Тайныя таварыствы.

Date: 2015-10-07; view: 753.

На развіццё грамадскай думкі зрабілі ўплыў:

– тэорыя французскіх асветнікаў аб натуральным праве

– ідэя грамадскага дагавору

– падзеі вайны 1812 г.

Імкненне польскай і апалячанай шляхты Беларусі і Літвы да аднаўлення незалежнай Рэчы Паспалітай

У 10—20-я гг. XIX ст. яно праяўлялася ў дзейнасці розных тайных таварыстваў і гурткоў, якія існавалі ў Віленскім універсітэце, у некаторых гімназіях і вучылішчах краю, а таксама ў войску.

У 1817 г. па ініцыятыве студэнтаў Віленскага універсітэта Тамаша Зана, Адама Міцкевіча і Юзафа Яжоўскага ўзнікла таварыства філаматаў ці аматараў навук («філамат»— у перакладзе з грэчаскай мовы — той, хто імкнецца да ведаў). На пачатку іх дзейнасці ставіліся за мэту самаадукацыя, садзейнічанне «па меры магчымасці ўсеагульнай асвеце» і грамадскай працы на карысць радзіме. Вялікае значэнне надавалася краязнаўству. 3 дзейнасцю філаматаў звязаны пачатак навуковага даследавання фальклору, мовы, вераванняў і звычаяў беларусаў, гісторыі роднага краю.

Заклікалі “захоўваць бацькоў сваіх карысныя звычаі... маючы ў памяці адвагу і подзвігі продкаў, браць прыклад з іх па меры сіл сваіх і стану”. Яны нават сабралі ўзоры хлеба, якім харчаваліся ў галодныя гады сяляне.

Філіяламі таварыства філаматаў былі «Таварыства прамяністых» і «Саюза літаратараў». У 1819 г. у Свіслацкай гімназіі ўзнікае «Таварыства аматараў навук», члены якога прапаведавалі патрыятычныя ідэі волі і роўнасці.

У 1820 г. улады даведаліся пра дзейнасць віленскіх студэнтаў і загадам рэктара Віленскага універсітэта іх аб'яднанне было распушчана. У гэтым жа годзе ў асяроддзі філаматаў утварылася больш радыкальнае таварыства філарэтаў ці аматараў дабрачыннасці («філарэт»— у перакладзе з грэчаскай мовы — той, хто любіць дабрачыннасць). Яны выступалі за ўвядзенне канстытуцыйнага ладу, усталяванне раўнапраўнасці людзей і народаў. Член таварыства Міхал Рукевічстварыў гурткі ў Беластоцкай і Свіслацкай гімназіях, у Гродне, Шчучыне і некаторых іншых гарадах і мястэчках Гродзеншчыны. Гурток прыхільнікаў філарэтаў быў і ў Полацку.

У снежні 1821 г. выйшаў указ аб забароне тайных таварыстваў.

Вясною 1823 г. улады раскрылі існаванне таварыства філарэтаў, пачаліся арышты. Была ўтворана следчая камісія на чале з сенатарам М. Навасільцавым. Паводле прысуду 20 філарэтаў і філаматаў былі высланы ў аддаленыя губерні Расіі. 80 чалавек трапілі пад нагляд паліцыі на радзіме. Акрамя таго, былі звольнены з працы прафесары Віленскага універсітэта I. Лялевель, М. Баброўскі, I. Даніловіч, заменены рэктар. Змушаны быў пайсці ў адстаўку і кіраўнік Віленскай вучэбнай акругі князь А.Чартарыйскі.

Жыхарам Літвы і Беларусі было забаронена вучыцца ў замежных універсітэтах. У чыноўнікаў бралася падпіска аб няўдзеле ў тайных арганізацыях.

Да следства прыцягваўся і М. Рукевіч, але з-за адсутнасці доказаў яго прыналежнасці да таварыства філарэтаў быў вызвалены. Неўзабаве ён арганізаваў на Беласточчыне сярод афіцэраў Літоўскага асобнага корпуса «Таварыства ваенных сяброў», кіраўнікамі якога сталі капітан К.Ігельстромі паручнік А.Вягелін.М. Рукевіч і яго «ваенныя сябры» мелі сувязі з тайнымі арганізацыямі расійскіх дваранскіх рэвалюцыянераў-дзекабрыстаў. Выстыпалі за вольнасць і асвету для сябе і іншых. 24 снежня 1825 г. “ваенныя сябры” сарвалі цырымонію прысягі на вернасць Мікалаю І у мястэчку Браньск (Беласточчына).

ДЗЕКАБРЫСТЫ

Пачатак дзейнасці дзекабрыстаў у Беларусі звязаны з паўстаннем у 1820 г. Сямёнаўскага гвардзейскага палка ў Пецярбургу і пераводам у заходнія губерні гвардзейскага корпуса, у якім служылі члены «Паўночнага таварыства».

У Мінску ў 1821г. служыў кіраўнік гэтага таварыства М. Мураўёў. Тут ім быў складзены першы праект расійскай канстытуцыі, вядомы пад назвай «мінскі варыянт».

У Віцебску жыў і вучыўся вядомы дзекабрыст, сябра «Таварыства з'яднаных славян» І.Гарбачэўскі.

У 1823 г. дзекабрыстамі распрацоўваўся план арышту цара ў час агляду войск у Бабруйскай крэпасці. Аднак план не быў ажыццёўлены.

Праз 10 дзён пасля паўстання ў Пецярбургу (24 снежня 1825 г.) адзін з батальёнаў Літоўскага асобнага корпуса па закліку членаў «Таварыства ваенных сяброў» адмовіўся прысягнуць Мікалаю I. Арганізатары гэтага выступлення былі арыштаваны. Ваенны суд прыгаварыў М. Рукевіча, К. Ігельстрома і 11 іх паплечнікаў да пакарання смерцю. Аднак цар змякчыў гэты прыгавор, асудзіўшы абвінавачаных на 10 гадоў катаргі і далейшае «вольнае пасяленне» ва Усходняй Сібіры.

Правалам скончылася і спроба сяброў «Таварыства з'яднаных славян» падняць паўстанне ў Палтаўскім палку ў Бабруйску ў лютым 1826 г.

Канфіскацыя – прымусовае і бязвыплатнае адабранне маёмасці, грашовых сродкаў ва ўласнасць дзяржавы.

-- Закрываліся каталіцкія і уніяцкія храмы і манастыры, служыцелі якіх мелі дачыненне да паўстання.

-- Па указу “Аб разборы шляхты ў заходніх губернях і аб упарадкаванні гэтага роду людзей” ад 19 кастрычніка 1831 г. узмацніўся «разбор шляхты»,пачаты пры Кацярыне II (яна распусціла ваяводскія і павятовыя соймікі, забараніла арганізоўваць свае ваенна – палітычныя саюзы). Быў накіраваны супраць дробнай шляхты, галоўнага распаўсюджвальніка апазіцыйных настрояў. У адпаведнасці з указам асобы, якія не змаглі дакументамі пацвердзіць свайго шляхецтва, не былі зацверджаны ў дваранскім званні. Яны пазбаўляліся права валодаць маёнткамі і павінны былі прадаць сваю ўласнасць. Гэтая катэгорыя былых шляхціцаў павялічвала падатковае саслоўе.

-- Канфіскаваныя ва ўдзельнікаў паўстання маёнткі раздаваліся «прыродным расійскім памешчыкам» у арэнду на сто гадоў, а фактычна — у якасці спадчынных вотчын, якія забаранялася дзяліць і прадаваць. Тое ж рабілі і з казённымі маёнткамі.

-- Былі прыняты захады для заахвочвання перасялення рускіх сялян у Беларусь.

-- Дзеянне III Статута ВКЛ у Віцебскай і Магілёўскай губернях было скасавана ў 1831 г., а на астатняй тэрыторыі Беларусі (Мінская, Гродзенская, Віленская губерні) — у 1840 г.

-- 1 студзеня 1831 г. было ўведзена расійскага заканадаўства ў Магілёўскай і Віцебскай губернях. На тэрыторыі Беларусі ўводзілася новае заканадаўчае ўлажэнне "Устава аб губернях", усім дзяржаўным установам і пасадам даваліся расійскія назвы.

-- У 1832 г. быў створаны «Асобы камітэт па справах заходніх губерняў». які распрацоўваў і ажыццяўляў мерапрыемствы па пашырэнню расійскага дваранскага землеўладання і расійскага ўплыву ў галіне кіравання і суда, у іншых сферах. На ўсе адказныя пасады ў губернях і паветах прызначаліся выхадцы з Цэнтральнай Расіі. Цар Мікалай І паставіў перад камітэтам задачу, каб “губерні, ад Польшчы далучаныя, прыведзены былі да такога парадку, які для кіравання ў іншых расійскіх губернях існуе”. Дзейнічаў да 1848 г.

-- Указ 18 ліпеня 1840 г. прадпісваў замест агульнага наймення Беларускіх і Літоўскіх губерняў выкарыстоўваць іх назвы: Віцебская, Магілёўская, Віленская і Гродзенская.

Генерал-губернатарам ў Віленскай губерні ў гэты час быў Ф. Міркавіч.

-- Справаводства ў дзяржаўных установах і навучанне ў школах было пераведзена на рускую мову. Чыноўнікі і настаўнікі, якія слаба валодалі ёю, звальняліся са службы і замяняліся расійцамі.

-- Закрываліся ўсе школы, што дзейнічалі пры каталіцкіх і уніяцкіх манастырах. У 1832 г. указам Мікалая I быў закрыты Віленскі універсітэт.

-- узмацніўся наступ царызму на уніяцкую царкву. Палітыка Мікалая I была накіравана на злучэнне яе з рускай праваслаўнай царквою. Гэтую палітыку падтрымала вышэйшае уніяцкае духавенства на чале з мітрапалітам Іосіфам Сямашкам. 12 лютага 1839 г. вышэйшае уніяцкае духавенства на чале з I.Сямашкам на Саборы ў Полацку падпісала падрыхтаваныя ў Пецярбургу акт аб «уз'яднанні» і просьбы на імя цара аб яго зацвярджэнні.

Сярод простых вернікаў — сялян і мяшчан — масавага супраціўлення переводу ў праваслаўе не назіралася.

У выніку скасавання уніі пераважная большасць беларускага насельніцтва стала праваслаўнай. Уніяцкія служэбнікі (многія тысячы кніг, у тым ліку старадрукі) нейкі час захоўваліся ў архівах, а затым па загаду мітрапаліта Сямашкі былі спалены. 3 храмаў выкідаліся скульптурныя і жывапісныя выявы уніяцкіх святых, арганы.

11. САЦЫЯЛЬНА-ЭКАНАМІЧНАЕ РАЗВІЦЦЁ БЕЛАРУСІ Ў КАНЦЫ 18—ПЕРШАЙ ПАЛОВЕ 19 СТ.