцкай цэркваў на беларускіх землях

1520 – 1560 –я гг. – час верацярпімасці.

Пры Жыгімонце І Старым у княстве з'явілася каля 90 праваслаўных храмаў. У Вільні было 17 цэркваў і 14 касцёлаў, у Наваградку на 1 касцёл прыходзілася 10 цэркваў, у Полацкім і Віцебскім паветах было толькі па адным касцёле.

Усходнія раёны Беларусі (Магілёўшчына, Аршаншчына, Мсціслаўшчына) не мелі каталіцкіх рэлігійных пабудоў да пачатку 17 ст.

“Мяшчане, што жывуць у Магілёве, усе набожнай грэчаскай веры.. Усяго адзінаццаць цэркваў набожныü ды за горадам, у дзвюх вёрстах ад Магілёва, кляштар мужчынскі... за горадам жа кляштар Мікалаеўскі... У гэтым горадзе рымскай веры людзей няшмат і касцёлаў рымскіх у Магілёве толькі два, і тыя вельмі небагатыя”. (рускі стольнік Пётр Андрэевіч Талстой)

Дзейнічалі каталіцкія ордэны:

Францысканцаў (Ліда, Новагародак, Ашмяны, Пінск)

Бернардзінцаў (Гародня, Полацк, Браслаў)

Аўгусцінцаў (Берасце).

90% уладанняў каталіцкая царква атрымала ад вялікіх князёў літоўскіх.

Праваслаўная царква – ад ахвяраванняў сваіх прыхільнікаў.

Паслабленне пазіцыі праваслаўнай царквы і яе крызіс ў2-й палове 16 ст.

ПРЫЧЫН:

1) У асноўным праваслаўнымі была сярэдняя і дробная шляхта. Праваслаўныя не засядалі ў вялікакняжацкай радзе. Святары праваслаўнага веравызнання не трапілі і ў Сенат Рэчы Паспалітай.

2) традыцыйнасць і неўспрыяцце перамен, што адбываліся ў свеце. Мова пропаведзяў заставалася царкоўна – славянская, якая была незразумела прыхаджанам.

3) невысокі ўзровень адукацыі праваслаўных святароў. Праваслаўная царква мела толькі брацкія і прыходскія школы. Шляхта, якая імкнулася да асветы ехала на Захад за вышэйшай адукацыяй.

З Захаду на Беларусь пачалі пранікаць ідэі Рэфармацыі ў сяр. 16 ст.

Канчатковае адасабленне праваслаўнай царкоўнай арганізацыі ВКЛ ад маскоўскай адбылося ў 1458 г.3 гэтага часу на ўсходнеславянскіх землях сталі дзейнічаць дзве асноўныя арганізацыі праваслаўнай царквы, з якіх адна захоўвала традыцыйную назву — «мітраполія Кіеўская і ўсяе Русі» (іншы раз яна называлася «Мітраполія Кіеўская, Галіцкая і ўсяе Русі»), а другая з 1461 г. стала называцца мітраполія «Масквы і ўсяе Русі».

Епархіяльная структура праваслаўнай царквы ВКЛ ў асноўным усталявалася ў XV—XVI стст.

У XV—XVI стст. праваслаўная царква вяла барацьбу супраць пашырэння ўплыву каталіцкай царквы ў ВКЛ. Пачынаючы з Ягайлы, праваслаўная знаць, роўна як і духавенства, паступова стала губляць свае пазіцыі ў ВКЛ, чаму асабліва садзейнічаў Гарадзельскі прывілей 1413 г. Але, улічваючы, што большасць насельніцтва ВКЛ складалі праваслаўныя, вялікія князі ў дачыненні да праваслаўнай царквы прытрымліваліся пераважна талерантнай (цярпімай) палітыкі.

У XV—XVI стст. быў выдадзены шэраг прывілеяў, якія ўраўноўвалі праваслаўных феадалаў з католікамі (прывілеі Жыгімонта Кейстутавіча 1434 г., Жыгімонта-Аўгуста 1563 г.).

Становішча праваслаўнай царквы значна пагоршылася пасля Берасцейскай уніі 1569 г., у выніку якой узнікла уніяцкая царква. Большасць праваслаўных епіскапаў на чале з мітрапалітам перайшла ва уніяцтва.

Аднак пераважная колькасць гараджан, як і сялян, захоўвала свае рэлігійныя традыцыі, нягледзячы на пэўныя спробы буйных феадалаў прыцягнуць падданых да рэгулярнага наведвання пратэстанцкага набажэнства.

Першая кальвінісцкая абшчына на тэрыторыі Беларусі ўзнікла каля 1553 г. у замку галоўнага апекуна Рэфармацыі віленскага ваяводы Мікалая Радзівіла (Чорнага) у Берасці. У 60—70-х гг. былі заснаваны кальвінісцкія зборы ў Нясвіжы, Клецку, Полацку, Койданаве, Лоску і іншых гарадах і мястэчках. Усяго ў XVI ст. на землях Беларусі і Літвы было створана каля 80 кальвінісцкіх збораў, галоўным чынам ва ўладаннях магнатаў і заможнай шляхты.

У гэты ж перыяд у ВКЛ узніклі некалькі арыянскіх, ці антытрынітарскіх збораў. (Назву яны атрымалі ад сваіх праціўнікаў, якія падкрэслівалі іх залежнасць ад вучэння александрыйскага свяшчэнніка Арыя. Каля 318 г. ён выступіў супраць царкоўнага догмату аб трыадзінстве Бога.) Усе антытрынітарыі ВКЛ былі аднолькава жорсткія, больш чым іншыя рэфарматары, у крытыцы царкоўнай дагматыкі і царкоўнай традыцыі (пастаноў усяленскіх сабораў), але ў адносінах да сацыяльна-палітычных пытанняў падзяліліся на дзве плыні. Першая — асабліва крытычная, выступала супраць прыгнёту, нявольніцтва, дзяржаўнага насілля і войнаў, за ліквідацыю прыватнай уласнасці, феадальных прывілеяў і г. д. Другая — больш памяркоўная, -- за паступовыя перамены ў феадальным грамадстве, маральнае, сапраўды хрысціянскае выхаванне і асветніцтва пануючых саслоўяў -- яго насельніцтва. Найбольш вядомыміпрадстаўнікамі памяркоўнага напрамку ў Беларусі былі Сымон Будны і Васіль Цяпінскі.

Кальвінісцкія і арыянскія зборы адыгралі значную ролю у пашырэнні асветы і дабрачыннасці ў грамадстве ВКЛ Пры зборах ствараліся школы, «шпіталі» (прытулкі), часам дзейнічалі друкарні. У 1563 г. у Берасці быў надрукаваны першы ва Усходняй Еўропе поўны звод Бібліі (у перакладзе на польскую мову). У Нясвіжы ў 1562 г. Сымон Будны выдаў «Катэхізіс» — першае друкаванае выданне ў Беларусі (на старабеларускай мове). Дзякуючы Сымону Буднаму, Васілю Цяпінскаму ўпершыню ў гісторыі Беларусі была публічна звернута ўвага на карэнныя недахопы феадальнага ладу і прапанаваны з пазіцыі памяркоўных арыян мірныя сродкі для іх аслаблення ці нават ліквідацыі.

Такім чынам, Рэфармацыя ў ВКЛ, у тым ліку ў Беларусі, была састаўной часткай еўрапейскага рэфармацыйнага руху і ў гэтым сэнсе мела з ёй шмат агульнага. Але тут ёй быў ўласцівы і шэраг адметных рыс. Асноўнае адрозненне было ў тым, што Рэфармацыя ў ВКЛ развівалася ў іншых, чым у Заходняй Еўропе, сацыяльна-эканамічных і палітычных умовах. Гэта ў сваю чаргу абумовіла пашырэнне ідэй Рэфармацыі пераважна ў шляхецка-магнацкім асяроддзі. Мяшчанства і тым больш сялянства ВКЛ Рэфармацыя мала закранула.

Ва ўмовах ВКЛ Контррэфармацыя адмоўна адбілася не толькі на пратэстанцкім руху, але і праваслаўнай царкве, якая не здолела арганізаваць ёй моцнага супрацьдзеяння. Многія праваслаўныя князі і магнаты (Слуцкія, Астрожскія, Вішнявецкія, Сангушкі і інш.), а таксама магнаты-пратэстанты і заможная шляхта ў 70—90-х гг. XVI ст. перайшлі ў каталіцкую веру.

Галоўным вынікам наступу каталіцызму на праваслаўе стала заключэнне ў 1596 г. Берасцейскай уніі, якая пасля зацвярджэння яе каралём Рэчы Паспалітай афіцыйна ўтварыла новую грэка-каталіцкую царкву замест традыцыйнай праваслаўнай.

Вынікі Рэфармацыі ў ВКЛ.Рэфармацыя пакінула глыбокі след у гісторыі як заходнееўрапейскіх дзяржаў, так і Вялікага княства Літоўскага і мела пэўныя станоўчыя вынікі.

Па-першае, Рэфармацыя садзейнічала таму, што да яе прымкнулі многія магнаты ВКЛ (Радзівілы, Сапегі, Хадкевічы, Глябовічы і інш.), якія з пазіцый дзяржаўнага патрыятызму імкнуліся ў перадлюблінскі перыяд засцерагчы Вялікае княства Літоўскае ад пашырэння ўплыву Польшчы і захаваць незалежнасць Княства. У паслялюблінскі перыяд пад тым жа сцягам Рэфармацыі яны вялі барацьбу за самастойнасць Княства, права ажыццяўлення незалежнай ад Польскага каралеўства ўнутранай і знешняй палітыкі.

Па-другое, феадалы-пратэстанты ў час уздыму Рэфармацыі ў ВКЛ займалі многія вышэйшыя дзяржаўныя пасады, пераважалі сярод паноў-рады, а ў 1569 г. складалі большасць сенатараў ВКЛ, прадстаўленых на вальным сойме Рэчы Паспалітай. Не без удзелу пратэстанцкіх магнатаў былі прыняты ў ВКЛ віленскі (1563 г.) і гарадзенскі (1568 г.) прывілеі, якія ўраўноўвалі ва ўсіх правах шляхту «хрысціянскай веры» і дазвалялі ёй прытрымлівацца любой хрысціянскай рэлігіі. У 1573 г.у Рэчы Паспалітай быў прыняты акт Варшаўскай канфедэрацыі аб свабодзе веравызнання, тэкст якога ўвайшоў у Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г.