Алтын Орда 5 page

Date: 2015-10-07; view: 1017.

69. Облыстық азақ съездері (1917ж. сәуір - мамар)

Алғашқы болып өз жұмысын торғай облыстық қазақ съезі бастады. Ол орынборда 1917ж. 2-8 сәуір аралығында өтті. Оған 300 делегат қатысты. Съездің жұмысын А.Байтұрсынов ашты. Съез төрағасына А.Байтұрсынов, А.Қалкемнгов, Б.Тынышбаев орнбасарлары – қатшылары болып С.Қадырбаев, О.Алмасов, Ш.Бекмұхаметов сайланды. 1917ж 11 сәуірде торғай облысындағы билік уақытша үкімет комисары Ә.Бөкейхановтың қолына көшті. А.Байтұрсынов съездің күн тәртібінің жобасымен таныстырды. Онда қаралған мәселелер: - қоғамдық қауіпсіздіктің азаматтық комитеттерін ұйымдастыру, - жалпы қазақ және жалпы мұсылман съездері – мемлекеттік басқару түрі және құрылтай жиналысы – дін басқармасы, халыққа білім беру, - жер мәселесі, - сот ісі, жергілікті басқару, - баспа ісі, - почта, - қоғамдық қаржы, - шаруалар басшылары және зиянкес чиновниктер, - соғысқа көзқарас, - торғай облысындағы тыл жұмыстарына шақырылған қазақтардың оқиғасы. Жетісу облыстық қазақ съезі 1917ж 12-23 сәуір аралығында Верныйда өтті. Оған 81 делегат қатысып, 54 верный уезінен болды. Патша үкіметінің бұрынғы шенеуліктері съезге толығымен қатысты. Съездің төрағасы болып шенуліктері съезге толығымен қатысты. Съездің төрағасы болып Ы.Жайнаков, ал орынбасарлары – Ғ.Ордабаев, А.Құдайбергенов, хатшылыққа – К.Шегіров пен Н.Жақыпбаев сайланды. Қаралған мәселелер: - халықты азық – түлікпен жабдықтау, өзін – өзі басқару, - сот ісі, - салық салу, - білім беру және ағарту ісі, - аграрлық мәселе, - босқындарды қайтадан қайтару қазақ – орыс қатынасын реттеу. Торғай съезінен айырмасышылығы: дінді орыс қатынасын реттеу. Торғай съезінен айырмашылығы: дінді қоғамның маңызды саласы ретінде қабылдады. Съезде ерекше көңіл бөлген мәселе – ұлт – аралық қатынастарды реттеу мәселесі болды. 1916ж көтерілістің салдарынан қазақтармен орыстардың арасындағы шиеленісіп кеткен ақуалды жақсарту үшін жергілікті қазақ комитеттерінің қазақ ауылдарынан, орыс салдарының арасындағы шаруашылық байланыстарды қалпына келтіру жұмыстарына ерекше көңіл бөлінуі керек екендігі атап көрсетілді. Орал облыстық қазақ съезіне (19-22 сәуір 1917ж) 800 делегат қатысты съездің төрағасы болып Ж.Досмұхаметов оның орынбасарлары Ғ.Әлібековпен А.Калменов, ал хатшылары Г. Жетпісов, Х.Ахыметшин, Н.Арғыншиов сынды азаматтар сайланды. Съезде мына мәселелер талқыланды: - мемлекетті басқару түрі: - уақытша үкіметке қарым – қатынас, - соғысқа көзқарас туралы, жергілікті міндеттермен қатар съез жалпы ресейлік мәселелер бойынша нақты саяси көзқарасын білдіргендігін атап өтуіміз қажет. Съез халық арасындағы беделі жоғары қайраткерлер- заңгер Ж.Досмұхаедов, дәрігер Х.Досмұхамедов және заңгерҒ.Әлібеков сынды азаматтарды жалпы ресейлік мұсылман съезіне мәскеуге делегат ретінде жіберетін болды. Ішкі орда қазақтарының съезі 1917ж 27 сәуірде хан ордасында өтті. Съез төрағасы У.Таншев мүшелері болып М.Шомбалов және қазақ университетінің студенті Шахфат Бекмұхамедов хан ордасында талқыланған мәселелер тоғаймен орал съездеріндегі қаралған ұлттық және жалпы ресейлік ауқымдағы мәселелерді қайталады. Ақмола облыстық қазақ съезі омбыда 1917ж 25 сәуірмен 7 мамыр аралығында болып өтті. Оған 250 делегат қатысты. Съез төрағасы А.Тұрлыбаев орынбасарлары Е.Итбаев және М.Дулатов хатшылыққа М.Саматов, А.Сейітов, Е.Тоқбаев сайланды. Делегаттар талқысына 17 мәселе салынды. Ақмола облыстық съезіндегі ерекшелік жұмысшы және әйел мәселесінің күн тәртібіне қойылып еді. Съез қорытындысында 10 адамнан тұратын облыстық қазақ комитетін жасақтап оның төрағасы Тұрлыбаев болды. Семей облыстық қазақ съезі 1917ж 27 сәуірмен 17- мамыр аралықтарында болып өтті. Съезге болыстың барлық уезінен 200 жуық делегат көрші және Алтай өлкесінің Бийск уезінен 2 өкілі қатысты. Төраға болып заң магистрі Ж.Ақбаев орынбасарлары Х. Ғаббасов, Р.Мәрсеков, М.Боштае, Б.Сәрсенов хатшылары Ә.Ермеков, М.Малдыбаев т.б. күн тәртібіне 16 мәселе қойылды онда қаралған мәселелер – автономия құру мүмкіндігін беру – дала генерал – губернаторлығын және приставтар, урядниктерді тарту, халыққа медициналық және мал дәрігерлік көмек көрсету сияқты аса маңызды мәселелер қойылды. Сонымен 1917ж көктемде өткен облыстық қазақ съездері қазақ қоғамын толғандырып келген мәселелерді талқылады. 1917ж Облыстық қазақ съездерінде 1 және 2 жалпы қазақ съездерімен қарарларымен алаш партиясыбағдарламасының жобасына негіз болған идеялар көтерілді.

60. Қазақ АКСР – ң құрылуы және одақтас Республика.

(ҚазССР - і). Ал 1919ж 10 шілдеде «Қазақ өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитет туралы уақытша ереже» қабылданды. Оның құрамына С.Песковский (төраға), А.Байтұрсынов, Декрет бойынша Казревком өлкені басқаруда «жоғары әскери азаматтық» орган болды. Оған: Орал, Торғай, Ақмола, Семей облыстары және Астрахан губерниясындағы қазақ жерлері қарады. Бірақ Ақмола, Семей облыстары іс жүзінде 1921 жылдан бірінші жартысына дейін Сбір ревкомының қол астында болды.

Казревкомның негізгі міндеті өлкеде кеңестік автономия құру мәселесі еді. 1920ж 26 тамызда РКФСР Бүкіл ресейлік Орталық Кеңесінің төрағасы Автономиялық Социалистік Республикасын құру туралы декрет қабылданды. АКСР-ның құрылуы бекітілді. Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетінің төрағасы болып Сейітқали Мендешов сайланды. Республиканың территориясы 2 млн. км – ге жуық салқынның саны шамамен 5 млн болды. Қазақ АКСР құрамын Семей, Ақмола, Торғай, Орал облыстары, Маңғыстай уезі Красноводск уезінің бір бөлігі Астрахан губерниясының қазақтар тұратын аумағы 1918ж 30 сәуірде Ташкентте Түркістан Кеңесінің 5 съезінде қаралған. Түркістан Кеңестік Автономиялық Республикасының құрамына кірді. 1922ж 30 желтоқсанда КСРО-ның құрылуы туралы ККСР, БКСР, ЗКФСР (Грузия, Әзірбайжан, Армения) тұрды.

73. Жаңа қазақ интелегенциянің қалыптасуы. Айқап және Қазақ газетінің ХХ ғасыр басында қоғамдық – саяси өміріне тигізетін әсері.

ХХғ бас Қазақстан ұлттық сана өрлеу үстінде болды. Қазақстан қоғамындағы ұлттық қозғалыс бүкіл халықтық сипат ала болады. Ұлттық қоз/тын ағымдары қалыптасып, оның негізгі күші инте/ция болды. Сол тарихи кезеңде көрнекті саясаткер,публицист Ә.Бөкейхановтың (1866-1937) қоң. Саяси қызметі ерекше маңызға ие болды. Семей обл Қарқаралы уезінде туылып өскен. Қарқаралы орыс – қазақ мектебін бітірген соң Омбы гимназиясын бітірді. Жоғары білімді Санкт – Петербургттағы орман шаруашылығы институтында эконономика мамандығы бойынша алды. 1896ж 3 курс кезінде белгілі зерттеуші Ф.А. Шербинаның беттерінде қазақ халқына тіл, сайлау, дін, бостандықтар мәселесін көтерді. ХХғ бас «Қазақ» газетін ұйымдастыруда және оның жалпыұлттық дағдарыс, Орыс – Жапон соғысындағы жеңіліс «Қанды жексенбі» сияқты тарихи оқиғалардың ықпалы П.Б. Струве, М.И.Туган Барановский, П.Н. Милюков, А.И. Гручков, В.И. Вернатский сынды либералды демократиялық партия құруға итермеледі. Ахмет Байтұрсынов (1873 - 1938) ХХғ бас ұлт азаттық қозғалыс жетекшілерінің бірі мемлекеттік қайреткеру, ақын, публицист, қазақ білімімен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы ғалым, ұлттық жазудың реформаторы Қостонайда туылып өскен. Ол Торғайды 2 сыныптық орыс – қазақ мектеп Орынбордағы 4 жылдық мектеп білім алған. 1905ж Қоянды жәрмеңкесінде Қарқаралы петциясын ұйымдастырған. Орынборда 1913 – 18жж тұңғыш округінде «Айқап» журналы жарық көрді. Оның редакторы: Мұхамеджан Саралин (1856 – 1929) көтерген негізгі мәселелері жер мәселесі, оқу ағарту, мәдениет, қазақ қоғамының болашақ даму жолының бағыты ж.т.б.

75. Орта Азия ұлттық – мемлекеттің межеленуі және қазақ жерлерін қайта қосылу (1924) Патша үкіметінің өлкеде жүргізген отарлау саясатының салдарынан қазақ жері әртүрлі әкімшілік аумақтарға бөлініп, тұтастығынан айырылған еді. Қазақ АКСР – ның құрылуы қазақ жерлерін қайта біріктіруі қажет еді. Қазақ АКСР – ның құрылуы қазақ өлкесінің солтүстігі мен батыс бөлігіндегі жерлерді межелеу саясаты жүргізіле бастады. Үкімет тарапынан дайындық жұмыстары Орта Азия ұлттық –териториялық межелеу және қазақ жерлеріне қайта О.А.К. сессиясында Өзбек ССР – ің (құрамына Тәжік АКСР-і енді), түркімен АКСР – ін РКСФР құрамындағы Қара қырғыз автомониялық облсын, Қазақ АКСР – ін (құрамына Қарақалпақ автономиялық облысы енді) құру туралы шешім қабылданды, Ұлттық-территориялық межелеу саясатының нәтижесінде Қазақ АКСР – ның құрамына Қазалы, Ақмешіт, Түркістан, Шымкент уездері және Әулиеата уезінің көп бөлігі, сырдария облсының Ташкент жән Мырзашөл уездерінің бөліктері, Самарқант облысының Жизақ уезіндегі алты көшпелі болыс қосылды. Жетісу облысының Алматы, Жаркент, Лепсі, Қапал уездері. Пішпек уезіне Қарақоныс, Шу, Геогревка болыстары енді. Қорыта келгенде, Қаз АКСР – нің территориясы 700 мың км² – қар артып, жалпы 2,7 млн км² – ты құрады. Халқының саны 1468 мың адамға өсті, жалпы 5230 мың адамға жетті. 1926 жылғы халық санағы бойынша қазақтар қазақ АКСР халқының 61,3% - ын құрады.

1925 жылы Республиканың астанасы Орынбордан Ақмешітке көшіріліп, Қызылорда деген атау берілді. Сол ж. ҚазақАКСР-і Кеңестер V съезінің ұсынуы бойынша КСРО ның БОАК – і республикасының дұрыс атын қалпына келтіру, яғни «Қазақ» деп атауы туралы шешім қабылданды. 1928ж Қазақстанда губернияларға, уездерге, болыстарға бөлу жүйесі жойылыа, жаңа әкімшілік бірлік – округтар мен аудандарға бөлу жүйесі енгізілді.

80. Қазақстан инсдустрияландыру ерекшеліктері мен қорытындысы (1920 – 1930 жылдар)

1920 жылдың ортасында Кеңестер одағында сойиализм орнатудың доктринасы іске асырыла бастады. Ол үшін үлкен міндетті Индустриаландыруды, Ұжымдастыруды, Мәдени революцияны қамтыды. Алғашқы қадам елді инсдустрияландыру саясатынан басталды. 1925ж желтоқсанда БКП (ә) XIV съезі өтіп, сонда елді индустрияландыру бағытында көшіру туралы шешім қабылдады. Бұл шешім бойынша үкіметтің бағытында жедел қарқынмен аграрлы елден дамыған өнеркәсіпті елге айналдыру көздеді. 1928 – 1929 жылдары Республикада 50-жуық геологиялық топ жұмыс істесе, ал 1931 ж олардың сан 140 - қа жетті. Индустрияландырудың ең ірі құрылысының бірі – Түркістан – Сібір теміржолын салу болды. 1445 км – ге созылған Сібір мен орта Азияны жағалайтын жол құрылысы 1927ж сәуірде басталды. Құрылыс бүкіл халықтық сипат алды. 1930ж 25 сәуірде мерзімнен 17 зауыты, Балқаш мыс және Ащысай полиметал, Жезқазған мыс балқыту басталды. Шымкент, Ақтөбе және басқа аудандарда химия көлемін арттыруды талап етіп, Қарағанды ОЭС-і, Үлбі ГЭС – і Балқаш мыс өңдеу комбинатының ЖЭО-сы сол кездегі екпінді құрылыс бағыттарына айналды. Индустрияландыру жылдары ірі тамақ өнеркәсібі орындары да салынды. Оларға Семей ет комбинаты, Гурьев балық зауыты Алматы жеміс – консерві комбинаты, Жамбыл 44 қала және қалашық болса, 1939ж. Олардың саны 81 – ге жетті. Қала тұрғындарының саны көбейді. Соынмен қатар индустрияландырудың келеңсіз жақтары да аз емес еді. Индустрияландыруды жүзеге асыру үлкен қаржылық қорды қажет еттіп, Ол ауыл шаруашылығының есебінен алдыға несие арқылы алынды. Қазақстан шикізат өндіру жөнінен алдыға шығып, басқа Елді электрлендіру, теміржолдар мен оны пайдалану жағынан одақ көлемінде артта қалып қойды. 1928 – 1939 жылдары Қазақстан қалаларының халқы қоныс аударушылардың еспбінен ғана 1,8 млн адамға жетті. Нәтижесінде 1920 – 1930 жылдары болған аштық пен қоныс аударудың салдарынан қазақтардың үлесі 1939ж 33,8% - ге дейін төмендеп кетті.

83. ХХғ 30 – 50 жылдардағы қазақстандағы саяси репрессиялар.

1920 – 1930 жылдардағы күрделі кезеңде қазақстанда мәдениет, білім мен ғылым саласындағы, әдебиет пен өнердегі жетістіктерімен қатар келеңсіз құбылыстарда орын алды. Өйткені бұл кезең ұлттық мәдениеттік тарих тамырынан, әлемсдік өркениеттік жетістіктерінен ажыраған жылдар болып табылады. Сонымен бірге бұл кезең зиялы қайым өкілдерінің саяси қуғынға түсіп, таталитарлық жүйенің құрбанына айналған кезі болды. 1928 ж «Буржузаияшыл, ұлтшыл» дееген жалған айыппен 44 аудан, бұрынғы алаш орда қайреткерлері Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев,0 Ж.Аймауытов және т.б. тұтқындалды. 1930ж екінші топ ішінде М.Тынышбаев, Х.Досмұхамбетов сынды зиялылары бар 40 – астам адам қуғын сүргінге ұшырады. 1937 – 1937 жылдарда саяси қуғын сүргін қатыгездігі жағынан өзінің шарықтау шегіне жетіп, жатпай сипатқа ие болды. Жоғарыда аталған азаматтардан бастап көрнекті мемлекет және қоғам қайраткерлері Т.Рұсқұлов, Ж.Садуақасов, О,Исаев, О. Жандосов қазақ әдебиетінің өкілдері С.Скйфуллин, Б.Малин, І.Жансүгіров, Қ.Жұбанов, С.Асфендияров т.б. ұсталып атылды. Сталиндік қуғын сүргін саясатына байланысты Қазақстанда жазалау лагерлерінің аймағына айналды. Қазақ жерінде Дальний степной, Песчанный Камышлак, Ақтөбе, Жезқазған, Петрапавлск лагерлері ашылды. Бұл лагерлер ішінде ең ірілері – Карлак (ерекше тәртіптегі лагер), «Отанын сатқандар» әйелдеріне арналған Ақмола лагері «Алжир» болды. 1937 жылдардың күзінде Қазақ өлкесінде қиыр шығыстан «Жапон тыңшылары» деген заңсыз айып тағылып жүз мың корей күштер қоныс аударды. Сол жылдың күзінде кавказдың шекарасы бойынан «шекаралық аймақты тазалау мақсатында» мыңдаған күрттер, түріктер, азербайжандар, ирандықтар қазақ жеріне күштеп көшірілініп әкелінді. 1920 жылдардың соңында КСРО да таталитарлық жүйенің негізі толығымен орнады. Бұл 1929ж 6 – шы қарашадағы КСРО – ның БОАҚ мен ХКК шешімімен қауіпті қылмыскерлерді қоғамнан алыстату мен күштеп еңбек еткізу және алыс әрі игерулуі, қиын аудандардағы тибғи ресурстарды игеру үшін КСРО – ның шеткі аймақтарында – солтүстік аудандарда Оралда, қиыр шығыста, Орта Азиямен еңбекпен түзету лагерлерін құруынан көрінді. Бұл жерде ВМСБ мен соттың ерекше қаулысы негізінде 3 жылдан 10 – ға дейін сотталғандарды еңбегін пайдалану туралы шешім қабылданды. Ол кезде еңбек лагерлерімен және еңбек қоныстарының басқармасы ГУЛАК құрылған болатын. 1940ж ГУЛАК жүйесінде 53 лагер болды. Ал 1954ж олардың саны 64 – ке жетті. 1930 – 1950 жылдар олардың саны 172, 79,70 адамға жетті. 1930ж КСРО ХКК-нің 13 мамырдағы қаулысымен Карлаг құрылды. Қарағанды қарқаралы округінің аймағынан оған жүз он мың гектар жер бөлінді. Қарағанды лагерінің басқармасы Қарағандыдан 45 км жердегі Далинка селосында орналасты. Карлаг ашылғанда, онда 47 ұлттың 2567 тұтқын өкілі отырды. 1931 – 60 жж Карплагта 1 млн адам жазасын өтеді. ХІІғ «үштігі» ешқандай сотсыз үкімдері шығаруға құзырлы өтеді. ІІХК үстшітіг ешқандай сотсыз үкімдерді шығаруға құзырлы болды. Ал «Қылмыстық кодекстің бабы» деген орынға «шетел агенті», «контеволюциялық үлгі», «зиянкес» деп жазылып отырған.

84. 1930 – 1950 жылдары Қазақстанға кәріс, неміс, поляк т.б. халықтарды күшпен көшіру. Кеңес одағындағы тоталитарлық жүйедегі жаппай қуғын – сүргін кезеңіндегі негізсіз жазалау шаралары тек жекелеген адамдарға, дін иелеріне әртүрлі әлеуметтік топтардың өкілдеріне ғана емес сондай – ақ ұжымдық жауапкершілік ұстанымы бойынша жекелеген халықтарға да қарсы қолданылды. Тоталитарлық жүйе жеке халықтарды саяси қуғындаудың депортациялау яғни күшті жер аудару әдісін қолдану жер аударылған халықтар репрессия зардаптарының барлық түріктен бастап көшірді. Ол жерде 1993ж 14 сәуірде қабылдаған ҚР – ның «Жаппай саяси қуғын - сүргін» құрбандарын ақтау туралы заңында көрсетілді. Аудандық ІІХК бастығы жеткізген хабарламада Кеңес одағының фашистік германиямен соғысына байланысты әртүрлі элементтер кеңес үкіметіне қарсы арандатушылық қаусет таратып жүр. Аудан бойынша кеңес өкіметіне қарсы пиғылды элементтер бұрынғы банды көтерілісіне қатысушылардан 93 адам, 936 неміс және кәріс деп атап көрсетілген. КСРО-дағы жаппай қуғын – сүргін жылдарында 3 млн. астам адам жер аударылды. Сенімсіз халықтар қоныстанған арнайы аудандар Солтүстік аудандар, Сібір, Орал Орта Азия және қазақ жері болды. Қазақ жеріне немістердің 38%, шешен мен ингуштардың 83%, кәрістердің 59% балқарлардың 55% қарашайлардың 58%, гректердің 76%. Күрттердің 62% күшпен қоныс аударылды.

86. Қазақстанның Ұлы Отан соғысының кейінгі мәдениетімен ғылымының дамуы (1946-1965).

Ұлы Отан соғысы аяқталғанан кейін еліміздің экономикалық жағдайы өте қиын болды. Жау қолында болған қалалар мен селолардың тек қирандылары ғана жатты. Кеңес одағының байлығының үштен бірі жойылып кетті. Соғыста 30млн – ға жуық адам қаза таты. Осынауы қиындыққа қарамастан қысқа мерзім ішінде халық шаруашылығын қалпына келтіру керек болды.

Қазақстан ел экономикасын бейбіт өмірге қайта бейімдеу шаралары өндіру, цемент, қара және түсті метал өндірісі жабдықтарын шығару, көмір және тау кен кәсіпорындарының дамыту жақсы жолға қойылды. Кеңес одағының әскери – өнеркәсіптік кешенінің ірі ошағына айналды. 1954 – 1958 жылдары қазақстан бойынша Өскемен, Ақтөбе, Шымкент, құрылып іске кірісті. Жеңіл өнеркісіп саласында 65 кәсіпорын ел игілігі үшін жұмыс істеді. Байланыс саласында Мойынты – Шу, Жамбыл – шолақтау теміржолдары салынды. 1958ж Қазақстан аумағында барлық жолдар жеоісін бір жүйеге келтірген. «Қазақстан темір жолы» құрылды. Алматы қаласында автоматты телефон ситанциясы іске қосылды. 1960ж Қазақстан электр қуатын 1945 жылмен салыстырғанда 10,5 есеге көп өндірді. Соғыстан кейінгі кезеңде білім, ғылым және әдебиеттің дамуына бірқатар жетістіктерге қол жеткізілді. 1946ж Қазақ КСР Ғылым Академиясы ашылды. Оның ұйымдастырушысы әрі тұғыш предиденті Қ.Сәтпаев болды. 1950 жылдың соңында Қазақ КСР – ның Ғылым Академиясы жүйесіне 19 ғылыми – зерттеу институты жұмыс істиеді. 1947ж М.Әуезов «Абай жолы» эпопеясының екінші кітабын жазып бітірді, ал 1949ж КСРО Мемлекеттік сыйлығы берілді. Қазақ әдебиетінде бұл жылдары С.Мұқановтың «Сырдария», Ғ.Мұстафиннің «Милионер» т.б. құнды еңбектер жарық көрді. Соғыстан кейінгі жылдарда, бір өкініштісі, зиялы қауымға қарсы сталиндік қуғын – сүргін саясатының жаңа толқыны басталды. 1947ж Е.Бекмаханов «ХІХ ғасырдың 20 – 40 ж – дағы Қазақстан» атты іргелі ғылыми монографиясын дайындады. Алайда еліміздің идеологиясы саласын басқарып отырған адамдар Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт азаттық көтеріліске қатысты ғылымның көзқарасы ұлтшыл әрі саяси зиянды деп бағалады. 1952ж Е.Б. 25 жылға сотталып, тек Сталин өлгеннен кейін ғана, 1954ж көктемде аяқталды. Саяси айып тағылып, ғалымдар қатарында А.Жұбанов, Қ.Жұмалиев, Б.Сүлейменов, К.Мұхамедханов т.б. қудаланды. Қ.Сәтбаев пен М.Әуезов саяси қысымның нәтижесінде еріксіз Қазақстаннан Мәскеуге кетуге мәжбүр болды. 1949ж – дың 29 тамызда Қазақ жері үшін ең қасыретті күндердің бірі Семей полигонында ядролық бомбаға алғашқы сынақ жасалды. Семей полиганынды 1964 жылға дейін ашық атмосферада атом бомбасына 113 сынақ өткізілді. 1964 жылдан бастап жер асты сынақтар өткізіле бастады.

85. Қазақстанда 1954 – 1964ж.ж. Тың және тыңайған жерлерді игеру және оның әлеуметтік зардаптары.

1954 жылы 23 ақпан мен 2 наурыз аралығында Компартия ОК пленумы болып, онда «Елде астық өндіруді ұлғайту мен тың және тыңайған жерлерді игеру» жөнінде қаулы қабылданды. Бұл КСРО – да нан тапшылығын жою үшін жасалды. Астық мәселесін шешудің теориялық тұрғыдан екі бағыты болды. 1. Интенсивтік бағыт экономиканы реттеудің нарықтық қатынасына көшу. 2. Экстенсивтік бағыт – астық өнімін жаңа жерлерді жырту, тың жерлерді игеру арқылы арттыру жолы азық – түлік мәселесін шешуге Кеңес үкіметі осы екінші жолды талдады. Кеңес одағы бойынша 1954ж 13,4 млн гектар және тыңайған жерлер жыртылды. Оның 6,5 млн гектары, яғни 50% - ы Қазақстанда. Осылайша жаппай тың және тыңайған жерлерді игеру қозғ,алысы басталды. Тек 1954 – 1955ж бір жыл ішінде Қазақстан өлкесінде жаңа 337 совхоз құрылды. Олар Ақмола, көкшетау, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстарында құрылды. 1954 – 1955ж Бүкіл Кеңес одағы бойынша 18 млн га, яғни 66,6 % жер жыртылды. Тың игерудің негізгі қорытындысы. – ол сол уақыттан осы кезге дейін Қазақстан халқын нанмен қамтамасыз ету мәселесінің шешілуі. Сонымен бірге Қазақстан сырт елдерге экспортқа астық шығаратын елге айналды. Тың және тыңайған жерлерді игерудің зардаптары да болды. 1960ж- ға қарай Қазақстанның тың өлкелерінде 9 млн га жел эрозиясына ұшырады. 1954 – 1962ж- дар аралығында тың игері үшін Қазақстанға КСРО – ның тек еуропалық бөлігінен 2 млн адам әкелінді. Республикада қазақ халқының 30 % - ға төмендеп, ұлттық тіл, салт дәстүр мен халықтың әлеуметтік институттарының жойылып кету қаупі туды. 1962 ж Н.Хрушевтің бастамасымен солтүстік облыстар тың өлкесіне біріктіріліп, Ақмола қаласы Целиноград деп өзгертілді. Егіншілік мәселелерінен басқаь мал шаруашылығын нығайту жолдары қарастырылды. Елуінші жылдың соңында Қазақстанда 26,4 млн – нан қарастырылды. Елуінші жылдың соңында Қазақстанда 36,4 млн – нан астам мал басы болды. Сонымен «Хрушев» он жылдығы 1953.