Дыялекты на тэрыторыі Беларусі. Формы існавання дыялектнай мовы.

Date: 2015-10-07; view: 1436.

Дыялекты – мясцовыя гаворкі, якія будуюцца на пэўнай тэрыторыі.

“Дыялектыны атлас бел мовы”:

· Паўднёва- усходні дыялект: браты, валасы:

1)полацкі (Віцебская, Магілёўская, пэўн раёны Мінскай вобласці.):цвёрдае р ; дысемелетаўная аканне, яканне ;форма на ць дзеяслоў 3 ас 1 спр ; склад будуч час.

2)Магілёўска-віцебскі (Свір, Бягомль, Магілёў, Кастюковічы):мяккае р; дысіміляцыя аканне яканне ;скараг; j ў канч. Н скл. адз л.:прыкметы: м р.

3)Гродзенска- баранавіцкі (паўночныя раёны Мінскай вобласці, Гомель, Гродзен, Брэстская): недысімілят аканне, яканне; наяўнасць j, г, цвёрды р; адсутнасць падаўжэння; кліч форма назоўн.

4)Мазырскаі (Ліда, Мінск, Бабруйск, Рэчыца, Лоеў): дыфтангізацыя галосных;замест мы, вы – інфініт на ці;формы буд часу з іму

· Палескі (брэстска-пінскі):аканне, еканне – і на месце е; адсутнасць дзекання і цекання; Д скл. на авг – інфініныт на ты: мНясо

· Сэрэдне – беларускі (Ашмяны, Мінск, Бабруйск, Гомель) – о на месцы а, перад ў; адсутнасць ц'. З асобы 2 спр.

· Паўднёва-заходні дыялект: зацвярдзелы р, адсутнасць падаўжэнняў, на месцы “яць” дыфтонгі – двайныя гукі, наяўнасць пратэтычнага гука і. Граматычныя формы: Т. скл. сцяною, мяжою, Д. садом, палём, 3 ас. Адз. Лік – бярэ, нясе, назоўнікі мн. ліку з канчаткамі э: братэ, валасэ, буряке.

Рысы дыялектнай мовы:

· Тэрытарыяльная неаднастайнасць

· Абмежаванасць пашырэння

· Вусная форма

· Адсутнасць строга выпрацаваных норм

Функцыі мовы: камунікатыўная, пазнавальная (кагнітыўная), акумулятыўная, уплывовая, эмацыянальна-эстэтычная.

Мова – сац. з'ява, не можа існаваць без грамадства і па-за грамадствам. Узнікае з вельмі вялікай патрэбы не выказаць сябе, а перадаць інфа іншаму.

Мова мае:

· план выражэння – перадае паняцце па канк. працэссы, з'явы, фіксацыі, напіс.

· план зместу – тое, што адлюстроўваецца у свядомасці і захоўваецца у ей.

Функцыі мовы-роля ў грамадстве:

· камунікатыўная – здольнасць мовы быць сродкам зносін паміж людзьмі:

а) фатычная – функцыя наладжвання кантактаў, рэгулявання адносін паміж людзьмі

б)акумулятыўная – функцыя назапашвання, захоўвання традыцый культуры, гісторыі, нацыянальнай свядомасці народа.

· уплывовая (апелятыўная)-уздзеянне, зварот да слухача

· .Пазнавальная (кагнетыўная) – сродак атрымання ведаў (кагнетыў):

а) намінатыўная – найменне прадметаў, з'яў рэчаіснасці, паказвае свет, бо чалавек пастаянна сутыкаецца з неабходнасцю назваць прадметы, з'явы, працэсы.

б) эмацыянальная – эстэтычная – эмацыя мова. выр думкі і пачуцці, эстэтычныя задаволенні, эстэтычня патрэбы

· эстэтычная: выр думкі і пачуцці, эстэтычныя задаволенні, эстэтычня патрэбы

· валюнтатыўная: прымушае да дзеяння

/Нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.

Норма – выпрацаваны грамадствам прынцып і замацаваныя правілы вымаўлення і напіс, ужав., грам. форм, пабудова словазлучэнняў і складаў.

Стабільнасць літ.м.забяспечваецца сістэмай моўных нормаў:

1) арфаэпічная – прав вымаўлення гукаў і іх спалучэнняў.

2) арфаграфічная – перадача вусн мовы на пісьме па правілах.

3) лексічныя – ужыванне слоў ва ўласцівых ім значэннях і правілы дарэчнага спалучэння слоў па сэнсу.

4) граматычнае(марфалагічныя) – прав. ужыв. форм слоў і пабудова сказа.

5) стылістычны – выкарыстанне моўнага сродка ў адпаведнасці са стылем.

6) пунктынацый – прав пост знакаў прыпынку.

7)акцэнталагічная – правілы пастаноўкі націску ў словах

8)сінтаксічныя – правілы граматычнай сувязі ў словазлучэннях, правілы пабудовы сказаў

9)этычныя – правілы маўленчых паводзін, вызначаныя маральна-этычнымі традыцыямі нацыі

Фанетыка. Сувязь з іншымі раздзеламі мовазнаўства. Прадмет і задачы вывучэння.

Фанетыка – навука аб гук. ладзе мовы, раздел мовазнаўства, у якім вывуч. спосабы утрарыння гукаў мовы, іх акустычныя ўласцівасць, пазіц і камбінатыўныя змены, спалучэнні, а таксама склад, складападзел, націск, інтанацыя, асаблівасці членення гук плыні на моўныя адзінкі.

Фанетыка:

- апісальная – даследванне гук. ладу на адпаведным этапе развіцця.

- гістарычная – працэсы відазмяненняў гукаў мовы, замены адных з іншымі гукамі, асаблівасці.

- параўнальная – супастаўленне і выяленне спецыфічных адрорзненняў у працессе параўнання гукаў розных моў.

Аб'ектам вывучэння фанетыкі з'яўляюцца:

· гукі

· сродкі гукавой арганізацыі: націск, склад, інтанацыя

Фанетыка цесна звязана з іншымі раздзеламі мовазн.:

1)з арфаэпіяй – пры выяўленне, калі ведаеш асаблівасці гукаў.

2) арфаграфіяй – будзе эфект. калі зразумець сутнасць і ролю фан прынцыпаў,правапісу.

3) лексікалогіяй і марфалогіяй – адрозніць значэнне слова і разабрацца ў яго марфемным саставе.

Без фанетыкі нельга абысціся пры вывучэнні літ-ры і літаратуразнаўства.