Инверсиялы симметрия осі

Симметрия элементінің центр ортасы мен симметрия жазықтығынан басқа, көпқырлы кристалдарды тағы бір симметрия элементі – инверсиялы симметрия осі болуы мүмкін.

Тек инверсия осінің негізгі бөлігі ретінде ғана қатысып отырып, симметрия дербес симметрия элементі болмауында мүмкін. Инверсиялы осьты анықтауға тура келетін (L_і4 L_і6) барлық модельдерді жеке симметрия ортасы жоқ.

1-ші, 2-ші және 3-ші ретті инверсия осі келесі симметрия элементтерінің әрекетімен тең

L₁= L_і1=С

L₂=L_і2=Р

L₃=L_і3=С (+L₃)_і

4-ші және 6-шы ретті инверсиялы ось дербес мағынаға ие болады. 6-шы ретті инверсия осінің болуының сыртқы көрінісі, үшінші және оған перпендикуляр симметрия тығыздығының болуы болып табылады. Осылайша алтыншы ретті инверсия осінің әрекеті бір мезгілдегі үшінші ретті симметрия осі мен оған перпендикуляр симметрия тығыздығына Р тең

L_і6=1Р=L₆

1.3.Көпқырлы кристалл формуласын құрайтын симметрия элементтері.

Көпқырлы кристаллдың симметрия элементін кристалды формуламен өрнектеуге болады. Мысалы, 1.1 суреттегі көпқырлы кристалдың формуласы L₃ 3L₃ 4Р.

1.1, 1.2, 1.3, 1.4 суретте симметрия элементінің шартты түрі берілген

L₂-(дән тәріздес),

L₃ – (үшбұрышты),

L₄ – (квадрат),

L₆ – (алтықырлы)

инверсиялы симметрия осіне ие болады.

L_і3, L_і4, L_і6,

симметрия ортақ С әрпімен немесе нүктемен белгіленеді.

Әртүрлі көпқырлы кристалдарда түрлі симметриялы элемент болады. Алайда, мұндай мүмкін болу шектелген, олар небары 32.

Бірдей симметрия элементі бар кристалдар осы 32 мүмкін кристалл түрі мен класына жатады.

Бірлік бағыт кристалдарды жіктеуге көмектеседі. Кристалдардағы бірлік бағыт деп жалғыз, қайталанбайтын бағыт аталады.

1.4 суретте АА бағыты бірдей, сондықтан берілген фигурада осындай басқа бағыт жоқ. ВВ бірлік бағыт болмайды, өйткені фигурада осындай В₁В₁ симметрия бағыты бар. Әртүрлі кристалдар әртүрлі бірлік бағыт санына ие болады. Тетрогональды призмада (1.4 сурет) жалғыз бірлік бағыт (4-ші ретті ось), ал кубта біреуі де жоқ, ол үш бағытта бірдей орналасқан.

Бірлік бағыттың саны мен симметриясы элемент ұқсастығын ескере отырып, көпқырлы кристалдарды сингонияға біріктіруге болады.

Сингонияның бары жеті : триклинді, ромбты, тригональды, гексонональды, кубты, тетрагональды.

Триклинды сингония деп кристаллографиялық ось арасындағы үшбұрышты айтады. Осы сингонияға жататын кристалдарда я мүлде симметрия элементі жоқ, я инверсия ортасы С бар.Барлық бағыт - біреу. Триклинды сингонияның кристалдары өзінің сыртқы түрі басқа сингония кристалдарымен салыстырғанда, аз симметриялы емес.

Моноклинді сингонияның негізгі сипаттамасы - оның кристалын әрбір симметриялы элементте бір-біреуден ие небір оське ие – L₂, не бір тығыздық – Р, не қатысы L₂СР, Бірлік бағыты көп.

Ромбты сингония - деп кристалдары бірден көп жазықтық осіне ие болатын сингонияны айтады. Екінші ретті осьтен жоғары жоқ. Бірдей бағыт – үшеу.

Тетрогональды сингония кристалдары басқа симметриялы элеметке қарағанда, 4-ші ретті бір ось, не қиық инверсиялы ось – Lі₄ - ті біректіретін сингония. Бірлік бағыт - біреу, ол 4-ші ретті оське сәйкес келеді.

Тригональды сингония міндетті 3-ші ретті осі бар кристалдарды біріктіреді (басқа симметриялы элементтен). Бірлік ось - біреу, ол L₃ осіне сәйкес келеді.

Гексагональды сингония бір міндетті 6-шы ретті симметрия осі бар кристалдардан тұрады. L₆ не Lі₆. Бірлік бағыт - біреу, ол L₆ осіне сәйкес келеді.

Кубты сингония барлық бағытта кристалдары бірдей орналасқан: көпқырлы кубты шарға жатқызуға болады. Бірлік бағыты жоқ. Симметриялы элеметтен үшінші ретті төрт ось міндетті - 4L₃. Бұл сингонияда симметрия элеметінің саны көп.

Сингония үлкен жүйе-категорияға бірігеді, орташа категория – бір бірдей бағыт жалғыз жоғарғы ретті оське сай келеді. Бұл категорияға тригональды тетрогональды және гексагональды сингония жатады.

Төменгі категория – бір бірдей бағыт бірден көп, екінші реттен жоғары ось жоқ. Бұған триклинді, моноклинді, ромбты сингония жатады.

Жоғары категория – бірдей бағыт жоқ, жоғары ретті бірнеше ось бар. Бұл категорияға кубты сингония кіреді.

Тәжірибе жүзінде симметрия түрі келесі түрде анықталады : көпқырлы симметрияның барлық элементінің ұқсастығы, категориясы, сингониясы анықталады.

Кристалдардағы симметрия элементін анықтау кезін алдымен жоғары ретті симметрия осінің барлығына ескеру керек. (6-шы, 4-ші, 3-ші), сосын төменгі ретті осьті анықтайды.

Симметрия осі қарама-қарсы қыр ортасымен өтуін түсіну керек, не бұрыш төбесі мен қарама-қарсы қыр ортасымен өту керек, не қарама-қарсы қабырға ортасымен. Не қарама-қарсы орналасқан бұрыш. Егер қыр формасы дұрыс алтыбұрыш (12 бұрыш), не бұрыш төбесі дұрыс алтықырлы (12 қырлы), онда көпқырлылық симметрия осьнің алтыншы ретінде өтеді.

Төртінші ретті симметрия осі қыр ортасы мен қабырға санына байланысты, ал 3-ші ретте симметрия осі не дұрыс үшқырлы төбеден, не дұрыс үшбұрыштың қыр ортасымен өтеді.

Симметрия осі осы сипаттағы қырға перпендикуляр өтеді. Симметрия ортасы параллель қыры бар кристалдарда ғана бар, бір-біріне 180⁰С-қа қатады.

ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ

2.1. Жұмыс тәртібі.

2.1.1. Көпқырлы кристалл моделін алу.

2.1.2. Алған модельден симметрия элементін анықтау.

2.1.3. Кристалды көпқырлы формуласын құру.

2.1.4. Категория, сингония табу.

Қорытынды есеп шарттары.

Қорытынды есепте болуы тиіс:

· Төменде келтірілген бақылау сұрақтарына жазбаша түрде жауп беру;

· Жұмычстың орындалуы жүзінде мәліметтер;

· Өлшемдерді анықтайтын формулалар бойынша есептулер;

· Есептеулер нәтижесін кестеге енгізу;

· Қорытынды шығару.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ

1.Симметрия осі, симметрия жазықтығы, симметрия ортасы деп нені түсінесіз?

2.3L₂ 3РС формуласын оқыңыз, бұл симметрия түріндегі кристалл қай категорияға, сингонияға жататынын атаңыз.

3.Қай симметрия осіне 120⁰ бұрылыс бұрышы мен 180⁰ сәйкес келеді ?

4.Инверсиялы ось симметриясы қарапайым симметрия осінен қалай ерекшеленеді ?

5.Қандай симметрилы элемент , суреттеледі?

6.Қандай симметрилы элемент , суреттеледі?

7. формуланы ашып оқы, және де қандай сингонияға, қандай категорияға жататын кристалл екенін анықта.

8.Қай симметрия осіне 60⁰ бұрылыс бұрышы сәйкес келеді ?

9.Сингония дегеніміз не?

10.Категория нені біріктіреді?

11.Симметрия осі, симметрия жазықтығы, симметрия ортасы деп нені түсінесіз?

12.3L₂ 3РС формуласын оқыңыз, бұл симметрия түріндегі кристалл қай категорияға, сингонияға жататынын атаңыз.

13.Қай симметрия осіне 120⁰ бұрылыс бұрышы мен 180⁰ сәйкес келеді ?

14.Инверсиялы ось симметриясы қарапайым симметрия осінен қалай ерекшеленеді ?

Дата добавления: 2015-07-26; просмотров: 403; Нарушение авторских прав

Мы поможем в написании ваших работ!