Трэці падзел Рэчы Паспалітай 1795 г. 4 page

Date: 2015-10-07; view: 598.

Земская рэформа 1864 г. была распаўсюджаная на тэрыторыі Беларусі толькі ў 1911 г. і кранула толькі Віцебскую, Менскую і Магілёўскую губернii. Гэта стала чыннікам адсутнасці земств у Віленскай і Гарадзенскай губернях, дзе вага каталіцкага насельніцтва была значнай. Па гэтым жа прычынам з вялікім спазненнем і істотнымі адступамі ад статуту праводзілася ў Беларусі і судовая рэформа.

У Беларусі (толькі ў Віцебскай, Магілёўскай і Менскай губернях) закон аб земскіх начальніках быў уведзены толькі ў 1900 г.

"Буйнымі асаблівасцямі адрозніваецца арганізацыя земскіх устаноў, уведзеная ў 1911 году ў губернях Віцебскай, Валынскай, Кіеўскай, Менскай, Магілёўскай і Падольскай, - заканадавец імкнуўся даць перавагу на выбарах асобам рускага паходжання" Такім чынам, земская сістэма выбараў у Валынскай, Кіеўскай і Падольскай губернях мела абмежаванні саслоўнага, маёмаснага ярка выяўленага нацыянальнага характару.

Дзяржаўная дума прыняла законапраект, які пасля правалу ў Дзяржаўнай радзе стаў законам 14 сакавіка 1911 г. у парадку ўжывання 87 артыкулы Асноўных дзяржаўных законаў. Іста яго зводзіцца да наступнага.

1. Выбары па саслоўях у адрозненне ад цэнтральных губерняў Расіі, дзе дзейнічалі земскія ўстановы на аснове Становішча 1890 г., адмяняліся. Земства, такім чынам, станавілася безсаслоўнымі. Замест саслоўных курый уводзіліся дзве нацыянальныя - польская і руская (куды залічаліся ўсе не палякі). Прадстаўніцтва ад кожнай нацыянальнасці штучна фіксавалася па двух прыкметам: адсотку насельніцтва дадзенай нацыянальнасці ад агульнай колькасці насельніцтва павета і адсотку каштоўнасці якія належылі яму нерухомых маёмасцяў.

2. закон меў не меней ярка выяўленую класавую сутнасць. Ён не дапушчаў у земства большасці сялянскіх дэпутатаў.

3. Асноўнае новаўвядзенне складалася ў паніжэнні напалову ў параўнанні з цэнтральнымі губернямі Расеі маёмаснага цэнзу для атрымання права ўдзелу ў выбарах земскіх галосных, г. зн. выбарнікамі павятовых земскіх галосных станавіліся не толькі буйныя, але і сярэднія ўласнікі.

Уводзячы земскія органы самакіраванні ў заходніх губернях, царскі ўрад пераследвала мэты абвастрыць тут і без таго моцную нацыянальную розніцу, умацаваць пазіцыі і ўплыў рускіх абшарнікаў і праваслаўнага духавенства сярод сялян, стварыць спрыяльныя ўмовы для палітыкі іх русіфікавання і дужання з нацыянальна-вызваленчымі памкненнямі. Нарэшце, уводзіны земства давала магчымасць пакончыць з манаполіяй каталіцкага прадстаўніцтва ў Дзяржаўнай радзе ад заходніх губерняў.

Такія прычыны і ўмовы выклікалi да жыцця закон 14 сакавіка 1911 г. аб ужыванні Становішча аб земскіх установах 12 чэрвеня 1890 г. да губерняў Віцебскай, Валынскай, Кіеўскай, Менскай, Магілёўскай і Падольскай.

Земскае самакіраванне з 1890 гады ператваралася з ўсесаслоўнага ў саслоўнае, вяртаючыся на асновы адміністрацыйнай прылады XVIII стагоддзя. У земствах, пачыная з 1890-х гадоў сялянскае прадстаўніцтва рэзка скарачалася, але ў яго ўліліся адукацыя ў земскіх школах, гімназіях, вучэльнях.

Да 1912 г. земства заснавалі 40000 пачатковых школ, каля 20000 лякарань, сетка бібліятэк, чытальняў, аптэк, фельчарскіх пунктаў. Для выканання сваіх функцый земства атрымалі права абкладваць падаткамі насельніцтва і наймаць службоўцаў. Земскі бюджэт вырас з 1865 да 1912 гг. у 45 раз, склаўшы 254 млн. руб. 30% земскіх выдаткаў у 1912 г. ішло на народную адукацыю, 26% на ахову здароўя, 6,3% на развіццё мясцовай гаспадаркі, 2,8% на ветэрынарную справу. На службе ў земскіх управах у 1912 г. складалася каля 150000 адмыслоўцаў настаўнікаў, лекараў, аграномаў, ветэрынараў, статыстыкаў і інш.

29. Беларусь у гады Першай сусветнай вайны.

У пачатку XX стагоддзя ў Еўропе склалася два ваенна-палітычных саюза – Антанта (Англія, Францыя, Расія) і Траісты саюз (Германія, Аўстра-Венгрыя, Італія). Краіны Траістага саюза, асабіста Германія, лічылі, што яны несправядліва абдзелены калоніямі і рынкамі збыту. Краіны ўпарта рыхтаваліся да вайны. Зачэпкай для яе з'явілася забойства тэрарыстамі наследнага прынца Аўстра-Венгрыі, эрцгерцага Фердынанда. 1 жніўня 1914 года пачаліся ваенныя дзеянні, у якія хутка ўцягнулася 33 краіны з насельніцтвам 1,5 млрд. чалавек. З 5 жніўня 1914 г. ў беларускіх губернях увялі ваеннае становішча. У Баранавічах размясцілі Стаўку вярхоўнага галоўнакамандуючага. Большасць палітычных сіл падтрымалі вайну і шавіністычны настрой, які вітаў у паветры. Партыя эсэраў стварыла ў заходніх губернях Ваенна-рэвалюцыйны саюз, які дзейнічаў у арганізацыях, што абслугоўвалі фронт. “Саюз...” заклікаў устрымацца ад распаўсюджвання рэвалюцыйных пракламацый. Толькі “Наша ніва” (значыць БСГ) і бальшавікі асудзілі ваенныя дзеянні, аднак па розных прычынах. Праз год вайна прыйшла на Беларусь. У жніўні 1915 года немцы захапілі Гродна і Вільна. Стаўка была перанесена ў Магілёў. 9 верасня 1915 года нямецкія войскі прарвалі фронт каля Свянцян, у выніку да кастрычніка яны захапілі тэрыторыю вакол возера Нарач, амаль усю тэрыторыю Віленскай і Гродзенскай губерняў.

Ліквідаваць наступствы Свянцянскага прарыва нямецкай арміі павінна было наступленне рускай арміі летам 1916 года. Аднак яно было дрэнна падрыхтавана, пачалося раней прызначанага тэрміну па просьбе саюзнікаў, якія цярпелі паражэнне пад Вердэнам. З гэтых прычын Нарачанская наступальная аперацыя рускай арміі была амаль безвыніковай. Страты арміі склалі каля 90 тыс. чалавек.

Безвынікова скончылася і Баранавіцкая наступальная аперацыя ў червені-ліпені 1916 года. Пасля гэтага лінія фронту стабілізавалася да канца 1917 года. Пад акупацыяй аказалася чацьвёртая частка Беларусі, якая была ўключана ў склад “зямлі Обер-Ост”. Акупацыйны рэжым характаразаваўся ўзмоцненай эканамічнай эксплуатацыяй рэгіёна з наступнай яго каланізацыяй.

Ва ўмовах вайны на Беларусі эканамічная сітуацыя мела свае адметнасці. Тэрыторыя Беларусі была падзелена на дзве часткі – заходнюю пад нямецкай акупацыяй, і ўсходнюю, якая кантралявалася рускай арміяй. На Заходнім фронце было каля 1,5 млн. салдат і афіцэраў, утрыманне іх было ўскладзена на беларускую гаспадарку. На акупаванай намцамі тэрыторыі быў устаноўлены рэжым канфіскацый (сістэма падаткаў і штрафаў). Натуральны падатак уключаў воўну, авёс, скуры, масла, метал, паперу і інш. Падаткамі абкладаліся бойні, рынкі, відовішчныя ўстановы, бальніцы і г.д.

Шырокі размах набыло бежанства. Яно было вынікам прымусовага высялення сялян з пакідаемых арміяй тэрыторый (маёмасць знішчалася ваеннымі) і дабравольнага перасялення. Колькасць бежанцаў дасягнула 1,3 млн. чалавек. Перасяленне беларускіх гарадоў выклікала скучанасць, рост цэн на харчаванне, эпідэміі тыфу і халеры. У кастрычніку 1915 г. быў дадзены загад перасяліць бежанцаў у прымусовым парадку за Днепр.

Рэгулярна праходзіла мабілізацыя мужчынскага насельніцтва. У армію была мабілізавана палова мужчын ва ўзросце 18-40 гадоў. 3 тых, хто застаўся, на патрэбы фронту працавала 80%. Але паменшылася смяротнасць насельніцтва дзякуючы ўвядзенню «сухога» закону.

Наглядаўся крызіс цывільнай прамысловасці. Былі парушаны эканамічныя сувязі, пачаліся перабоі ў забеспячэнні сыравінай, палівам, збыцці гатовай прадукцыі. Па гэтых прычынах адразу закрылася 20% прадпрыемстваў. Дрэнна працаваў транспарт. Колькасць прадпрыемстваў цэнзавай прамысловасці ў 1917 г. у параўнанні з 1913 г. ва ўсходняй частцы Беларусі скарацілася ў 2,7 раза. Грамадзянская вытворчасць прамысловасці складала ўсяго 1/7-1/6 ад даваеннага ўзроўню.

Дрэнна была арганізавана эвакуацыя прамысловасці. З заходніх губерняў Беларусі вывезены толькі асобныя заводы і фабрыкі, з Мінскай губені – 24 прадпрыемствы. На Беларусь вывозіліся прадпрыемствы з Прыбалтыкі і Польшчы.

Адбыўся рост ваеннай вытворчасці за кошт цывільных галін прамысловасці. Металаапрацовачныя, лесаапрацовачныя, абутковыя, тэкстыльныя, швейная, харчовая прадпрыемствы выконвалі вайсковыя заказы, пашыралі вытворчасць і павялічвалі колькасць рабочых. На пачатак 1917 г. з 134 буйных прадпрыемстваў 79 працавалі па забеспячэнні арміі. З'явіліся новыя спецыялізаваныя ваенныя прадпрыемствы. У Полацку – авіяцыйна-аўтамабільная майстэрня, у якой праводзіўся капітальны рамонт рухавікоў. Бабруйску і Нова-Беліцы – аружэйныя майстэрні. Будаваліся новыя чыгункі: Жлобін-Оўруч (1915 г.), Уручча-Слуцк (1916 г.). Вялася рэканструкцыя старых чыгуначных ліній, пашыралася іх прапускная здольнасць.

У сельскай гаспадарке скараціліся пасяўныя плошчы, таго што ў 1917 г. 1/3 сялянскіх гаспадарак Віцебскай губерні аказаліся без работнікаў – мужчын. У сялян адбіралі каней, кароў, фураж, хлеб. Сяляне вярталіся да натуральнай гаспадаркі. Адначасова цэны на прадукты харчавання і асноўныя прамысловыя тавары ўзраслі ў 2-7 разоў, квартплата ўзрасла ў 2 разы.

Збядненне насельніцтва прывяло да люмпенізацыі і росту рэвалюцыйных настрояў. Аднак рабочы рух на Беларусі напярэдадні лютага 1917 года амаль спыніўся з прычыны жорсткага падаўлення любых выступленняў, у тым ліку з дапамогай армейскіх частак. Асабліва ўлады клапаціліся аб бесперабойнай працы чыгункі – тут ствараліся Камітэты надзвычайнай аховы. Але сялянскі рух пашыраўся, сяляне адмаўляліся выконваць ваенныя павіннасці і прымусовыя работы. Паралельна сялянскаму руху шырыліся антываенныя настроі ў войску. Масавы характар атрымала дэзертырства з фронту. У кастрычніку 1916 года ў Гомелі на размеркавальным пункце адбылося паўстанне амаль 4 тыс. салдат і матросаў, незадаволеных навінамі з дому і з фронта. Паўстанне падавілі з дапамогай маральна-вытрыманых армейскіх часцей.

Ва ўмовах вайны левыя партыі палітычнай актыўнасці не праяўлялі, бо яны, за выключэннем бальшавікоў, падтрымалі ўрад. А ў бальшавікоў не было адзінай арганізацыі на Беларусі, камітэты РСДРП напярэдадні вайны былі разгромлены паліцыяй.

Нацыянальны рух так сама зведаў пэўныя цяжкасці ў сваім далейшым развіцці. У 1915 годзе было створана Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны, якое мела некалькі мясцовых аддзелаў – найбольш уплывовыя ў Вільні і Мінску. Гэта была першая легальная беларуская нацыянальная грамадская арганізацыя, дазволеная ўладамі. Галоўнай мэтай лічылася дабрачынная дзейнасць, аднак таварыства здолела займацца і культурна-асветніцкай дзейнасцю. Так, па ініцыятыве мінскага аддзела Таварыства на базе адной з танных сталовак для бежанцаў была створана “Беларуская хатка” – клуб беларускіх дзеячаў культуры. У дзейнасці мінскага аддзела бралі ўдзел У.Галубок, А.Смольскі, А.Лявіцкі, Зм. Бядуля, Я.Лёсік, З.Верас і інш. Мясцовы адзел у акупаванай Вільне займаўся пераважна справамі стварэння адукацыі на беларускай мове. Там жа, у Вільні, захопленай немцамі, пачаў дзейнасць Беларускі народны камітэт, лідэры якога браты Іван і Антон Луцкевічы, Вацлаў Ластоўска выказваліся спачатку за адраджэнне ВкЛ, а потым за незалежнасць Беларусі ў этнічных межах беларускага народа. Пытанне аб стварэнні незалежнай Беларусі дзеячы БНК уздымалі на Стакгольмскай і Лазанскай канферэнцыях народаў Расіі. На незалежніцкіх пазіцыях стаяла газета “Гоман”, якая выхадзіла ў акупаванай Вільні пад рэдакцыяй Вацлава Ластоўскага. Нямецкія акупацыйныя ўлады з цікавасцю ставіліся да нацыянальных праблем беларусаў, але ніякіх практычных крокаў для вырашэння “беларускага пытання” не прадпрымалі.

У Расійскай імперыі сярод бежанцаў так сама актывізавалася беларускія нацыянальныя дзеячы. Больш за мільён беларускіх бежанцаў знаходзілася ў цэнтральных рускіх губернях і на Паволжы. У Маскве, Петраградзе, Казані, Тамбове, Саратаве, Калуге, Самары і іншых гарадах ствараліся беларускія суполкі. Ва ўмовах вайны ўрад змягчыў нацыянальную палітыку. З кастрычніка 1916 года ў Петраградзе з дазволу МУС пачалі выдавацца газеты – дэмакратычная “Дзянніца” (З.Жылуновіч) і клерыкальная “Светач” (Э.Будзька). Пасля семага нумара “Дзянніца” была зачынена ўладамі па абвінавачванню ў службе інтарэсам Германіі.

Ва ўмовах эканамічнага крызісу адбывалася хуткая люмпенізацыя большай часткі насельніцтва. Лютаўская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя ў Беларусі прайшла без асаблівах складанасцей, 2-8 сакавіка 1917 г. царская адміністрацыя была ліквідавана ва ўсіх значных цэнтрах Беларусі.

31. Беларусь у 1917 г. Кастрычніцкая рэвалюцыя і ўсталяванне Савецкай улады на тэрыторыі Беларусі.

Кастрычнiцкая рэвалюцыя i ўсталяванне Савецкай улады ў Беларусi. Вывучэнне падзей Кастрычніцкай рэвалюцыі і ўсталявання Савецкай улады ў беларускай савецкай гістарыяграфіі. Перамога ўзброенага паўстання ў Петраградзе. ІІ Усерасійскі з'езд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў і яго рашэнні. Усталяванне Савецкай улады на тэрыторыі Беларусі і Заходняга фронта. Дзейнасць ВРК Паўночна-Заходняй вобласці і Заходняга фронту. Ліквідацыя "Камітэта выратавання рэвалюцыі". Утварэнне Аблвыкамзаха. Першыя мерапрыемствы Савецкай улады ў палітычнай, эканамічнай і культурнай сферах. Антысавецкiя змовы i мяцежы на тэрыторыі Беларусi ў канцы 1917- пачатку 1918 г. Першы Усебеларускi з'езд (кангрэс). Адносіны да Кастрычніцкай рэвалюцыі палітычных партый і сацыяльных слаёў грамадства. Актывізацыя контррэвалюцыі. Ліквідацыя Стаўкі Вярхоўнага Галоўнакамандуючага ў Магілёве. Першы Усебеларускі з'езд (кангрэс) і яго роспуск Савецкай уладай. Мяцеж корпуса Доўбар-Мусніцкага і яго ліквідацыя. Германская акупацыя. Абвяшчэнне БНР. Фарміраванне атрадаў Чырвонай гвардыі і частак Чырвонай Арміі. Брэсцкі мірны дагавор. Акупацыйны рэжым у Беларусі. Барацьба супраць акупантаў. Абвяшчэнне БНР. Ацэнка падзеі ў гістарычнай літаратуры.

Утварэнне БССР i стварэнне Лiтоўска-Беларускай ССР. Праблема ўтварэнне БССР i Лiтоўска-Беларускай ССР у гістарыяграфіі гісторыі Беларусі. Прадумовы ўтварэння БССР. Ідэйная барацьба вакол абвяшчэння БССР. Роля Белнацкама, беларускіх камуністычных секцый РКП (б) у стварэнні БССР.VІ Паўночна-Заходняя абласная канферэнцыя РКП(б). Маніфест Часовага рабоча-сялянскага ўрада БССР. І Усебеларускі з'езд Саветаў і яго рашэнні. Канстытуцыя БССР 1919 г. Утварэнне ЛітБелССР. Гаспадарчае i культурнае будаўнiцтва ў Лiтоўска-Беларускай ССР у першай палове 1919 г. Праблема палітыкі «ваеннага камунізму» і яе ацэнка ў гістарычнай літаратуры.

Савецка-польская вайна 1919 – 1920 гг. Савецка-польская вайна: прычыны, ход ваенных дзеянняў. Стракапытаўскі мяцеж у Гомелі. Акупацыйны рэжым. Партызанская і падпольная барацьба. Палітыка і тактыка беларускіх палітычных партый і арганізацый (Цэнтральная беларуская рада Гродзеншчыны і Віленшчыны, БНК, Рада БНР, Беларуская вайсковая камісія, БКА, эсэры і інш.). Контрнаступленне Чырвонай Арміі на Заходнім фронце і яго вынікі. ВРК і яго дзейнасць. Контрудар польскіх войск. Падпісанне перамір'я. Паўторнае абвяшчэнне БССР. Рыжскі мірны дагавор. Беларускі паўстанцкі камітэт. Дзейнасць падпольных груповак на завяршальным этапе грамадзянскай вайны. Б.Савiнкоў, С.Булак-Балаховiч - арганізатары антысавецкіх выступленняў на Беларусі. Слуцкае паўстанне, яго ацэнка ў гістарычнай літаратуры.

Эканомiка БССР у перыяд НЭПа (1921 - 1927 гг.). Гаспадарчая разруха. Палітычнае становішча. Вынікі палітыкі "ваеннага камунізму". Пачатак аднаўленчых работ ва ўсіх галінах гаспадаркі. Сутнасць НЭПа, яго гістарычная абумоўленасць. Сельская гаспадарка, прамысловасць, гандаль: асаблівасці развіцця, поспехі і праблемы. Дапушчэнне прыватнага капіталу ў эканоміку рэспублікі. Становішча працоўных. Крызісы НЭПа і яго згортванне. Вынікі і ўрокі НЭПа. Погляды на НЭП у савецкай і айчыннай гістарыяграфіі.

Удзел БССР ва ўтварэннi СССР. Нацыянальна-дзяржаўнае будаўнiцтва ў БССР (1921 - 1927 гг.). Прадумовы аб'яднання савецкіх рэспублік у адзіны дзяржаўны саюз. ІV з'езд Саветаў БССР і яго рашэнні. І з'езд Саветаў СССР. Узбуйненні тэрыторыі БССР. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа. Канстытуцыя СССР (1924 г.).

Грамадска-палiтычнае i культурнае жыццё ў БССР ў 1921 - 1927 гг. Палiтыка беларусiзацыi: сутнасць, мэты i задачы. Ажыццяўленне беларусізацыі і яе спыненне. Дзейнасць Саветаў, профсаюзаў, камсамола і інш. грамадскіх арганізацый. Усталяванне аднапартыйнай сістэмы. «Самаліквідацыя» палітычных партый. Канстытуцыя БССР 1927 г. Грамадска-палiтычнае жыццё ў БССР у канцы 20-х - пачатку 40-х гадоў. Гісторыкі аб таталітарным характары палітычнай сістэмы СССР. Прычыны фармiравання камандна-адмiнiстрацыйнай сiстэмы ў СССР. Унутрыпартыйныя дыскусіі і іх ўплыў на грамадска-палiтычнае жыццё рэспублікі. Зрыў беларусізацыі. Барацьба з "нацдэмамі" і яе вынікі. Дэфарміруючы ўплыў культа асобы І.В.Сталіна. Палітыка рэпрэсій на тэрыторыі БССР.

Ажыццяўленне iндустрыялiзацыi i калектывiзацыi ў БССР. Беларускія савецкія гісторыкі аб індустрыялізацыі і калектывізацыі ў БССР. Неабходнасць глабальных пераўтварэнняў у прамысловасці і сельскай гаспадарцы. Ідэйная барацьба вакол шляхоў дальнейшага развіцця краіны і яе адлюстраванне ў БССР. Асноўныя накірункі iндустрыялiзацыi i калектывiзацыi. 1,2,3-я пяцігодкі, іх ажыццяўленне і вынікі. Змяненні ў сацыяльнай структуры рабочага класа і сялянства. Вынікі iндустрыялiзацыi i масавай калектывiзацыi. Праблема мэтазгоднасці і метадаў правядзення масавай калектывізацыі ў БССР.

Культурныя пераўтварэннi ў БССР у канцы 20-х - пачатку 40-х гадоў. Развіццё адукацыі, навукі. Культурна-асветніцкая работа. Літаратура, музыка, тэатр, кіно, выяўленчае мастацтва, архітэктура. Уплыў культу асобы Сталіна і таталітарнага рэжыму на развіццё беларускай навукі і культуры. Вынікі і супярэчлівасць «культурнай рэвалюцыі».

Становiшча Заходняй Беларусi ў складзе Польшчы (1921 - 1939 гг.). Рэвалюцыйны i нацыянальна-вызваленчы рух у Заходняй Беларусi. Гістарыяграфія гісторыі Заходняй Беларусі міжваеннага часу ў савецкай і айчыннай навуцы. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае становiшча Заходняй Беларусi ў складзе Польшчы. Развіццё прамысловасці, сельскай гаспадаркі. Становішча рабочага класа і сялянства. Палітыка польскіх урад. Умовы развіцця і дасягненні беларускай культуры. Рэвалюцыйны i нацыянальна-вызваленчы рух (прычыны, характар, палітычныя партыі і арганізацыі, іх дзейнасць). КПЗБ, КСМЗБ, ТБШ, БСРГ. Іх дзейнасць, лёс, гістарычнае значэнне. Уз'яднанне Заходняй Беларусi з БССР.

Сацыяльна-эканамiчныя, палiтычныя i культурныя пераўтварэннi ў заходнiх абласцях БССР у 1939-1941 гг. Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь. Арганізацыя Савецкай улады. Дзейнасць партыйных арганізацый. Народны сход Заходняй Беларусі і яго рашэнні. Уваходжанне Заходняй Беларусi у склад СССР і БССР. Пачатак сацыялістычных пераўтварэнняў у заходнiх абласцях Беларусі і іх вынікі. Дэпартацыі. Праблема ўваходжання Заходняй Беларусі ў склад СССР і БССР.

БССР у пачатку Вялікай Айчыннай вайны. Растаноўка савецкіх і германскіх войск на заходнім участку фронта напярэдадні вайны. Прыгранічныя баі. Мабілізацыя працоўных на барацьбу з ворагам. Эвакуацыя. Абарона Мінска, Полацка, Гомеля, Оршы, Магілёва і інш. гарадоў. Прычыны паражэння савецкіх войск у пачатковы перыяд вайны.

Акупацыйны рэжым гiтлераўцаў на часова захопленай тэрыторыi Беларусi. Калабарацыйны рух на акупаванай тэрыторыi. Нямецка-фашысцкая акупацыйная палітыка ў Беларусі: сутнасць, напрамкі, ажыццяўленне, вынікі. Генацыд. Угон на работы ў Германію. Адміністрацыйны падзел. Органы ўлады. Барацьба з партызанамі. Карныя аперацыі. Вытокі і сутнасць калабарацыянізму. Калабаранцкія арганізацыі. Другі "Усебеларускі кангрэс".

Падпольны i партызанскi рух на тэрыторыi Беларусi ў гады Вялiкай Айчыннай вайны. Гістарыяграфія падпольнага і партызанскага руху на акупаванай тэрыторыі Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Дзейнасць падпольных арганізацый. Разгортванне партызанскага руху. Роля партыйных органаў і арганізацыя адпору ворагу. Роля ЦШПР і БШПР. Супраціўленне насельніцтва палітыцы акупантаў. Дзейнасць АК і АУН на тэрыторыі Беларусі. Гістарыяграфія пытання.

Вызваленне Беларусi ад гiтлераўскiх захопнiкаў. Уклад беларускага народа ў разгром гiтлераўскай Германii i мiлiтарысцкай Японii. Пачатак вызвалення Беларусi. Сумесныя дзеянні партызан з часцямі Чырвонай Арміі ў вызваленні ўсходніх раёнаў рэспублікі восенню 1943 г. "Рэйкавая вайна". Падрыхтоўка і правядзенне аперацыі "Баграціён". Ваенна-стратэгічнае і палітычнае значэнне разгрому гiтлераўскiх войск у Беларусі. Пачатак аднаўленчых работ.

Сацыяльна-эканамiчнае развiццё БССР у другой палове 40-х - першай палове 80-х гадоў. Страты, панесеныя рэспублікай у вайне. Пераход да мірнага будаўніцтва. 4-я і 5-я пяцігодкі, іх выкананне. Працоўны гераізм беларускага народа. Дапамога саюзных рэспублік. Матэрыяльнае становішча працоўных. Развіццё прамысловасці і сельскай гаспадаркі: праблемы і дасягненні. Эканамічныя рэформы 1956 і 1965 гг. Працоўная актыўнасць савецкіх людзей.

Грамадска - палiтычнае i сацыяльнае развiццё БССР у другой палове 40-х - першай палове 80-х гадоў. Роля КПБ, Советаў, прафсаюзаў, камсамола ў грамадска-палітычным жыцці. Выбары ў Вярхоўны і мясцовыя Саветы депутатаў працоўных. Палітычная абстаноўка ў заходніх абласцях рэспублікі ў другой палове 40 – пачатку 50-х гг. Рэпрэсіі ў 40-х - пачатку 50-х гадоў. Ідэалагічная работа. Канстытуцыя БССР 1978 г. Нарастанне крызісных з'яў і іх уплыў на грамадска-палітычнае жыццё. Рабочы клас, калгаснае сялянства, інтэлігенцыя: колькасныя і якасныя паказчыкі. Матэрыяльнае становішча насельніцтва. Ахова здароўя.

Дзейнасць БССР на мiжнароднай арэне ў пасляваенны перыяд. Вывучэнне дзейнасці БССР на мiжнароднай арэне ў пасляваенны перыяд беларускімі гісторыкамі. Супрацоўніцтва Беларусі з сацыялістычнымі, капіталістычнымі, развіваючымі краінамі ў сферах эканомікі, культуры, навукі. Грамадска-палітычныя сувязі. Удзел БССР у стварэнні ААН. Дзейнасць у ААН і інш. міжнародных арганізацыях. Праблема знешнепалітычнай самастойнасці БССР.

Адукацыя, навука i культура БССР у пасляваенны перыяд. Развіццё беларускай культуры сярэдзіны 40 – сярэдзіны 80-х гг. ХХ ст. у асвятленні беларускіх гісторыкаў. Дасягненні Беларусі ў развіцці навукі, адукацыі, культуры. Асноўная тэматыка мастацкіх твораў (літаратуры, жывапісу, кіно). Архітэктура, горадабудаўніцтва. Культмасавая работа. Праблемы развіцця беларускай культуры, адукацыі, навукі.

Сацыяльна-эканамiчнае i палiтычнае развiццё Беларусi ў другой палове 80-х - 90-я гг. ХХ ст. Абвяшчэнне незалежнасцi Рэспублiкi Беларусь. Сутнасць і гістарычная неабходнасць перабудовы, яе ажыццяўленне на Беларусі. Дэмакратызацыя грамадскага жыцця. Фарміраванне шматпартыйнай сістэмы. Новыя з'явы ў эканоміцы. Нарастанне крызісу ў народнай гаспадарцы. Аварыя на Чарнобыльскай АЭС і яе наступствы. Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце БССР. Крызіс палітыкі М.С.Гарбачова. Распад СССР. Абвяшчэнне незалежнай Рэспублікі Беларусь. Утварэнне СНД.

Рэспубліка Беларусь у 90-я гг. ХХ – пачатку ХХІ ст. Сацыяльна-эканамiчнае развiццё Рэспублiкi Беларусь. Складанасць эканамічнай сітуацыі ў 1991 – 1995 гг. Меры па выхаду з крызісу. Праграмы сацыяльна-эканамічнага развіцця РБ і іх рэалізацыя. Беларуская эканамічная мадэль. Рэфармаванне аграпрамысловага сектара. Сацыяльнае становішча насельніцтва.

Палітычнае развіццё РБ. Палітычная нестабільнасць у пачатку 90-х гг. Канстытуцыя РБ 1994 г. Першыя выбары Прэзідэнта РБ. А.Р.Лукашэнка. Рэферэндумы 1995 і 1996 гг. Парламенцкая рэформа. Выбары ў Палату прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу РБ. Дзейнасць палітычных партый і грамадскіх арганізацый. Усебеларускія народныя сходы і іх гістарычнае прызначэнне. Міжнароднае становішча Рэспублікі Беларусі.

Праблемы і дасягненні развіцця беларускай культуры на мяжы тысячагоддзяў. Нацыянальнае адраджэнне і яго ажыццяўленне ў Рэспубліцы Беларусь. Літаратура, тэатр, музычнае мастацтва. Культура нацыянальных меншасцей. Навука. Развіццё гістарычнай навукі ў Рэспубліцы Беларусь.

32. Праблема дзяржаўнага самавызначэння Беларусі. І Усебеларускі з'езд. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі.

Пасля кастрычніцкіх падзей у Петраградзе ў беларускім нацыянальным руху ўсѐ большую ролю стаў адыгрываць знешнепалітычны фактар, што накладвала свой адбітак на працэс самавызначэння Беларусі. І

гэта з'явілася не толькі вынікам асобага геапалітычнага становішча Беларусі, якая апынулася ў фокусе знешнепалітычных і тэрытарыяльных інтарэсаў Германіі, Савецкай Расіі, а пазней і Польшчы, а таксама незавершанасцю працэсу фарміравання беларускай нацыі, слабасцю эканамічных пазіцый беларускай нацыянальнай буржуазіі. Прычым, у адрозненне ад Літвы, дзе пад нямецкім пратэктаратам 11 снежня 1917 г.

Літоўскай Тарыбай была абвешчана незалежнасць Літвы са сталіцай у Вільні, у дачыненні да беларускага пытання кіруючыя колы Германіі доўга не маглі вызначыцца.

Узмацніліся прэтэнзіі польскіх палітыкаў на беларускія землі. Савецкая ўлада аб'явіла аб намеры пакончыць з памешчыцкім землеўладаннем, які напрамую закранаў інтарэсы буйных мясцовых землеўладальнікаў. Многія з іх былі палякамі па нацыянальнасці, што абвастрыла праблему нацыянальных узаемаадносін у грамадстве. Для арганізацыі процідзеяння актывізуецца дзейнасць польскіх шляхецкіх рад:

Рады Менскай зямлі, Рады Магілѐўскай зямлі, Рады Віленскай зямлі (у Браслаўскім і Дзісненскіх паветах) і інш. [1, с. 153]. Польскія памешчыкі знайшлі ўзброеную абарону сваіх інтарэсаў у асобе створанага яшчэ ў ліпені 1917 г. з санкцыі расійскага камандавання 1-га польскага корпуса на чале з генералам Ю. Р. Доўбар-Мусніцкім. У сувязі з частымі пагромамі сялянамі польскіх маѐнткаў легіянеры Доўбар-Мусніцкага з канца кастрычніка адкрыта сталі на абарону абшарнікаў, учынялі над беларускімі сялянамі жорсткія расправы, нават практыкавалі абстрэлы артылерыяй вѐсак. Дзеянні польскага корпуса ўносілі дадатковую блытаніну ў клубок сацыяльна-класавых і нацыянальна-палітычных супярэчнасцей, ускладнялі працэс нацыянальна-дзяржаўнага самавызначэння беларусаў. Так, «Советская правда» ў нумары ад 30 студзеня змясціла факты, якія, на думку бальшавікоў, выкрывалі сувязі Цэнтральнай бе-ларускай вайсковай рады (ЦБВР) з Доўбар-Мусніцкім, паказвалі яе контррэвалюцыйную дзейнасць.

У беларускім нацыянальным руху ў гэты перыяд выразна акрэслілася два напрамкі: левы радыкальны і нацыянальна-дэмакратычны. Першы напрамак быў прадстаўлены Беларускім абласным камітэтам, Беларускім нацыянальным камісарыятам і Беларускай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыяй, якая ў верасні 1917 г. вылучылася з левага крыла Беларускай сацыялістычнай грамады. Лідэры гэтага напрамку:

З. Х. Жылуновіч, А. Р. Чарвякоў, Я. С. Канчар, І. В. Лагун, З. М. Сабалеўскі, Ф. Ф. Турук, А. Х. Усціновіч, Ф. Г. Шантыр і інш., нягледзячы на рознасць падыходаў у практычным ажыццяўленні дзяржаўнасці Беларусі, аб'ектыўна выражалі настроі асноўнай масы рабочых, сялян і часткі дробнай буржуазіі, што імкнуліся да самавызначэння Беларусі ў складзе РСФСР на савецкай аснове. Асабліва актыўную ролю ў гэтым руху адыгрывалі бежанцы. Гэты маргінальны пласт беларускага насельніцтва ў сілу свайго асаблівага сацыяльна-палітычнага становішча надзвычай абвострана ставіўся да праблемы сваѐй нацыянальнай

1. дзяржаўнасці. Трывога за ўласны лѐс дапамагала зразумець патрэбу захавання цэласнасці краю, падштурхоўвала да гуртавання вакол пэўнага нацыянальна-палітычнага цэнтра. Другі напрамак беларускага нацыянальнага руху быў прадстаўлены Вялікай беларускай радай, уваходзіўшымі ў яе склад партыямі і арганізацыямі. Яны ўсѐ выразней выступалі за аддзяленне Беларусі ад Расіі па ўзору еўрапейскіх буржуазна-дэмакратычных дзяржаў. У сваѐй пераважнай большасці беларускія нацыянальныя партыі не падтрымалі Кастрычніцкай рэвалюцыі. У надрукаванай 27 кастрычніка «Грамаце да беларускага народу» ад імя Часовай Цэнтральнай беларускай вайсковай рады, беларускага Выканаўчага камітэта Заходняга фронту, Беларускай сацыялістычнай грамады, Беларускай партыі народных сацыялістаў

2. насельніцтва Беларусі салдаты Заходняга фронту заклікаліся да згуртавання вакол Вялікай беларускай рады ў мэтах недапушчэння, каб «віхор бязладу згубіў нашу святую нацыянальную справу абароны вольнасцей і правоў беларускага народу». У апошнія месяцы 1917 г. беларускі нацыянальны рух як на месцах, так і за межамі Беларусі прыкметна пашырыўся за кошт далучэння новых пластоў грамадства. З Вілейскага, Дрысенскага, Слуцкага паветаў паступала інфармацыя аб сельскіх сходах, на якіх сяляне галасавалі за аўтаномію Беларусі, навучанне дзяцей на роднай мове, за стварэнне нацыянальнага войска. Так, у горадзе Дрыса (сучасны Верхнядзвінск) 24 лістапада 1917 г. арганізаваўся Беларускі рэвалюцыйны камітэт. Яго старшынѐй быў выбраны кіраўнік Беларускай партыі народных сацыялістаў Я. Сушынскі. Дрысенскі Беларускі рэўком стаў на платформу з'езда вайскоўцаў-беларусаў Заходняга фронту і выказаў гатоўнасць да падначалення Вялікай беларускай радзе Аднак нацыянальная ідэя на тэрыторыі краю прабівала сабе дарогу з вялікімі цяжкасцямі. За межамі Беларусі бежанцы, салдаты, службоўцы стваралі сярод беларускай дыяспары розныя таварыствы. Так, 29 кастрычніка 1917 г. у Арле было арганізавана таварыства «Беларуская хатка». Яно ставіла задачу, акрамя дапамогі бежанцам, абарону «аўтаноміі Беларусі ў яе этнічных межах», заявіла аб падтрымцы Вялікай беларускай рады [3]. Падобныя настроі выявілі беларусы Казані, Арэнбурга, Пскова, Таганрога, Адэсы, дзе беларуская дыяспара налічвала звыш 100 тыс. чалавек. Утвораны ў Петраградзе Генеральны камісарыят Вялікай беларускай рады на чале з І. Варонкам устанавіў кантакты з прадстаўнікамі савецкай улады. Прынамсі, Варонка меў рабочыя сустрэчы з наркомам асветы А. Луначарскім, у час якіх было абяцана выдзяліць беларусам грашовыя субсідыі на выданне падручнікаў і адкрыццѐ пачатковых школ, а таксама адкрыць у бліжэйшы час Віленскі універсітэт. Напэўна, уражанне ад гэтых сустрэч у лідэра Беларускага нацыянальнага руху не склалася адназначна дадатным. І. Варонка інфармаваў дзеячаў ВБР у Мінску, што «інакш адносіцца да нашага руху той самы камісар Джугашвілі (Сталін), які выдаў дэкрэт аб нацыянальным самавызначэнні і думае правесці нас дэкрэтам, не прадпрымаючы ніякіх крокаў да неадкладнага задавальнення нашых нацыянальных імкненняў. М. Падвойскі з ім салідарны». І далей І. Варонка канстатуе, што «пагэтаму нам застаецца шлях намечаны